RadiomaneəLƏr və onlarin zəİFLƏDİLMƏSİ Üsullari



Yüklə 57,58 Kb.
tarix22.11.2017
ölçüsü57,58 Kb.
#11580

9. RADİOMANEƏLƏR VƏ ONLARIN ZƏİFLƏDİLMƏSİ ÜSULLARI

Radiomaneələrin siniflərə bölünməsi

Məlumat qəbulunun nəticəsini təhrif edən hər hansı kənar təsir maneə adlanır. Fay­dalı siqnala nəzərən kənar olan və qəbulun nəticəsini təhrif edən elektromaqnit rəqslərinə elektromaqnit maneələri deyilir. Radiotezlik diapazonundakı elektromaqnit maneələrinə radiomaneələr deyilir.

Faydalı siqnal üçün traktın ötürmə əmsalını dəyişdirən maneələrə multiplikativ maneələr deyilir. Bu maneələrin xarakterik xüsusiyyəti onların təsirinin siqnalın səviyyə­sindən asılı olmasıdır. Siqnal olmadıqda maneə özünü büruzə vermir, siqnalın səviyyəsi artdıqca maneənin təsiri də artır.

Maneəedici təsiri faydalı siqnalla cəmləməsi ilə müəyyən edilən radiomaneələrə additiv maneələr deyilir. Additiv radiomaneə, qeyri-xətti elementdə siqnalla qarşılıqlı təsir zamanı multiplikativ ola bilər.

Mənşəyinə nəzərən radiomaneələri daxili və xarici maneələrə bölürlər.

Mənbəyinə nəzərən maneələr aşağıdakı siniflərə bölünürlər: 1. atmosfer maneələri; 2. sənaye maneələri; 3. kosmik maneələr; 4. kənar radiostansi­yaların şüalanmaları; 5. qə­bul edicinin daxili küyləri.

Maneələr dövrü və qeyri-dövrü ola bilər. Müəyyən daşıyıcı tezliyə malik maneələr dövrü maneələrə aiddirlər. Bu maneələrdən kənar radiostansiyaların şüalanmalarını gös­tərmək olar. Qeyri-dövrü maneələr təsadüfü xarakterli olub müəyyən dövrə malik deyillər. Bu maneələrin qəbulediciyə təsiri də impuls xarakterlidir. Onlar qısamüddətli və ya tez təkrarlanan ola bilər. Qəbuledicinin bu maneələrə reaksiyası da müxtəlifdir. Qısa müddətli impulsların təsiri nəticəsində qəbuledicinin çıxış qurğusunda maneə tezliyinə bərabər tezliklə şaqqıltı və cırıltılar əmələ gəlir.

Tez təkrarlanan impulsların təsiri zamanı qəbuledicinin konturlarında bir impulsa uy­ğun rəqslər növbəti impulsun gəlmə müddətlərinə qədər yox olmurlar. Belə radiomaneə­lərə hamar maneələr deyilir. Xaotik impulslar ardıcıllığı ilə şərtlənən hamar maneələrə fluktasiya maneələri deyilir.

Göründüyü kimi eyni radiomaneə bəzi qəbuledicilər üçün impuls xarakterli, digərlə­ri üçün isə hamar ola bilər.

Yavaş dəyişən amplitudaya malik rəqslər xüsusi qrupa aiddirlər. Belə maneələrə kvaziharmonik radiomaneələr deyilir. Bu maneələrə kənar radio stansiyaların yüksək tezlikli sənaye və tibb generatorlarının şüalanmalarını misal göstərmək olar.


İmpuls maneələrinin radioqəbulediciyə təsirinin analizi

Hesabat üçün əsas münasibətlər A.N. Şukinin bu istiqamətdə apardığı işdən alınmış­dır.

