Bəxtiyar tuncay

Araba ism. – Araba. Göydəki bürclərdən birinin adı: Araba bürcü. Alban mətnlərində böyük ayı bürcünün adı: Araba yolduzu / beşyolduzu. Araba bürcü / beş ulduzu.

arabaçı (-larnı) ism. – arabaçı: Arabaçılar üsnə biy. Arabaçıların başçısı.

arakəl (-men, -dir, -ninq, -nınq, -gə, -ni, -nı, -də, -i, -lər, -lərninq, -lərninqdir, -lərgə, -lərni,

-lərdə, -lərdən, -lərim, -lərimninq, -lərinq, -lərinqə, -ləri, -lərininq, -lərinə, -lərin, -lərində) ism. (aram) – göndərimiş, məmur edilmiş, həvvari. Həzrət İsanın (ə) şagirdlərinə və ardıcıllarına “arakəl” (həvvari) deyirdilər.

aralıx (-larına) ism. – aralıq, iki şey arasında boşluq, boş yer, iki yerin arası, ortalıq, orta, ara

Aram (-nınq) x. ism. – Aram. Nuh oğlu Samın oğlu və Taranın (Azərin) qardaşı. Saranın atası, Həzrət İbrahimin əmisi və qaynatası: Sara Aramnınq xızı edi da Tara da Aram eki toğma xardaşlar edi. Sara Aramın qızı idi və Tara ilə Aram iki doğma qardaş idilər.

Aramasd // Aramast // Aramazt x. ism. (orta fars) – Ahura Məzda (Hörmüz). Avestaya görə, xeyir tanrısı. Əksi: Anqra Manyu (Əhrimən): Günəş – ermeniçə Aramazt. Günəş – ermənicə Aramazt (Hörmüz). Aramazt – gunəş, xaysi ki ermenilər undiy edilər, Zruan – acəmlər undiyirlər. Aramazt – ermənlər günəşi belə adlandırırlar, əcəmlər isə Zruan (Zərvan) adlandırırlar.

aran (-ğa) ism. – düzənlik: Eksilgəylar xoylar kütövlərindən da ögüzlər tapmağaylar aranga. Otlaqlardalı qoyunları əskiləcək, düzənlikdə öküzlərini tapmayacaqlar.

Aran x. ism. (< Haran yəh.)– Aran. Şəxs adı: Lovd appa Aprahamnınq toğmış xardaşı oğlu edi Arannınq Lut ulu atamız İbrahimin doğma qardaşı Arann oğlu idi.

arap (-ı, -lar, -larnınq, ~lardan) // arapi (-lər) ism. - ərəb. Sami xalqlardan biri, Həzrət Məhəmmədin (s) mənsub olduğu xalq: Anı alğışladı Tenqri ki, arap edi da axardı xoyları bilə birga Tanrı ona xeyir-dua verdi və o qoyunları ilə birlikdə ağardı. Böləki Etomlularnınq da Ismayellilər, Movap da Araplar (Məz.82/83: 7). Edomluların və İsmaillilərin, Moavlıların və Ərəblərin bölgəsi.

Arapisdan (-nınq) // Arapistan (-nınq, -dan) x. ism. (< Ərəbistan azərb.) – Ərəbistan. Ərəblər ölkəsinin adı: Haqar, Sinay tağdır, Arapistan, tenqdir bu Erusalemgə, zera auldur oğlanları bilə kensininq birgə (Qal. 4: 25, 26). Həcər Ərəbistandakı Sina dağını təmsil edir və indiki Yerusəlimə bənzəyir. Çünki indiki Yerusəlim övladları ilə birlikdə köləlikdədir. Xanları Arapisdannınq da Sapa bernələrni keltirğaylər anqar... tirilgəy da berilgəy anqar altınından Arapisdannınq (Məz. 71/72: 10, 15). Səba və Ərəbistan xanları ona bəxşiş versin… Yaşasın padşah! Qoy ona Ərəbistan qızılı verilsin.

