Better Research, Better Policy, Better Reform

Sıra 

sayı 

Ticarət partnyoru olan ölkənin adı  Mln avro 

% 

23 

Ukrayna 

28 713,6 

1,0 

38 

Azərbaycan 

12 110,3 

0,4 

41 

Belarus 

9 343,0 

0,3 

75 

Moldova 

2 110,2 

0,1 

81 

Gürcüstan 

1 711,1 

0,1 

108 

Ermənistan 

813,6  

0,0 

     Mənbə: DG Trade Statistics,  2011 

Birliyin  əsas  ixrac  partnyorları  arasında  Ukrayna  17 334,7  milyon  avro  və  ya 

1,3%-lə  19-cu,  Belarus  6715,7  milyon  avro  və  ya  0,5%-lə  34-cü,  Azərbaycan 

2346,8 milyon avro və ya 0,2%-lə 56-cı yerdədir.  

Cədvəl 3. Şərq Tərəfdaşlığı ölkələrinin  AB-nin əsas ixrac partnyorları 

arasında mövqeyi (2010) 

Sıra 

sayı 

Ticarət partnyoru olan ölkənin adı  Mln avro 

% 

19 

Ukrayna 

17 334,7 

1,3 

34 

Belarus 

6 715,7 

0,5 

56 

Azərbaycan 

2 346,8 

0,2 

66 

Moldova 

1 528,3 

0,1 

74 

Gürcüstan 

1 155,3 

0,1 

101 

Ermənistan 

556,7 

0,0 

     Mənbə: DG Trade Statistics,  2011 

 

Əsas idxal partnyorlarına gəldikdə isə Ukrayna 11 396,9 milyon avro və ya 0,8% 

xüsusui çəki ilə 25-ci, Azərbaycan 9 763,5 milyon avro və ya 0,7 % payla 29-cu, 

Belarus 2 627,3 milyon avro və ya 0,2% payla 54-cü yerdədir.  

Cədvəl 4. Şərq Tərəfdaşlığı ölkələrinin  AB-nin əsas idxal partnyorları 

arasında mövqeyi (2010) 

Sıra 

sayı 

Ticarət partnyoru olan ölkənin adı  Mln avro 

% 

25 

Ukrayna 

11 396,9 

0,8 

29 

Azərbaycan 

9 763,5 

0,7 

54 

Belarus 

2 627,3 

0,2 

81 

Moldova 

581,9 

0,0 

82 

Gürcüstan 

555,8 

0,0 

---

107 

Ermənistan 

256,9 

0,0 

     Mənbə: DG Trade Statistics,  2011 

 

  Statistikaya  nəzər  salsaq  görərik  ki,  ümumilikdə  Şərq  Tərəfdaşlığı  ölkələri 

Avropa Birliyinin ticarət dövriyyəsində təqribən 2%-lik xüsusi çəkiyə malikdirlər.  

Diaqram  18.  Şərq  Tərəfdaşlığı  ölkələrinin  Avropa  Birliyinin  xarici  ticarət 

dövriyyəsindəki payı 

 

     Mənbə: DG Trade Statistics,  2011 

 

Şərq Tərəfdaşlığı ölkələrinin dünya ilə ümumi ticarət dövriyyələri birlikdə təqribən 

160  milyard  avro  təşkil  edir  ki,  bu  da  ümumilikdə  2,8  trilyon  avro  ticarət 

dövriyyəsinə sahib olan Avropa Birliyinin ümumi ticarət dövriyyəsinin cəmi 5,7%-

i deməkdir.  

Diaqram 19. Şərq Tərəfdaşlığı ölkələrinin ümumi ticarət dövriyyəsi ( milayrd 

avro ilə), 2010 

2%

98%

AB və Şərq Tərəfdaşlığı ölkələri

AB və dünya ölkələri

---

 

     Mənbə: DG Trade Statistics,  2011 

 

Avropa  Birlyi  və  Şərq  Tərəfdaşlığı  ölkələrinin  ticarət  dövriyyəsi  arasında  2,6 

trilyon avroluq  və ya 17,5 dəfə fərq var. Avropa Birliyinin ticarət dövriyyəsi Şərq 

Tərəfdaşlığı ölkələrinin ümumi ticarət dövriyyəsindən 17,5 dəfə çoxdur. 