Fərz edək ki, qəbuledicinin yüksək tezlik traktı zolaq gücləndiricisindən ibarətdir. Bu gücləndi­ricinin amplitud-tezlik xarakteristikası əsasına və hündürlüyünə malik düzbucaqlıdır (şəkil 1). Bucaq əmsalı olan faza xarakteristikası ideal qəbul edilmişdir. Faza xarakteristikası­nın tənliyi aşağıdakı düsturla təyin edilir:

, (1)

burada gücləndiricinin rezonans tezliyi, siqnalın gücləndiricidə gecikmə vaxtıdır.


Fərz edək ki, impuls maneəsi amplitudalarının spektral sıxlığı -dır (şəkil 2). Bu halda impuls maneəsi sonsuz kiçik tezlik intervalında harmonik rəqslər şəklində göstərilə bilə.



, (2)

burada impuls maneəsinin faza spektrinin ordinatıdır. İdeal zolaq gücləndiricisi tezlik zolağı daxilindəki təşkilediciləri amplituidaca dəfə artıraraq çıxışa buraxır. Bu zaman həmin təşkiledicilər fazaca qədər sürüşürlər.

Çıxışdakı maneə gərginliyi

. (3)

Nisbətən dar tezlik zolağı daxilində maneə amplitudalarının sıxlığının çox az dəyişməsini nəzərə alaraq qəbul etmək olar. Bu halda



.  (4)

İnteqrallamadan və iki bucağın sinuslar fərqini çevirmədən sonra alarıq



 (5)

və ya


,  (6)

burada




- (7)

seçiciliyə malik gücləndiricinin cıxışında maneələrin amplitudalarının qurşayanıdır.

(6) ifadəsindən görünür ki, istənilən formalı impuls maneəsi zolaq gücləndiricisinin çıxışında tezliyi gücləndiricinin kökləndiyi mərkəzi tezliyə bərabər, amplitudalı və zamana görə dəyişən yüksək tezlikli rəqslər yaradırlar. Gücləndiricinin çıxışında maneə gərginliyinin ani qiymətlərinin dəyişmə qrafikin şəkil 3-də əks etdirilmişdir.

Gücləndiricinin çıxışında maneə gərginliyi anında ən böyük amplituda malik olur:



. (8)

Göründüyü kimi çıxışdakı maneə gərginliyinin ən böyük amplitudası gücləndiricinin bu­raxma zolağının eni və gücləndiricinin kökləndiyi tezlikdə maneənin spektral sıxlığı ilə düz mütənasibdir. arasındakı xətti asılılıq gücləndirici­nin buraxma zolağı daxilindəki maneə təşkiledicilərinin sinfaz olması ilə əlaqədardır. Ona görə də gücləndiricinin buraxma zolağının genişlənməsi və maneə təşkiledicilərinin sayının xətti artması ilə (buraxma zolağı daxilində) maksimal amplituda artacaq.

Gücləndiricinin çıxışında maneənin davam etmə müddətini təyin edək.

Gücləndiricinin çıxışında maneənin davam etmə müddəti dedikdə maneə gərginliyinin maksimal qiymətinin yarısından böyük olduğu vaxt nəzərdə tutulur. Gücləndiricinin çıxışında maneənin davam etmə müddətini şəkil 4-dən təyin etmək olar:



. (9)

vaxtını (7) ifadəsinə əsasən təyin edək:

.

Sonuncu ifadədən tapırıq . Uyğun olaraq .

Beləliklə

. (10)

Beləliklə gücləndiricinin çıxışında maneənin davam etmə müddəti onun buraxma zolağının eni ilə tərs mütənasibdir.