Arapiya (-ga) (lat. Arabia, yun. Arabya) – Ərəbistan: Da barmadım Erusalemğa alarğa, xaysıları ki mendən burun arakəllar edilər, yoxsa bardım Arapiyağa da yana xayttım Tamasğosqa (Qal. 1: 17). Yerusəlimə, məndən qabaq həvari olanların yanına da getmədim, amma Ərəbistana getdim, sonra yenə Dəməşqə qayıtdım.

arhiaxbaş (-nınq) // arhiaxpaş (~nп±, ~ka; ~п) // arhiahpaş ism. - arxiyepiskop, metropolit. Xristianlarda dini rütbə, böyük şəhərlərin dini başçısı: Anası şahərlərninq ya ulu şəhərdə olturğan arhiaxpaş, metropolit... (Mxitar Qoşun “Alban salnaməsi”ndən) Şəhərlərin anasında (Gəncədə) və ya ulu şəhərdə oturan arxiyepiskop, metropolit...

arhideaqon Bax: arxideaqon

arhiebisğobos (-tan) // arhiyebisqobos (-nunq) (yun) Bax: arhiaxbaş

arxa (-ma, -mnı, -nqa, -sı, -sınınq, -sına, -sın, -sından, -mızğa, -mıznı, -ları, -larına, -larпn) zrf. – arxa, ard, dal, kürək: Arxamnı menim urdular yazıxlılar, uzun ettilər kendilərininq törəsizliklərin (Məz. 128/129: 3). Kürəyimə günahkarlar vurdular, uzun-uzadı qavan etdilər qanunsuzluqlarını.

arxap (-lar) ism. - əqrəb: Da özgə dağın köpayaxlılar, neçik xısxaçlar da arxaplar da

pavuklar, xarıncalar da sarınçaxlar. Və qarışqa, əqrəb, hörümçək və çəyirtgə kimi başqa çoxayaqlılar.

Arxap ism. – Əqrəb. 12 astronomok bürcdən biri;

Arxideakon // arhideakon (-dan) ism. – arxidyakon. Xristianlarda dini rütbə

arxın-arxın Bax: axırın-axırın

ari l (-yim, -sen, -sin, -dir, -ninq, -gə, -ni, -də, -dən, -nqninq, -nqə, -si, -sin, -sinə, -lər, -lərninq, -lərgə, -lərgədir, -lərninq, -lərninqdir, -lərni, -lərdə, -lərdən, əlдrinq, -lərinqninq, -lərinqə, -lərinqni, -lərinqdə, -ləri, -lərininq, -lərinə, -lərin, -lərindən) sif. – təmiz, pak müqəddəs, günahsız: Ari, ari, ari Biy Tenqri xuvatlı, toludurlar Köklər da yer haybatnq bilə seninq! Alğış biyiklikkə! Alğışlı ki, keldinq da kelsərsen atına Eyamizninq! Müqəddəsdir, Müqəddəsdir, Müqəddəsdir qüdrət sahibi Rəbbimiz Tanrı, Yer və göylər şöhrətinlə sənin dolubdur (izzətlnibdir)! Alqış böyüklüyünə! Alqış ki, gəlmişdin və gələcəksən! Ari aruv goys Asduacacin Mariyam, anasi Krisdosnunq da bizim Tenqrimizninq. Müqəddəs və təmiz, Tanrı anası Məryəm, Məsihin və Tanrımızın bizim anası. Inanıymen barçadan ari ari Üçlüxə, Atağa da Oğulğa da Ari Canga. İnanıram hər şeydən pak olan müqəddəs Üçlüyə (Üç ünquma) – Ataya, Oğula və Ruhel-Qüdsə (Müqəddəs Ruha). Xutxardı anı onqu kendininq da biləki ari kendininq (Məz. 97/98: 1). O, sağ əli ilə, öz müqəddəs qolu ilə zəfərlər qazandı. Ari bilə ari bolğaysen (Məz. 17/18: 26). Təmizlərlə təmiz olarsan. Ari etti otaxın kendininq Biyiktagi (Məz. 45/46: 5). Haqq-Taalanın müqəddəs məskəninə sevinc gətirir. Eyəmizdəndir boluşluxu ari Israyelninq, xanımıznınq bizim (Məz. 88/89: 19). Çünki sipərimiz Rəbdəndir, xanımız İsrailin Müqəddəsidir. Ki xutxardı bizni da undadı ari ündəlməxkə (ll Тim 1: 9). Xilas edib müqəddəs olmağa çağırdı. Taptım Tavitni, xulumnu menim, yağım bilə ari menim yağladim (Məz. 88/89: 21). Qulum Davudu tapdım, müqəddəs yağımla onu məsh etdim (yağladım). Tapunğay kök tamaşalarınqnı seninq, Biy, da könülükünqnü seninq yığınlarında arilərninq (Məz. 88/89: 6).Ya Rəbb, göylər Sənin xariqələrinə şükür etsin, müqəddəslər camaatı arasında sədaqətinə həmd edilsin.