Diaqram  20.  Şərq  Tərəfdaşlığı  ölkələrinin  cəmi  ticarət  dövriyyəsi  AB-nin 

ticarət dövriyyəsi ilə müqayisədə (milyard avro), 2010 

 

     Mənbə: DG Trade Statistics,  2011 

81,9

41,7

23

5,3

4,1

3,6

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

Ukrayna

Belarus

Azərbaycan

Gürcüstan 

Moldova 

Ermənistan

160

2800

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

Şərq Tərəfdaşlığı ölkələri

AB

---

 

Şərq  Tərəfdaşlığı  ölkələrinin  Avropa  Birliyi  ilə  ixrac  əməliyyatlarının  dəyəri 

ümumilikdə 29,6 milyard avrot əşkil edir. Ukrayna  17,3 milyard avroluq ixracı ilə 

Şərq  Tərfəfdaşlığı  ölkələri  arasında  Birliyə  ən  çox  məhsul  ixrac  edən  ölkədir. 

Ukraynanın  ixrac  dövriyyəsinin  21,1%-ini  Avropa  Birliyinə    ixrac  təşkil  edir. 

Avropa  Birliyinə  ixracın  strukturundan  Şərq  Tərəfdaşlığı  ölkələri  arasında  ikinci 

sırada  duran  Belarusun  dünya  ölkələri  ilə  ümumi  ticarət  dövriyyəsi  təqribən  42 

milyard avro təşkil edir ki,  bunun da 16%-i Avropa Birliyinə ixracın payına düşür. 

Birliyin  ticarət  dövriyyəsində  nisbətən  kiçik  paya  sahib  olan  Şərq  Tərəfdaşlığı 

ölkələrinin göstəriciləri aşağıdakı diqaramda əks olunmuşdur. 

 

 

 

 

 

 

 

Diaqram  21.  Şərq  Tərəfdaşlığı  ölkələrinin  Avropa  Birliyinə  ixracatdakı 

payları (fazilə), 2010 

  

     Mənbə: DG Trade Statistics,  2011 

58,40%

22,60%

7,90%

5,10%

3,90%

1,80%

Ukrayna 

Belarus

Azərbaycan

Moldova

Gürcüstan

Ermənistan

---

 

Diaqramdan  göründüyü  kimi  Avropa  Birliyinə  ixracın  strukturunda  Ukraynanın 

payı ümumi Şərq Tərəfdaşlığı ölkələrinin ixracının yarıdan çoxunu təşkil edir. Bu 

həm Ukraynanın coğrafi baxımdan Birliyə daha yaxın olması ilə bağlıdırsa, həm də 

son dövrlər bu ölkənin Birliyə daha sıx inteqrasiya olunmaq, öz gələcəyini Avropa 

məkanında görməsi və Rusiyanın təsirindən çıxmaq istəkləri ilə də əlaqədardır.  

Ukraynanın  ümumi  ticarət  dövriyyəsinin  25,7  milyard  avrosunu  və  ya  31,4%-ni 

Avropa Birliyi ilə ticarət təşkil edir.  

Diaqram 22. Ukraynanın əsas ticarət partnyorları (fazilə) 

 

     Mənbə: DG Trade Statistics,  2011 

 

Đxracda da Avropa Birliyi 9,9 milyard avro və ya 26,7%-li payla liderdir. Belə ki, 

Ukraynanın  Avropa  Birliyinə  ixracının  həcmi  9,9  milyard  avrodur.  Bu  göstərici 

Ukraynanın  ümumi  ixracının  strukturunda  Avropa  Birliyini  26,7%-lə  onun  əsas 

ixrac partnyoruna çevirir.  

 

 

 

 

31,40%

28,20%

6,30%

4%

3,60%

0,00%

5,00%

10,00%

15,00%

20,00%

25,00%

30,00%

35,00%

Avropa Birliyi

Rusiya 

Çin 

Türkiyə

Belarus

---

Diaqram 23. Ukraynanın əsas ixrac partnyorları(fazilə) 

 

     Mənbə: DG Trade Statistics,  2011 

 

 

Ukraynanın  Avropa  Birliyinə  ixracının  əsasını  emal  olunmuş  məhsullar  kimi 

təsnifləşdirilən  materiallar,  xam  materiallar,  mineral  yanacaq  növləri,  maşın  və 

nəqliyyat avadanlıqları, heyvan və bitiki yağları, tütün., içkilər və s təşkil edir.  