üçün alınan ifadələr istənilən formalı impuls maneələri üçün doğrudur.
Radioqəbula impuls maneələrinin zəifləməsi üsulları

İmpuls maneəsinin spektri siqnalın spektrindən daha genişdir və onun parametrləri buraxma zo­la­ğı­nın daxilində, həmdə xaricində demək olar ki eynidirlər. Ona görə də siq­nal spektrinin tutduğu tezlik zo­lağından kənarda süzgəc vasitəsi ilə maneə təşkiledicilə­rini ayıraraq onlara əsasən qəbul edilən siqnalla toplanan maneə spektrinin təşkiledicilərini müəyyən etmək olar. Bu təşkilediciləri bilərək onları qəbul­edicidə generasiya etmək və qəbul edilmiş rəqslərdən çıxmaqla impuls maneələrinin təsirini tamamilə kompensasiya etmək olar. Bu maneələrlə mübarizə üsulu fluktasiya maneələrini zəiflətmək üçün yaramır. Belə ki fluktasiya maneələrinin spektrinin təşkiledicilərinin fazaları təsadüfü xarakterlidirlər.

İmpuls maneələri ilə mübarizə üsulları aşağıdakı qruplara bölünürlər: 1. Xətti tezlik süz­gəclənməsi; 2. Amplitud seleksiyası; 3. Amplitud-tezlik seleksiyası; 4. Maneələrin kom­pensasiyası.

Məlumdur ki, maneələrin amplitudası qəbuledicinin buraxma zolağı ilə düz mütəna­sibdir. Ona görə də qəbuledicinin buraxma zolağını mümkün olan ən kiçik qiymətə qədər daraltmaqla maneənin amplitudasini kiçiltmək olar. Göründüyü kimi xətti tezlik süzgəclə­məsi zamanı maneələrin amplitudaları onların davam etmə müddətləri hesabına azalır. Nəticədə maneənin sahəsi sabit qalır.

Əgər aralıq tezlik gücləndiricisinin çıxışında impuls maneələrinin amplitudaları siq­nalın amplituda­sından böyük olarsa onları amplitud seleksiyası vasitəsi ilə zəiflətmək olar. Bu halda maneənin bir hissəsi məhdudlaşdırıcı vasitə ilə kəsilir.

Şəkil 1a və b – də buraxma zolağının iki qiyməti üçün impuls siqnalının və impuls maneə­sinin məh­dudlaşdırıcının çıxışındakı qurşayanları göstərilmişdir. Burada . Göründüyü kimi məhdudlaş­dırıcı maneənin amplitudasını deyil, həmdə sahəsini azaldır.

Şəkildən görünür ki, gücləndiricinin buraxma zolağı nə qədər geniş olarsa maneənin bir o qədər çox hissəsi məhdudlaşdırıcı ilə kəsilir və məhdudlaşdırıcının çıxışında maneənin sahəsi və davam etmə müddəti bir o qədər kiçik olur.

Beləliklə impuls maneəsini daha yaxşı zəiflətmək üçün məhdudlaşdırıcıya qədər olan gücləndirici geniş zolağa malik olmalıdır. Bu üsulun mənfi cəhəti ondan ibarətdir ki, maneə məhdudlaşdırıcının çıxışında böyük amplitudaya –siqnalın amplitudasına bərabər amplitudaya malik olur.

İmpuls tezlik seleksiyasından istifadə etməklə bu mənfi cəhəti yox etmək olar. Bu halda məhdudlaşdırıcıdan sonra dar zolaqlı gücləndirici yerləşdirilir (şəkil 2).

Dar zolaqlı gücləndiricinin çıxışında siqnal və maneə gərginlilərinin qurşayanları şəkil 1 v-də göstərilmişdir.

Bu üsulun mənfi cəhəti ondan ibarətdir ki, geniş zolaqlı gücləndirici faydalı siqnaldan əlavə kənar stansiyaların (faydalı siqnala nəzərən) siqnallarınıda buraxır. Nəticədə qeyri-xətti dövrə-məhdudlaşdırıcı, maneə spektrini siqnalın tutduğu tezlik zolağına keçirə bilər.