ari ll Bax: arı l

arian (-larğa) // arianos (-lar, -larnınq, -larğa, -lardan) // ariyan (-lardan) // ariyanos (-larnınq, -larğa) // arios (-nunq) ism. – arian. Əsası İskəndəriyyəli alim və din xadimi Ariy (Ariyanos) tərəfindən qoyulan və Üş ünqumu inkar edən arianizm dini-fəlsəfi cərəyanına və məzhəbinə mənsub olan şəxs: Artıxsızlıx ariyanoslarnınq – xoyma Tenqriliktə barabarsizlix Atanınq Oğlundan. Atanı Oğuldan fərqləndirmək arainların bidətidir. Ne üçün aldınq yüxovnu Nigiyadada arianoslarğa berdinq? Nə üçün Nikeyadakı kilsəni alıb arianlara verdin?

ari-aruv suf. – tərtəmiz, ən pak, ən saf, müqəddəsdən də müqəddəs, müqəddəslər müqəddəsi

ariberi (-ni, -dən, -m, -mni, -sin) zrf. – əşya: Ol, kim ki xoyuptır ariberini inamlı xolğa. O şəxs ki, əşyalarını güvənilən ələ verib. Ariberim. Əşyalarım. Hali xolarmen kensindən ki, manqa kensi vlasnıy ariberimni manqa xaytarğay. İndi ondan xahiş edirəm ki, əşyalarımı qaytarsın.

Ari Can x. ism. – Müqəddəs Ruh. Ruh-ül Qüds. Həzrət Cəbrayıl (ə): Inanirbiz bir Ari Canğa, etilməgən da tügəl, xaysı ki sözlədi Örənktə da Markareliktə da Avedaranda ki endi Jortananğa, qarozel etti yeberilgənni da turdu arilərdə. İnanırıq bir olan Müqəddəs Ruha, hans ki Qanunlarda (müqəddəs kitablarda), peyğəmbərlərdə və İncildə danışırdı və hansı ki, İordan çayına enərək günahları buraxdı və müqəddəslər cərgəsinə qoşuldu. Ari Cannınq engən kününə. Müqəddəs Ruhun endiyi gün.

arilən ~ fel. – təmizlənmək, pak olmaq, hidayət olunmaq

arilət ~ fel. – təmizlətmək, təmiz etmək, paklamaq, pak etmək, hidayət etmək: Xolıyırmen seni, Biy, arilətkən xuvatınq bilə seninq aritkin meni kirlangənni yazıx bilə. Yalvarıram sənə, ey Rəbb, öz qüvvəsi ilə hidayət verən, təmizlət məni çirkin günahlarımdan. Anqğın yığkünnü – arilətmə ani... Anınq üçün alğışladı Biy 7-inçi künnü da arilətti anı. Bazar gününü yadında saxla (unutma) ki, onu müqəddəs tutasan. Buna görə Rəbbimiz yeddinci günü müqəddəs qılmş və onu alqışlamışdır.

