ADDĠTĠV və Qeyri-Additiv
[lat. Additivus – budaq əlavə;
hərfən toplama yolu ilə alınan] – tam və onu təşkil edən hissələr
[hissə və tam] arasındakı nisbətin tiplərini əks etdirən anlayışlar.
ADEKVAT
[adäquat; fr. Adèquat; ing. Adequat; lat.
Adaequatus; osm. tr. mutabık; ər. كتاطي] – bir-birinə uyan, uyğun
gələn, həmahəng olan deməkdir. Latın dilindən avropa dillərinə
keçən və dilimizdə də çox rastlanan bu kəlməyə bərabər bölün-
Ad
i
l
ə
N
ə
z
ə
rova
10
müş, bir-birinə uyğun gələn müəyyən şeyləri yaxud məziyyətləri
ifadə etmək üçün işlədilir. Misal üçün adekvat tədbirlər, adekvat
fikirlər və s. Adekvatlıq [lat. Adaeguatus – bərabərləşdirilmiş –
uyğunluq, bərabərlik ekvivalentlik] mahiyyət etibarı ilə digər
qarşılığını tam mənası ilə qarşılayan, ehtiva edən düşüncə tərzidir.
AĞIL
[alm. Vernunuft; fr. Raison; ing. Rèason; lat. Ratio;
osm. tr. akıl; tr. Us; ər. ممؼنأ] [intellekt] [lat. Intellectus – anlama,
başa düşmə, dərrakə] – hissiyyatın qarşılığı olaraq düşünmə,
anlamaq, dərk etmək qabiliyyəti arasında məcburi əlaqələr
qurmaq qabiliyyəti. Ağıl insanın ən yüksək təfəkkür qabiliyyəti
hesab edilir və insanın məhz insan olma xüsusiyyətini özündə
təcəssüm etdirir, onu digər canlılardan fərqləndirir. Ağıl kəlməsi
bəzən ərəb dilindən keçmə əql sözü ilə eyniləşdirilir ki, bu da
əslində doğrudur, lakin orta əslər Şərq peripatetizmində əqllər ülvi
varlıqlar kimi xarakterizə olunrudu. Fəlsəfədə isə yüksək inkişaf
etmiş və mürəkkəb differensiya edilmiş beynə malik
orqanizmlərin psxi fəalliyyətlərinin xüsusi funksiyası Əql sözü
ərəb dilində ə`qələ [ممػ] felinin I bab məsdəridir. Bu feldən aqil,
məqul və s. kimi sözlər də əmələ gəlmişdir. Ərəb dilindən Azər-
baycan türkcəsinə tərcümədə anlamaq, başa düşmək, haqqında
fikir yürütmək və s.mənalarla tərcümə edilir..
AĞRUK
[ağruk] – mənaları çoxdur. Oğuzca kəlmədir. Əşya,
şey, yük, ağırlıq anlamları vardır. Aarık – avruk – ağruk – ağurluq
– ağırlıq.
AFFEKT
[alm. Affekt, affektion; fr. = ing. Affection; osm. tr.
teessür] – insanın əhvaldan və ehtirasdan (hissdən) fərqli olaraq
güclü, coşqun baş verən və nisbətən qısamüddətli olan emosional
|
