33
Addım 1 – Perimetrin hüdudlarının cızılması
Transformasiya tədbirlərinin planlaşdırılmasında birinci
addım tədbirlərin həyata keçiriləcəyi sahənin perimetrini
cızmaqdır. Bu bir qədər açıq görünə bilər, lakin tədbirlərin
planlaşdırılacağı sahənin fiziki sərhədlərini bilmək zəruridir.
Bəzi vəziyyətlərdə sərhədin müəyyən edilməsi çox asan baş
verə bilər. Əgər əkin sahəsi ağaclar olmayan torpaq sahəsinə
qarşı sərt kənarlara malikdirsə, əkin sahəsinin kənarları
perimetr kimi götürülə bilər. Əksər vəziyyətlərdə, başqa sözlə
plantasiyanın qanunsuz kəsimə, otlaq kimi istifadəyə məruz
qaldığı, yaxud da ağacların öz-özünü bərpa etməyə qadir
olmadığı və ya quruduğu hallarda plantasiyanın kənarlarını
fərqləndirmək mümkün olmur; hətta plantasiyanın sərhədləri
qonşu torpaq sahibləri və istifadəçiləri tərəfindən
mübahisələndirilə bilər və belə situasiyalarda plantasiyanın
hüdudları barədə danışıb razılığa gəlmək tələb olunur. Bu
addımın nəticəsi mübahisə predmetindən kənar olan
sərhədlərin işarə olunduğu xəritə və ya aeroşəkil ola bilər
(Şəkil 1).
Addım 2a – Meşələrin tədqiq edilməsi, eləcə də
kateqoriyaların müəyyənləşdirilməsi və ayrılması
Ikinci addım sahəyə və meşə massivinə adaptasiya olun-
muş transformasiya tədbirlərinin planlaşdırılması məqsədilə
ərazinin kateqoriyalara bölünməsidir. Şəkildə 1a/b-də verilən
diaqramda sadalanan kateqoriyalar görüləcək tədbirlərə dair
qərar verərkən vacib amilləri əks etdirir. Bu amillərə misal
olaraq sıxlığı və ağac örtüyünün yayılmasını göstərmək olar.
Prosesin bu mərhələsində təbii regenerasiyanın mövcudluğu və
ya təbii regenerasiya potensialı nəzərə alına bilər, lakin daha
məntiqi nöqtə kimi 4-cü addımda nəzərə alınmışdır.
34
Prosesin bu mərhələsində təbii regenerasiyanın mövcudlu-
ğu və ya təbii regenerasiya potensialı nəzərə alına bilər, lakin
daha məntiqi nöqtə kimi 4-cü addımda nəzərə alınmışdır.
Şəkil 1a – Kənar sərhədləri və meşə örtüyünü göstərən
havadan çəkilmiş şəkil. Ağsu pilot sahəsi, Azərbaycan
Şəkil 1b – Kənar sərhədləri və meşə örtüyünü göstərən havadan
çəkilmiş şəkil. Yevlax pilot sahəsi, Azərbaycan
35
Addım 2b – Sahə dəyərləndirilməsinin həyata keçirilməsi
Sahənin qiymətləndirilməsi burada ayrıca bir addım kimi
göstərilsə də bu çalışma eyni zamanda kateqoriyaların müəy-
yən olunması və hüdudlarının cızılmasından əvvəlki addım
kimi həyata keçirilə bilər. Sahə qiymətləndirilməsinə torpaq-
ların xəritəyə salınması daxildir. Belə ki, seçilmiş cinslərdən
hansıların və hansı proporsiyalarda meşə massivinin müxtəlif
hissələrində əkilə biləcəyinə dair qərar verilməsi üçün torpaq
xəritəsi vacibdir. Mühafizə tələblərinin qiymətləndirilməsi –
xüsusilə cavan ağacların mal-qara tərəfindən yeyilməsini ən-
gəlləmək üçün hasar ucaldılması zəruriliyi – bu mərhələdə
həyata keçirilə bilər. Mühafizə tədbirləri üçün ehtiyac qonşu
icmaların meşə massivinə göstərə biləcəyi təzyiqlərlə müəyyən
oluna bilər, bu mənada qonşu icmaların meşə massivinə, habelə
onun indi təmin etdiyi və gələcəkdə göstərə biləcəyi xidmət və
məhsullara marağı aşkar edilərək nəzərə alınmalıdır.