arilik (-ninq, -kə, -ni, -tə, -tən, -im, -imə, -inq, -inqninq, -inqə, -inqni, -inqdə, -inqdən, -inqdəndir, -inqizni, -inqizdən, -i, -ininq, -inə, -in, -ində, -indən, -lərninq, -lərgə, -lərni, -ləri) // arilix (ninq, -kə, -tən, -lər, -lərninq, -lərgə, -lərdən) ism. – təmizlik, saflq, müqəddəslik: Alğışlısen dacarnqda haybətli arilikinqninq seninq (Dan. 3: 53).Alqışlısan şərəfinlə və paklığınla öz məbədində. Ariliki arilərninq, ulusen da xorxulu da zorluları friştəlarninq alğışlıyırlar seni da aytıyırlar: Haybat biyiklikkə Tenqrigə da yergə eminlik! (Luk. 2: 14). Qəflətən mələyin yanında Allaha həmd edən çoxsaylı səmavi ordu göründü. Onlar belə deyirdi:  «Ən ucalarda Allaha izzət, yer üzündə Onun razı olduğu insanlara sülh olsun!»

arisiz sif. – napak, təmiz olmayan: Xatun, xaçan ki alsa toğumu erindən kensininq da toğursa oğlunu, 7 kün arisiz bolsun da sekizincçi kündə sunatlansın da 33 kun oltursar xanında aruvlanmaxnınq kensininq. Ərindən hamilə qalan və oğlan doğan qadın qoy 7 gün napak sayılsın, 8-ci gün qoy o (oğlan), sünnət edilsin və 33 gün o (qadın) gərək qanlarından təmizlənsin.

ariza ism. (< azərb. < ərizə ər.) - ərizə, diləkçə

arı l (-sına, -sın) zrf. – o arxadakı, arxadakı, növbəti, sonrakı, bir qədər öndə

arı ll ism. – müqəddəs

arı lll Bax: asrı

arı ~ (-ğan) fel.(İM) – arıqlamaq, zəifləmək, yorulmaq

arı - beri Bax: ariberi

arığız ~ (-ıp) arıqladan, arıqlığa səbəb olan

arıx l (-nı) sif. – arıq: Arıx atlar. Arıq atlar.

arıx ll Bax: artıx

arılıx Bax: arilik

arın ~ (-ma, -ınqız, -dı, -dıx, -dınqız, -ır, -ırlar, -ır edi, -ıyırbiz, -ıyırlar, -ğaymen, -ğay, -masam, -ıp, -ğan, -ğanına, -ğanlarnınq, -ğanlarnı, -max, -maxnınq, -maxqa, -maxnı, -maxı, -maxınınq, -maxın) fel. – arınmaq, təmizlənmək, paklanmaq // aruvlan ~ (-ğay) // xarkibiklən ~ (-sər) – təmizlənmək, silinmək, yuyunmaq, üzünü qrxmaq

arınmaxlıx (-qa) f. ism. – təmizlənmə, paklanma

arış (-ınq) ism. – çovdar

arıt ~ (-ma, -mağa, -qın, -ınqız, -tım, -tınq, -tı, -tıq, -tınqız, -tılar, -ırmen, -ır, -mandır, -mas, -mastır, -ır edi, -ıy edi, -ıyırmen, -ıyır. -qaysen, -qay, -qaylar, -sanq, -sa, -masanq, -sar, -qan,

-qandırlar, -qanı, -max, -maxnınq, -maxqa, -max –nı, -maxta, -maxınq, -maxı, -maxınınq, -maxın, -maxında) fel. – arıtmaq, təmizləmək, paklamaq: Barça törəsizlikimni menim arıt mendən (Məz. 50/51: 11) Bütün qanunsuzluqlarımı təmizlə məndən. Çoğur, xaysi ki xazdı da arıttı anda, tüşkəylər terən çurğa, xaysın da işladi (Məz. 7: 16). Çuxur ki, qazdılar və təmizdədilər, dərin yerinə (dibinə)düşəcəklər.

arıtıl ~ (-ğan, -ğanda) fel. – arıtılmaq, təmizlənmək, pak edilmək

arıttır ~ (-ınqız, -ıyıx, -dım, ır, -ırlar, -ıyırsen, -ıp) fel. – arıtdırmaq, təmizlətmək, pak etdirmək

arıtuçi ~ (-nınq, -ğa, -nı, -lar, -larnınq) ism. – arıdıcı, təmizləyici, pak edici: Sen arıtuçi bolur ednq, öç aluçi üsnə barça işlərininq alarnınq (Məz. 98/99: 8). Sən onlar üçü günahlarının təmizləyici və bütün işlrinə görə qisas alıcı idin.