Cədvəl 5. Ukraynanın AB-yə ixracının əmtəə strukturu, 2010 

Đxrac məhsulları 

Dəyəri(mln. 

avro ilə) 

Ümumi 

ixracdak

ı payı 

(%) 

Cəmi 

11 397 

100 

Emal edilmiş materiallar 

3809 

33,4 

Xam  materiallar,  qeyri-istehlak  malları,  yanacaq  istisna 

olmaqla 

2459 

21,6 

Mineral yanacaq, yağlar və s  

1447 

12,7 

Maşın və nəqliyyat  avadanlıqları  

1246 

10,9 

Qarışıq emal malları 

520 

4,6 

Heynav və bitki mənşəli yağlar 

509 

4,5 

Kimya məhsulları 

470 

4,1 

Kəsilmiş və diri heynanlar 

446 

3,9 

Đşçkilər və tütün  

23 

0,2 

26,70%

23,20%

6,20%

3,30%

3,20%

0,00%

5,00%

10,00%

15,00%

20,00%

25,00%

30,00%

Avropa Birliyi

Rusiya

Türkiyə

Belarus

Çin

---

Digər məhsullar 

22 

0,2 

     Mənbə: DG Trade Statistics,  2011 

 

Cədvəldən göründüyü kimi Ukraynanın ixracının böyük hissəsini hazır və ya emal 

edilmiş  məhsullar  və  materiallar  təşkil  edir.  Bu  da  Ukrayna  iqtisadiyyatında  real 

sektorun  yəni  ağır  sənayenin  inkişafının  göstəricisidir.  Ukrayna  ağır  sənayesinin 

əsasını qara və əlvan  metallurgiya, maşınqayırma,mədənçıxarma, kimya sənayesi 

və s. sənaye sahələri  təşkil edir. Polad sənayesi ölkə sənayesinin 25%-ni təşkil edir 

və ağır sənayenin aparıcı sahələrindən biridr. Ukraynanın ağır sənaye müəssisələri 

dünyada  istehsal  olunan  poladın  7,5%-ni  təmin  edir.  Ukrayna  Avropa,  Asiya, 

Yaxın Şərq və Cənubi Amerika ölkələrinin əsas polad təchizatçılarından biridir.  

Ukraynanın əsas idxal partnyorları arasında Avropa Birliyi 15,7 milayrd avroluq və 

ya 35,2%-lik xüsusi çəkiyə sahib olmaqla yenə də  birinci yerdədir. 

Diaqram 24. Ukraynanın əsas idxal partnyorları(fazilə) 

 

     Mənbə: DG Trade Statistics,  2011 

 

Avropa Birliyindən Ukraynaya əsasən maşın və nəqliyyat avadanlıqları, kimya və 

kimya məhsulları, emal olunmuş məhsullar kimi təsnifləşdirilən materiallar, qarışıq 

mallar,  diri  və  kəsilmiş  heyvanlar,  mineral  yanacaq  və  yağlar,  içkilər,  tütün  və  s. 

təşkil edir. 

35,20%

32,40%

8,90%

3,80%

2,50%

0,00%

5,00%

10,00%

15,00%

20,00%

25,00%

30,00%

35,00%

40,00%

Avropa Birliyi

Rusiya

Çin

Belarus 

ABŞ

---

Cədvəl 6. Ukraynanın AB-dən idxalının əmtəə strukturu, 2010 

Đxrac məhsulları 

Dəyəri(mln. 

avro ilə) 

Ümumi 

ixracdak

ı payı 

(%) 

Cəmi 

17 335 

100 

Maşın və nəqliyyat  avadanlıqları 

5880 

33,9 

Kimya məhsulları 

3457 

19,9 

Emal edilmiş materiallar 

3079 

17,8 

Qarışıq emal malları 

1859 

10,7 

Kəsilmiş və diri heynanlar 

1197 

6,9 

Mineral yanacaq və yağlar 

964 

5,6 

Xam  materiallar,  qeyri-istehlak  malları,  yanacaq  istisna 

olmaqla 

371 

2,1 

Đşçkilər və tütün 

184 

1,1 

Digər əmtəələr və köçürmələr 

179 

1,0 

Heyvan və bitki mənşəli yağlar 

41 

0,2 

     Mənbə: DG Trade Statistics,  2011 

 

Ukraynanın  əsas  ticarət  partnyorları  arasında  Şərq  Tərəfdaşlığı  ölkələri  arasında 

Belarus 2,9 milyard avro və ya 3,6% payla birincidir. Azərbaycan 1 milyard avro 

və  ya  1,3%  payla  ikinci,  Moldova  599  milyon  avro  və  ya  0,7%-lə  üçüncü, 

Gürcüstan 427 milyon avro və ya 0,5%-lə dördüncü, Ermənistan 157 milyon avro 

və ya 0,2%-lə beşinci sıradadır.  

