Бакы дювлят университети илащиййат факцлтясинин
Yüklə 10,39 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Biblioqrafiya
- “ELMƏ ƏN DOĞMA DİN İSLAM DİNİDİR” Qəmər Mürşüdlü
Könül QULİYEVA 430
“Kəşfu`z-zunun” əsərinin müəllifi Katib Çələbinin verdiyi məlumatlara görə, İbn Əbi`r-Rical ilə Muhamməd b. Şadşah b. Bəhramşah Mir’atu zama- nı Yunini kimi qısaldaraq yenidən tərtib etmişlər. Mir’atuz-zamanın biri müfəssəl, digəri müxtəsər olmaq üzərə iki versi- yası vardır və bunların hər ikisinin də bəzi cildlərində (xüsusilə də 1056- 1086-cı il hadisələrini əhatə edən cildlər) müəyyən ixtisarlar edilmişdir, la- kin bu ixtisarların kimlər tərəfindən aparıldığı dəqiq şəkildə bilinmir. Əsərin indiyə qədər aşağıdakı hissələri nəşr edilmişdir: 1.
Müntəhabat min Miratuz-zaman, Recueil des Historiens des Croisades, Historiens Orientaux, Paris 1884, c.III, s.517-570. 2.
cago 1907. 3.
H.F.Amedroz tərəfindən nəşr edilən İbnu`l Kalanisinin Zeylu Tarixi Dəməşq, Beyrut 1908 4.
Mir’atuz-zaman fi tarixi`l-ayan, Heydərabad-Dəccən 1951-1952, c. I- II. (H. 495-654-cü il hadisələrini əhatə edən və iki cild şəklində nəşr edilən bu hissə yuxarıda adı keçən James Richard Jewett nəşrinin eynidir). 8
Yuxarıda da qeyd edildiyi kimi, əsərin Azərbaycanda-Bakıda ancaq bir cildi (I cild) vardır. Bu cild 286 səhifədən və 90 fəsildən ibarətdir. Əlyazma 20x30 formatındadır. Əlyazısı - nəshlə yazılmışdır. Kağızı möhkəm və Av- ropa istehsalıdır. Əlyazmadakı filiqranları əsas götürsək belə bir nəticəyə gəlmək olar ki, əsərin üzü XVI əsrin sonunda köçürülmüşdür. Səlcuqlu tarixinin öyrənilməsi yönündən böyük bir boşluğu dolduran əsərin VIII cildi, həm də XI əsr türk dilinin (xüsusilə şəxs adlarının) və türk adət-ənənələrinin (toy və yas mərasimlərinin, saray həyatının) tədqiq edilmə- si baxımından da mühümdür. Bütün bunlardan başqa Səlcuqlu dövlət təşki- latı, dövlətin dini, iqtisadi və mədəni siyasəti, xəlifə-sultan və sultan-vəzir münasibətləri haqqındakı qeydlər və ya bu mövzularla əlaqədar zikr edilən müxtəlif hadisələrin hər biri həqiqətən də, həmin dövrün tədqiq edilməsi baxımından dəyərli sənədlərdir.
8 Ali Sevim, eyni əsər, s. Qızoğlu kimdir? 431
Biblioqrafiya 1.
Ali Sevim, Sibt ibn əl- Cövzi “ Mir`atüz-zaman fi tarixi`l-ayan”, An- kara,1968 2.
3.
M.A.Pirimova, “Miratüz-zaman” о двух историках, Əlyazmalar xəzi- nəsində, c.VIII,1987 4.
Li Guo, Early mamluk Syrian historiography al-Yunini`s Dhayl Miràt al-zaman, Chicago, 1997
Könül QULİYEVA 432
XÜLASƏ Əsli türk olan və Sibt İbnu-l Cövzi (ibnu-l Cövzinin nəvəsi) ləqəbi ilə ta- nınan Şəmsuddin Əbu-l Müzəffər Yusif b. Qızoğlu b. Abdullah XII əsr ərəb tarixçilərindən biri olmuşdur. Bilindiyi kimi, XII əsrin sonu XIII əsrin əvvəl- ləri ərəb tarixşünaslığında inkişaf dövrü olmuşdur. Ancaq bu dövr tarixin ən az öyrənilmiş mərhələlərindəndir. Bunun da əsas səbəblərindən biri həmin dövrlərə aid yazılı mənbələrin olduqca az olmasıdır. AMEA Əlyazmalar İnistitunda qorunub saxlanılan Sibt ibn Cövzi Qızoğlunun “Mir’atuz-zaman fi tarixi`l-ayan” əsəri həmin dövr orta əsr Şərq tarixinin öyrənilməsi baxı- mından çox mühim mənbələrdən biri hesab edilir. RESUME Known under pseudonym Sibt ibn al-Jawzi (the grandson ibn Jawzi) Shamsuddin Abu-l Muzaffer Yusif ibn Kizoqli ibn Abdullah which was by origin the Turk, is one of the Arabian historians of XII century. As is known, the end XII, the beginnings of XIII century the period of progress Arabian historiography. But this is one of little learned period of history. One of prin- cipal causes of it is lack written sources. Product Sibt ibn al-Jawzi “Miràtuz- zaman fi tarixi-l a`yan”, stored Institute of Manuscripts of the National Aca- demy of sciences of Azerbaijan, is considered one of the important sources for studying that period of history of the East.