arıyağa ism. – qarşı yaxa, çayın o biri sahili, çayn və ya gölün qarşıdakı sahili

arkebisğopos (-lar) ism (yun) – arxiyepiskop. Xaçpərəstlərdə dini rütbə Bax: arhiaxbaş

arkl Bax: arakəl

arjani Bax: arzani

arjanisiz Bax: arzanisiz

arlı zrf. – aralı, kənar, ora: Berli da arlı. Ora-bura. Yeberiyim üstünə alarnınq qazanlarnı pustalıxnınq ki, berli da arli süvrəgəylər alarnı yer üsnə (Qan. 32: 24). Heyvanların dişlərini, torpaqda sürünən ilanların zəhərini onlara sarı göndərəcəyəm.

arlı-berli Bax: ariberi

armağan ism. (< ərməğan frs.) - ərməğan, hədiyyə

armud Bax: armut

armut (-nunq, -lar, -larnınq) // armud (-lar) ism. – armud

arov Bax: aruv

arovsuzlux Bax: aruvsuzlux

arpa ism. – arpa

Arşağ x. ism – Arşaq, Arsaq. Albaniyada Mehranilərə qədər hakimiyyətdə olmuş türk əsilli sülalə

arşin // arşın – arşın (uzunluq ölçü vahidi)

art (-ıma, -mnı, -ımdan, -ınqda, -ınqdan, -ı, -ına, -ınğa, -ın, -ından, -ındandr, -ımz, -ımızğa, -mızğa, -ımızdan, -larnınq, -larına, -larından) zrf. Bax: arxa

art l ~ (-ma, -mağa, -tım, -tı, -tılar, -madı, -ıpmen, -ıptır, -ıp edi, -mas, -ar edi, -ıyırmen, -ıyır, -yırlar, -qay, -qaybiz, -qaysiz, -qaylar, -mağay, -sa, -qan, -qanlar, -mağanlar, -max, -maxnınq -maxı, -maxına, -maxından, -maxınqızğa, -ıp) fel. – artmaq, çoxalmaq: Arttılar xastalıxları alarnınq (Məz. 15/16: 4). Artdı xəsrəlikləri onların.

art ll ~ Bax: arttır ~

artarlan ~ (-mağa, -ıyıx, -dım, -dı, -dınqız; -ırmen, -ırsiz, -ırlar, -mas, -mastır, -ğaybiz, -ğay, -ğay edi, -masa, -ıp, -ğanımızğa, -ğanlar, -maxnı) fel. – haqq yola gəlmək, haqqa qovuşmaq, doğru yolu bolmaq, hidayətlnmək, islah olunmaq: Artarlanırlar ya könülürlər muft, anınq başxışı bilə, xutxarmaxı otlaş Yisus Krisdosnunq (Rom. 3: 24). Onun lütfü ilə də Məsih İsada satın alınmağa nail olaraq bir hədiyyə kimi qurtulur və islah olunmuş sayılır.

artarlat ~ (-tı, -ır, -mas, -max) fel. – islah etmək, haqq yola yönəltmək, haqq qazandırmaq, hidayət etmək: Evet anqar ki, uçinok etmas da inanır anqar ki, könültür ya artarlatir yaman etuçilərni, sağışlanır tölövü anınq artarlıx (Rom. 4: 5), Lakin əməl etməyib kafir adamları saleh sayan Allaha iman edən şəxsin imanı ona salehlik sayılır.

artarlıx (-tır, -nınq, -qa, -nı, -tan, -ıma, -ımnı, -ınq, -ınqnınq, -nqa, -nqnı, -ınqdan, -ı, -ıdır, -ınınq, -ına, -ın, -ından, -nqıznınq) f. ism. – salehlik, əməlisalehlik, sadiqlik, sədaqət, səmimilik: Aruvlux bilə tirilməx artarlıxtır, bu da törədə bolmax kerək. Təmiz həyat salrhlikdir və bu, qanunda təsbit edilməlidir. Artarləxə Tenqrininq inamından anda Yisus Krisdosnunq barça inanğanlarğa (Rom. 3: 22). Allahdan gələn bu salehlik İsa Məsihə iman vasitəsilə Ona iman gətirənlərin hamısına verilir. Heç kəsə fərq qoyulmur.