Diaqram  25.  Şərq  Tərəfdaşlığı  ölkələrinin  Ukrayna  ilə  ticarət  dövriyyəsinin 

həcmi (milyard avro il)  

---

 

     Mənbə: DG Trade Statistics,  2011 

 

Ukraynanın  ticarət  dövriyyəsində  Belarusun  digər  tərəfdaş  ölkələrə  nisbətən  ilk 

sırada  olmasının  səbəbi  bu  ölkələrin  tarixi  əlaqələr,  mədəniyyət  və  coğrafi 

baxımdan bir-birinə yaxın olması ilə bağlıdır. Ukraynanın Belarusa ixracı təqribən 

1,2  milyard  avro  təşkil  edir  ki,  bu  da  Ukraynanın  ümumi  ixracının  3,3%-nə 

bərabərdir.  Ukraynanın idxalında  Belarusun  payı  1,7  milyard  avro ilə  3,8%  təşkil 

edir.  

Belarus  və  Ukrayna  arasında  ticarət  dövriyyəsinin  həcmi  krizdən  əvvəlki  2008-ci 

ildə  5  milyard  dollara  çatırdı.  Lakin  iqtisadi  böhran  başlayandan  sonra  ticarət 

dövriyyəsinin həcmində təqribən 2 dəfə azalma baş vermişdir. Ukrayna Belarusdan 

əsasən  neft  məhsulları  idxal  edir.  Belarusa  ixracın  əsasını  isə  maşın  və  nəqliyyat 

avadanlıqları təşkil edir. 

Ukraynanın  ticarət  partnyorları  arasında  Belarusdan  sonra  ikinci  sırada  duran 

Azərbaycanın  Ukraynanın  ticarət  dövriyyəsindəki  payı  təqribən  1  milyard  avro 

təşkil  edir  ki,  bu  da  ümumi  ticarət  dövriyyəsinin  1,3%-i  deməkdir.Azərbaycanla 

Ukrayna arasındakı ticarət dövriyyəısi Azərbaycanın xeyrinədir. Belə ki, Ukrayna 

Azərbaycandan  588 milyon avroluq məhsul idxal  etdiyi halda, Azərbaycana cəmi 

455  milyon  avroluq  məhsul  ixrac  edir.  Azərbaycanın  müsbət  ticarət  balansına 

malik  olmasının  səbəbi  Ukraynaya  daha  çox  neft-qaz  məhsulları  ixrac 

etməsindədir. Ukrayna enerji resurslarından asılı vəziyyətdədir.   

 

 

2,9

1,0

0,6

0,4

0,15

0

0,5

1

1,5

2

2,5

3

3,5

Belarus

Azərbaycan

Moldova 

Gürcüstan

Ermənistan

---

Nəticə 

Avropa Birliyi ilə ticari-iqtisadi və siyasi münasibətlərin inkişafı, həmçinin Birlik 

ölkələri ilə daha dərindən əməkdaşlıq etmək və Avropa Birliyi strukturlarına daha 

dərindən  inteqrasiya  etmək  üçün  Şərq  Tərəfdaşlığı  ölkələri  bir  sıra  sosial-iqtisadi 

islahatlar aparmalı və öz qanunvericilik bazalarını Avropa Birliyinin standartlarına 

uyğunlaşdırmalıdırlar.  Đlk  növbədə  Gömrük  məcəlləsi,  viza  liberallaşdırılması, 

Birlik  bazarında  rəqabətə  davamlı  məhsul  istehsalı  və  s  kimi  sahələrdə  islahatlar 

aparılmalıdır. 