Известный под псевдонимом Сибт Ибну-ль-Джоузи (внук ибн Джоузи) Шамсуддин Абуль-Музаффер Юсуф ибн Гызоглы ибн Абдуллах, который был по происхождению турком, является одним из арабских историков XII века. Как известно, конец XII, начала XIII века период развития арабского историковедения. Но этот период один из самых малоизученных. Одним из основных причин этого является недостаток писменных источников. Произ- ведение Сибт ибн Джоузи Гызоглы «Миратуз-заман фи тарихил- аян», хранившийся в Институте Рукописей Национальной Акаде- мии Наук Азербайджана, считается одним из важных источников для изучения того периода истории Востока. Elmə ən doğma din İslam dinidir 433
“ELMƏ ƏN DOĞMA DİN İSLAM DİNİDİR” Qəmər Mürşüdlü ∗
Yazımıza sərlövhə kimi verdiyimiz bu sözlər İslam islahatçılığının lideri və İslam birliyi konsepsiyasının yaradıcısı Cəmaləddin Əsədabadi Əfqaniyə (1838-1897) məxsusdur. Mütəfəkkir bütün fəaliyyəti boyu İslam dininin elmi bilikləri inkar etmə- diyini, ağlın, zəkanın aliliyinə söykəndiyini əsaslandırırdı və yazırdı ki, bü- tün dinlər arasında “bir şeyə sübutsuz inanan insanları tənqid edən tək din İslamdır. Zənnə tabe olanları möhkəm bir tənqidə məruz qoyar…İnanc tə- məllərini dəlil və sənədlərə dayalı olaraq yüksəldər. Hər kəsin bundan yarar- lanmasını təmin edər” 1 . Şeyx Cəmaləddinin fikrincə, İslam öz davamçılarına “dinin təməl prinsiplərini ancaq sübuta əsaslanaraq qəbul etmələrini təlqin edər. Lazım gəldiyində ağıla müraciət edər. Bir hökm verdiyində, onu ağıla yönəldər. Xoşbəxtliyin ağılın və bəsirətin nəticəsi olduğunu vurğular” 2 . C.Əfqani İslamın Müqəddəs Kitabı Qurani-Kərimi də yalnız dini ehka- mın və ibadətin mənbəyi hesab etmir, həm də yüksək mənəvi keyfiyyətləri, elm və müdrikliyi, bütün yaradılmışlar haqqında olub və olacaq bir çox məlumatları özündə ehtiva edən İlahi vəhy kimi şöhrətləndirirdi: “Bu Kitab makrokosmun əhatəli nümunəsidir. Burada hər fərd bir hərf, hər məxluqat növü bir söz, hər irq bir sətir, hər mikrokosm bir səhifədir; hər bir hərəkət və dəyişiklik onun izahı və xülasəsidir. Bu möhtəşəm Kitabın sonu yoxdur. Onun hərf, söz, sətir və səhifələrini sayıb-qurtarmaq mümkün deyil. Hər sözdə, hətta hər hərfdə o qədər müəmma və sirr gizlənmişdir ki, keçmişin və indinin bütün müdrikləri Nuh qədər ömür sürsə idilər və onların hər biri hər gün minlərlə müəmmanın üstünü açsaydı belə, yenə də Kitabı dərk etməkdə aciz qalar və məğlubiyyətlərini etiraf etməli olardılar” 3 .
∗ Bakı Dövlət Universitetinin Fəlsəfə tarixi və mədəniyyətşünaslıq kafedrasının dosenti, fəlsəfə elmləri namizədi. 1 C.Afqani. Dehriyyuna Reddiye (Natüralizm Eleştirisi). İst., 1997, s.98. 2 Yenə orada. 3 J.al-Afghani. The Benefits of Philosophy / Nikki R.Keddie. An Islamic Response to Imperialism. Political and Religious writings of Sayyid Jamal ad-Din “al- Afghani”. Berkeley, Los Angeles, London, 1983, 2-nd edit., p.114. Yüklə 10,39 Mb. Dostları ilə paylaş:
|