Artemea (-nı) x. ism. (yun.) – Artemiya. Bibliya personajlarından biri. Həvvari Pavelin əqidədaşı və köməkçisinin adı

artx l Bax: artix

artx ll: artx ari Bax: artxarı

artxargi sif. – arxadakı, arxa: Ol ögüzninq artxargi ayaxına sonq nşanı bardir xara. O öküzan arxadak sol ayağında qara nişan vardır.

artxarı // artıxarı //artharı (-da) zrf. –arxaya, arxada, geriyə, geri: Butax artıxarı xalıp edir, men esa ilgəri edim. Budaq geriyə qalmşdı, mən isə irəlidə idim. Sattim 1 kesək azbarımdan, artıxarı yurt. Torpaq sahəmin bir hissəsini satdım, arxadakı (yurdu) bostanı.

artxartın zrf. – arxada, geri tərəfdə, arxasından: Artxartın yol. Arxa tərəfdə olan yol.

artıx (-tır, -dır, -nınq, -qa, -ı, -ına, -ın, -ından, -ınqız, -lar) ism, zrf. və sif. – artıq, çox, olduqca çox, xeyli: Artıxın canım üsnə almağa kləmən. Öz üzərimə (canmın üzərinə) artığını almaq istəməm.Ol bergən bahadan 1 sbg artıxına alma. O verdiyindən bir quruş bahasına (artığına) alma. Əgər ki xırx taylerdən artıxqa satsa edir, na manqa artıxın. Əgər 40 taylerdən artığına satsa idi, artığnı mənə qaytaracaqdı.

artıx-eksik ism, sif. və zrf. – artıq-əskik, az-çox, təqribən, yuxarı-aşağı: Tüştü bir otuz türk artıx-eksik. Təqribən (aşağı-yuxarı) 30 nəfər türk əsgəri öldü. Xırıldı artıx-eksik ne ki 2 minq adam. İki minə yaxın adam qırıldı. Atdı artıxın-eksikin. Artıq-əskiyini atdı.

artıxla ~ (-ma, -max) fel. və f. ism. – artırmaq, artırma

artıxlamaxlıx ism. – artıqlıq, izafi, həddən çox: Dügül nemə bolğay artıxlamaxlıx ya eksiklik Heç nə artıq olsun nə də əskik.

artıxlan ~ (ğay, -ğan, -ğanğa, ğannı, -ğanda, -ğanlar, -ğanlarğa, -ğanlarnı, -ğanlarda) fel. – həddən artıq olmaq, artıqlıq etmək

artıxlı sif. – üstün, artıq, daha dəyərli

artıxlıx (-ınq, -qa, -ta, -tan, -ı, -ına, -ın, -lar, -larnınq, -larğa, -larda) // artixsılıx (-qa, -nı, -tan, -ımnı, -ımdan, -ı) // artıxsı (-dır, -lar) sif. – həddən artıq, hədsiz, həddi aşan: Da yaxşı etüçi, alaysa, manqa yaxşı ölüm boldu? Haşa bolğay! Yoxsa yazıx ki, körüngəy ki, yazıx yaxşı bilə etiyir manqa ölümni ki, bolğay artıxlıxına körə yazıxnınq yazıxlı sımarlamax bilə (Rom. 7: 13).. Belə çıxır ki, yaxşı olan bir şey mənə ölüm gətirdi? Əsla! Məhz günah, günah olduğu aşkar olsun deyə yaxşı olan bir şeyin vasitəsilə mənə ölüm gətirirdi; belə ki günah əmrin vasitəsilə hədsiz günahlı olduğunu göstərsin. Artıxsılıxı ariyanoslarnınq – xoyma Tenqriliktə barabarsızlıx Ataninq Oğlundan. Arianların həddi aşan günahları Tanrının varlğında Ata ilə Oğul arasnda bərabərsizlik qoymalarıdır.Bununqkibik artıxsılıx etkənlərni tiyər biz ketxoyalarğa karat etməgə, stepqada olturğuzup ki, dağın bununqkibik işkə dopustitцa bolmağaylar hər kimsə (Alban mühacirlərinin sənədlərindən). Bunun kimi həddi aşanlar üçün biz kəndxudaların (ağsaqqalların) üzərinə düşən iş cəzalandırmaq və dustaqxanaya salmaqdan ibarətdir ki, gələcəkdə heç kim bunun kimi etməyə cəsarət rtməsin. Ari atalar artıxsılıxnı keri salaylar da toğru yolğa keltirgəylər. Müqəddəs atalar artıq olanları ləğv erməli və haqq yoluna yönəltməlidirlər.