Bu addımın ayrıca və fərqli bir hissəsi sahədəki iqlimin
ehtimal olunan dəyişikliklərini qiymətləndirməkdir. Bunun
üçün planlaşdırma komandaları modelləşdirmənin nəticələrinə,
məsələn ölkələrin
İqlim Dəyişikliyi üzrə
Çərçivə
Konvensiyasına təqdim etdiyi milli hesabatlarda göstərilən
məlumatlara istinad edə bilər. Cənubi Qafqazda indiyə qədər
həyata keçirilmiş iqlim modelləşdirilməsinin məkana görə həlli
aşağı səviyyədədir, yəni ayrı-ayrı sahələr üçün dəqiq
proqnozlar verilməsi qeyri-mümkündür.
Addım 3 – Potensial meşə tərkibinin müəyyən edilməsi
Sahə qiymətləndirilməsindən sonra növbəti addım sahədə
iqlimdə ehtimal olunan dəyişiklikləri nəzərə almaqla təbii
meşənin potensial tərkibini müəyyən etməkdir. Əgər biz yalnız
bügünkü günün şərtləri altında təbii bitki örtüyünü
formalaşdıracaq cinsləri nəzərə alırıqsa, bu halda bizə Cənubi
Qafqazda 500 və 1000 metr yüksəklik arasındakı zonalarda
36
palıd (Quercus iberica) meşələrinin dominant təbii meşələr
olması, həmçinin 1000 və 1500 metr yüksəklik arasında fıstıq
(Fagus orientalis) meşələrinin aydın fərqlənən ayrıca bir zona
formalaşdırması faktı istiqamət verəcəkdir. Lakin, son
onilliklər boyunca temperaturda proqnoz olunan dəyişikliklər
bügünkü günün şəraitlərinə adaptasiya olmuş meşə
ekosistemlərinin fəaliyyətinə kifayət qədər böyük təsir
göstərir. Buna görə də pilot sahələr üçün proqnoz olunan
şərtlərə oxşar olan şəraitlərə adaptasiya olmuş cins qarışıqları
daxil olmaqla cinslərin yayıldığı ərazidə ən yüksək
temperaturlarda belə yaxşı böyüyəcək mənşələrin istifadəsinə
xüsusi diqqət yetirilməlidir.
Addım 4 – Transformasiya strategiyası haqqında qərar
verilməsi
Bu addımda meşə massivinin hər bir hissəsi üçün gələcək
ağacların təbii regenerasiyadan istifadə etməklə, yaxud da
şitillərin əkilməsi və ya toxum səpini, ya da bu metodların
kombinasiyasından istifadə etməklə salınması, eləcə də gələcək
ağaclar üçün kifayət qədər işıq təmin etmək məqsədilə mövcud
ağacların örtüyünü açmaq lazım olub-olmaması baxımından
transformasiya strategiyası hazırlanır. Ümumi qayda olaraq
mövcud ağacların yıxılmasına yalnız gələcək ağacların
qənaətbəxş şəkildə salınmasını təmin etmək üçün zərurət
yarandıqda getmək olar. Planlaşdırma komandası eyni
zamanda meşə sahəsinin ayrı-ayrı hissələrində hər hansı
tədbirlərin icra edilməməsi, bunun əvəzində isə onlara açıq
sahədə təbii olaraq gələcək meşə kimi (məsələn istirahət ərazisi
kimi) inkişaf etməyə imkan yaratmalıdır.
Dostları ilə paylaş: |