Radioqəbuledicidə maneənin kompensasiya üsulları. Bu üsullar iki qrupa bölünürlər

1. Maneənin detektordan sonra kompensasiyası; 2. Maneənin detektora qədər kompensasiyası.

Birinci halda qəbuledicinin tərkibinə nisbətən geniş zolağa malik ümumi hissə 1 və ondan sonra qoşulmuş süzgəcləri daxildir (şəkil 3). süzgəci siqnal tezliyinə süzgəci siqnal tezliyindən fərqli tezliyə köklənir (şəkil 4a).

Süzgəclərin çıxış gərginlikləri amplitud detektorları , vasitəsi ilə detektorla­nır və çıxıcı qurğu (ÇQ) vasitəsi ilə çıxılırlar. süzgəcləri eyni buraxma zolağına və tezlik xarakteristikasına malik olub yalnız köklənmə tezlikləri ilə fərqlənirlər. Ona görə , süzgəclərinin çıxışındakı , qurşayanları eyni olub, doldurma tezlikləri , müxtəlifdirlər.

Beləliklə, siqnal olmadığı halda detektorlanmış gərginliklər eyni olacaqlar və mane­ənin tam kompensasiyası mümkündür.

Siqnal olduğu halda D1 detektorunun çıxış gərginliyi yalnız maneədən deyil həmdə siqnaldan asılı olacaq fərz edək ki, . süzgəcinin çıxışında siqnal və impuls maneə gərginlikləri eyni tezliyə və müxtəlif fazaya malikdirlər. detektorunun çıxış gərginliyi



burada süzgəcin çıxışındakı siqnal və maneə amplitudalarının (, ) faza fərqləridir. Çıxıcı qurğunun çıxışındakı gərginlik





halında yəni impuls maneəsi tamamilə kompensasiya edilir. olarsa tam kompensasiya olmur.

Maneələrin dedektordan sonra kompensasiya üsulu AM siqnal qəbul zamanı tətbiq edilə bilər. İkinci halda qəbuledicinin ümumi giriş blokundan 1 sonra , , (şəkil 5)





süzgəc siqnal tezliyinə , , süzgəcləri siqnal tezliyindən , tezliklərinə köklənirlər. İmpuls maneəsi süzgəcinin çıxışında eyni qurşayanlara və müxtəlif doldurma tezliklərinə malik gərginlikləri yaradır. Tezlik çeviricisi (TÇ) doldurma tezliyini f1 siqnal tezliyinə bərabər tezliyə çevirir. Nəticədə süzgəclərinin çıxış gərginliklərinin qurşayanları və tezlikləri eyni olurlar. Beləliklə çıxış qurğusunun (ÇQ) çıxışında maneə gərginliyi sıfıra bərabər olur. Yəni sistemin parametrləri düzgün seçilərsə impuls maneələri tam kompensasiya edilir. Göstərilən kompensasiya üsulları fluktasiya maneələri ilə mübarizə üçün yaramırlar və bu maneələrin səviyyəsi adi qəbul edicilərə nisbətən artırlar.

Kompensasiya sistemlərinin başqa bir mənfi cəhəti ondan ibarətdir ki,onların normal işi üçün bir və ya iki əlavə kənar radiostansiyaların olmadığı kanal lazımdır.

Göstərilən mənfi cəhətlər kompensasiya sistemlərinin tətbiqini əhəmiyyətli dərəcədə məhdudlaşdırırlar.
Fluktuasiya maneələrinin radioqəbuledici qurğuya təsirinin analizi və onlarla mübarizə üsulları

Bu manelərin təsiri zamanı qurğunun çıxış gərginliyi çoxlu impulsların təsirindən alınan keçid proseslərinin cəmi kimi müəyyən edilir.

Maneənin intensivliyini qiymətləndirmək üçün onun energetik xarakteristikasından istifadə edilir. Gücün spektral sıxlığı belə energetik xarakteristikalardandır.



burada  kvadratik spektral funksiyadır. Radiomaneənin qəbulediciyə təsirinin əsas xarakteristikalarından biri onu çıxışındakı effektiv gərginlikdir. Qəbuledicinin xətti hissəsinin çıxışındakı gərginliyi qondarma üsulundan istifadə etməklə təyin etmək mümkündür. Fərz edək ki traktın girişində kvadratik spektral funksiyası formaya malik (şəkil 1) fluktasiya maneəsi təsir göstərir.