artıxsız Bax artıxlıx // artıxsı

artıxsızlıx // artıxsızlıq Bax artıxsılıx

artıl ~ fel. – artırılmaqaq, kiminsə tərəfindən artırılmaq, çoxaldılmaq: Alışladı

alarnı da artıldılar da hayvanları alarnınq eksilmədilər (Məz. 106/107: 38). Onun xeyir-duası ilə törəyib artırlar, heyvanlarının sayı da azalmır. Da men, neçik kölgə, artılğanıma menim eksildim da silkindim, neçik sarınçax (Məz. 108/109: 23). Düşən kölgə kimi artırılıb-əksilirəm, itirəm, vurulub atılan çəyirtkəyə bənzəyirəm.

artındagi zrf. – ardındak, arxandakı, bir şeyin arxasındakı

artır ~ Bax:. arttir ~

artırlıx Bax: artıxlix (-ına)

artı-sıra ism. - sıra, növbə, ard-arda düzülmə, ard-arda düzülmüş sıra: Tenqizdədir yollarınq seninq, izlərinq seninq suvlarnınq köplüxündə da artı-sıranq seninq heç körünməs (Məz. ?6/77: 20). Dənizdədir yolların sənin (Dənizdə yollar açdın), amma izlərin sənin suların köpüklüyündən və (dalğaların) ard-arda sıralanmasından heç görünməz.

artla ~ fel. – arıtlamaq, təmizləmək

artmax 1. ism. – artım, artış; 2. fel. – artmaq

artmaxlıx (-nı, -ın, -lar, -larnı) ism. – artım, artış, yüksəliş, yüksəlmə, çoxalma, artma

arttır ~ (-ma, -mağa, -ıyım, -ğın, -sın, -ıyıx, -ınqız, -dım, -dınq, -dı, -dılar, -ıp edim, -ır, -mas, -ır edi, -ıy edi; -ıyırmen, -ıyırsen, -ıyır, -ıyırbiz, -ı, -ğay, -ğaysiz, -sar, -ıp, -ğan, -ğanı, -max) – artırmaq, çoxalrmaq: Atadınq alarğa da ayttınq: “Arttırıyım zuryatınqıznı sizinq, neçik

yolduzlarnınq köplüxü da neçik xumnu xırığında tenqizninq” (Dan. 3: 36). Sən onlara vəd verdin və dedin: “Onların zürriyyətlərini göydəki ulduzlar, dəniz qırağındakı qumlar qədər artıraram”.Zera xaysın ki sen urdunq, sürdülər da yaralar ağrxlarıma menim arttırdılar (Məz. 68/69: 27). Çünki Sənin vurduğun insanlar təqib edirlər, yaralarımın ağrısını daha da artırırlar.

aruf Bax: aruv

aruv (-men, -dur, -durlar, -nu, -u, -lar, -larnınq, -larınınq) // arov (-nunq, -nınq, -ğa, -dan) // aruf sif. – təmiz, pak, müqəddəs: Saxlar Biy boyun aruvlarınınq kendininq (Məz. 96/97: 10). Rəbb möminlərinin canını pak saxlar, onları pislərin əlindən qurtarar. Na egər ki, başlanğan aruv esə da yaratılğan da tib, na butaxlar da (Rom. 11: 16). Əgər xəmirin ilk hissəsi müqəddəsdirsə, demək, xəmirin hamısı müqəddəsdir; əgər kök müqəddəsdirsə, budaqlar da müqəddəsdir. Yürək aruv toxtat mendə (Məz. 50/51: 12). Ürəyimi təmiz bərqərar et.

aruvlan- (-ma, -mağa, -ınqız, -sınlar, -madı, -ğay, -ğaylar, -ğan, -maxnınq, -maxnı, -maxınınq) fel. – təmizlənmək, arınmaq, paklanmaq, islah olunmaq, haqq yola dönmək: Aruvlanınqız, xaysı ki kötüriyirsiz naçinasın Eyəmizninq (Yeş. 52: 11). Təmizlənin, ey Rəbbin əşyalarını daşıyanlar!

aruvlat ~ (-sın, -sınlar, -tım, -tı, -ır, -ıy edi, -ıyır, -qay, -ıp) fel. – təmizlətmək, paklatmaq: Kahanalar aruvlatır alarnı, neçik altunnu. Kahinlər onları altun (qızıl) kimi paklatdılar.

aruvlu sif. – təmiz, pak, müqəddəs, saleh

aruvlux (-nunq, -qa, -nu, -ta, -tan, -tandır, -unqnu, -unqda. -u, -ununq, -una, -un, -undan, -unquz) // aruvluq (-nu) ism. – təmizlik, paklıq, müqəddəslik: Tapunmaxtır da könənməxlixtir alnına anınq, aruvlux da ulu könənmə alıxtır ariliki anınq (Məz. 95/96: 6). Ehtişam və əzəmət Onun hüzurundadır, müqəddəs məkanında gözəlliklə qüdrət var.

aruvsız Bax: aruvsuz

aruvsuz (-dur, -dır, -durlar, -lar, -lardan) // aruvsız sif. – natəmiz, napak, çirkli, kirli, səliqəsiz: İgrənçi, köbüklətmə, xasta, aruvsuz. İyrənc, ürəkbulandıran, xəstə və natəmiz.Yuvuxlanmadı manqa, kim aruvsuz edi yuraki bilə, yanqıldı mendən harsız da men nemə cəhtlik etməs edim (Məz. 100/101: 4). Yovuşmadı (yaxın durmadı) mənə ürəyi natəmiz olanlar, dürüst olmayanlar üz döndərdilər, bu məni rahatsız etmədi, cəhd də ermədim mən. Anınq üçündür sizinq aranqızğa köp xastalar da aruvsuzlar da artıx alardırlar ki, ölüptürlər da (1 Кor11: 30). Bu səbəbdən də bir çoxunuz zəif və xəstədir, bəziləri isə vəfat etmişdir.

aruvsuzlux (-nunq, -qa, -nu, -ta, -tan, -um, -u, -un, -larnı) // aruvsuzluq // arovsuzlux (-un) ism. – natəmizlik, çirkinlik, pislik, kirlilik: Aruvsuzlux ki, xatun kişi üsnə bolur (Yez. 18: 6). Natəmizlik ki qadınlarda olur (Qadınlarda olan natəmizlik).

arzani (-dir, -dirlər, -lər, -lərni) sif. (orta fars) – layiq , ləyaqətli: Tenqri, arzani dügülmen dağı, kirgəysen övüma menim (Mat. 8: 8). Ey Tanrım, mən layiq deyiləm ki, Sən mənim evimə girəsən. Yaman can, arzani dügülsen menim sağışımnı bilmə. Şər ruh, sən mənim düşüncələrimi bilməyə layiq deyilsən.

arzanilik (-imni, -ində, -imizdən) // arzanilix (-imiz, -imizni) ism. - layiqlik, ləyaqn: Bağşlarsen arzanilikimizdən artıx da berirsen xolğanlarğa barça kerəklərin alarnınq. Sən bizi layiq olduğumuzdan daha çox bağışlayırsan və diləyənlərə onların istədikləri hər şeyi verirsən. Yaxşı arzanilik bilə, salmos bilə, alğış bilə kendi atası xoydu xızın kerezməngə xıldan tonlar bilə birgə Ata qızını hörmət-izzətlə, məzmur oxumaqla qəbirə qoydu. Xaytıp xolarmen sizdən men ki, bağlımen Biygə, arzanilik bilə yürümə ündəlməxkə ki, ündəlipsiz. Tanrya bağl olan mən, üzümü sizə tutaraq, sizdən üzərinizə düşəni ləyaqətlə etmənizi xahiş edirəm.