Şərq  Tərəfdaşlığı  ölkələri  ilk  növbədə  kiçik  və  orta  sahibkarlığın  dəstəklənməsi, 

iqtisadiyyatlarında  struktur  və  instutsional  islahatların  aparılması,  həmçinin 

iqtisadiyyatlarının diversifikasiyası,  əhalinin sosial vəziyyətinin yaxşılaşdırılması, 

Avropa  Birliyi  ölkələri  ilə  qarşılıqlı  ticari  və  iqtisadi  əlaqələrin  gücləndirilməsi 

kimi sahələrdə inkişafa nail olmalıdırlar.  

Avropa  Birliyi  artıq  Ukrayna  və  Moldova  ilə  azad  viza  rejiminin  tətbiqinə 

başlamaq  haqqında  qərar  qəbul  etmişdir.  Belə  rejimin  yaxın  zamanlarda 

Gürcüstanla  da  tətbiqi  gözlənilir.  Azərbaycan  ,  Ermənistan  və  Belarusla  isə  bu 

istiqamətdə danışıqlar davam etdirilir. Artıq bu ölkələr ilə Avropa Birliyi arasında 

vizaların  daha  uzun  müddətə  verilməsi,  diplomatik  pasportlara  malik  şəxslərin 

Avropa  Birliyi  ölkələrinə  vizasız  daxil  olmasının  reallaşdırılması,  tələbələr  üçün 

viza şərtlərinin sadələşdirilməsi və s sahələrdə uğurlara nail olunub.  

Viza  rejiminin  sadələşdirilməsi  həm  Avropa  Birliyi  və  Şərq  Tərəfdaşlığına  daxil 

olan  ölkələrin  əhalisi  arasında  qarşılıqlı  anlaşmanın  və  tolerantlığın  artması,  həm 

Avropa Birliyindən olan iş adamları və biznesmenlər tərəfindən Şərq Tərəfdaşlığı 

ölkələrinə  investisiya  qoyuluşlarının  artırılması,  həmçinin  yeni  texnologiya  və 

texnikanın  Şərq  Tərəfdaşlığı  ölkələrinə  axması,  bu  ölkələrin  iqtisadiyyatlarının 

Avropa  iqtisadi  məkanına  daha  tez  inteqrasiyası  və  s  baxımından  çox  önəmli 

addımdır. 

Bu  yaxınlarda  “Şərq  Tərəfdaşlığı”  biznes  forumu  da  yaradılmışdır  ki.  bu  da  üzv 

ölkələr  arasında  ticari-iqtisadi  əlaqələrin  genişləndirilməsinə,  həmçinin  kiçik  və 

orta  sahibkarlığın  inkişafına  təkan  verən  amillərdən  sayıla  bilər.  Belə  ki,  2012-

2013-cü  illərdə  bu  istiqamətdə  1,9  milyard  avro  vəsaitin  yönəldilməsi  haqqında 

razılığa gəlinib.  

Həmçinin,  “Şərq   tərəfdaşlığı”  proqramına  üzv  ölkələrdə  müxtəlif  layihələrin  – 

ətraf  mühit,  aqrar,  infrastruktur  layihələrinin  maliyyələşdirilməsində  Avropa 

Birliyinin iştirakının genişləndirilməsi nəzərdə tutulub.  

Lakin    təssüf  ki.  yuxarıda  da qeyd  etdiyimiz  kimi, Şərq  Tərəfdaşlığına  üz ölkələr 

arasında  etnik,ərazi  və  s  mübahisələrin  mövcud  olması  bu  ölkələr  arasında  daha 

geniş həcimli ticari-iqtisadi, həımçinin siyasi münasibətlərin inkişafına mane olan 

əsas səbəblərdən biridir. 

 

---

Bun  münaqişələrin  həlli  Şərq  Tərəfdaşlığı  ölkələrinin  öz  aralarında  ticarət 

dövriyyəsinin  artırılması    və  siyasi-iqtisadi  əlaqələrin  bərpası  baxımından  çox 

əhəmiyyətlidir.  Bu  baxımdan  Avropa  Birliyinin  Şərq  Tərəfdaşlığı  təşəbbüsü  bu 

ölkələr arsında milli barışığa nail olmaq baxımından da vacib rol oynaya bilər.   

Ədəbiyyat Siyahısı 

1.Şərq Tərəfdaşlığı ölkələrinin Dövlət Statistika Komitələrinin məlumatları 

2. CESD-nin hesablamaları 

3. DG Trade Statistics  

4. 

www.cia.gov

 saytı  və woldfactbook məlumat bazası