Girişdə çox dar tezlik intervalında df təsir göstərən gərginliyin effektiv qiymətinin kvadratı



df tezlik intervalında çıxış gərginliyinin effektiv qiymətinin kvadratı



burada K(f) =K0y(f) traktın güclənmə əmsalıdır. K0 traktın f0 tezlikdə güclənmə əmsalıdır, y(f)-traktın nisbi güclənmə əmsalıdır.

Fluktasiya maneəsinin bütün təşkiledicilərinin təsirinin nəticələrini cəmləyərək alarıq.

Fluktasiya maneəsinin ekvivalent giriş gərginliyi



Fərz edək ki seciciliyə malik traktın buraxma zolağı çox ensizdir.Bu halda buraxma zolağı daxilində spektrial funksiyanı sabit qəbul etmək olar.=const

Beləliklə

Seçiciliyə malik traktın buraxma zolağı



Fluktasiya maneəsinin ekvivalent giriş gərginliyinin effektiv qiyməti



Əgər A(f) const olarsa



olar.


Maneənin faydalı məlumatı təsirini müəyyən etmək üçün maneənin effektiv gərginliyini bilmək kiffayət deyil.Adətən bu təsir hər-hansı zaman funksiyası olur.Təhrifləri qiymətləndirmək üçün fluktasiya maneələrinin zaman xarakteristikalarını bilmək lazımdır.Bunlardan zirvə qiymətləri səviyyələrinin paylanmasını,inpulusların davam etmə müddətlərinin paylanmasının və s.göstərmək olar.
Fluktuasiya radiomaneələri ilə mübarizə üsulları

Siqnal və radiomaniə qatışığını işləyən traktın strukturası radiotezlikli siqnalın forması və qəbul edilşi optimallıq kriteriyası ilə müəyyən edilir.

Qeyri-məlum formalı fasiləsiz siqnalların qəbulu zamanı optimallıq kriteriyası kimi siqnalın radiomaneənin təsiri nəticəsində ilk formadan minimal orta kvadratik fərqi istifadə edilir. Məlumdur ki bu siqnalların amplitut spektirləri.müəyyən tezlik zolağında cəmləşmişdir. Bu halda optimal yüksək tezlik traktının normallaşdırılmış amplitut tezlik xarakteriskası

,

Burada  siqnalın kvadratik spektral sıxlığı , radiomaneənin kvadratik spektrial sıxlığıdır.Göründüyü kimi  şərti ödənilən tezlik zolağında nisbi ötürmə əmsalı  olur.Əks halda yəni olanda  olur.Yəni maneənin spektrial sıxlığı siqnalın spektrial sıxlığına nəzərən nə qədər çox olarsa ,siqnalın maneənin təsirinə məruz qalmış təşkil ediciləri üçün nisbi ötürmə əmsalı bir o qədər kiçik olmalıdır.

Məlum formalı diskret siqnalların qəbulu zaman optimallıq kriteriyası kimi məlumatın canlandırılması səhvlərinin minimal ehtimalı qəbul edilmişdir.

Siqnal və maneənin işlənməsi siqnalın zaman və tezlik xarakteristikaları əsasında mümkündür.Şəkil 2-də məlum formalı siqnalın S(t) optimal qəbul edicisinin struktur sxemi əks etdirilmişdir. Optimal süzgəci (OS) əsaında qurulmuş bu qurğu siqnalın zirvə qiymətinin effektiv maneə gərginliyinə nisbətini maksimallaşdırır.




Şəkil2.





Yüklə 57,58 Kb.

Dostları ilə paylaş:




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©www.genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə