Бакы дювлят университети илащиййат факцлтясинин
Yüklə 10,39 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- “Mütləq” mənalı ayənin “müqəyyid” ayə vasitəsilə açıqlanması
- İnnəma harramə aləykumul-məytətə vəd-dəmə və ləhməl-xinziri və ma uhillə bihi liğayrillah
- Ümumi mənalı bir ayənin “təxsis” vasitəsilə izah edilməsi
- ِ ﻢﻴِﺘَﻴﻟا َلﺎَﻣ اﻮُﺑَﺮﻘﺗ ﻻ َو ...
- Və la təqrəbu maləl-yətimi
- Ya əyyuhəl-ləzinə amənu kutibə aləykumus-siyamu kəma kutibə aləl- ləzinə min qablikum ləalləkum təttəqun
Quranın Quranla təfsiri 421
“O gün heç kəs heç kəsin karına gələ bilməz. O gün hökm ancaq Allahındır.” 15
Beləliklə, Mütəal Allah “Fatihə” surəsindəki “mübəyyən” kəlmə olan din günü kəlməsini “İnfitar” surəsinin “mübəyyin” olan sonuncu ayəsi vasitəsilə təfsir edir. 16
“Mütləq” mənalı ayənin “müqəyyid” ayə vasitəsilə açıqlanması
Qurani-Kərimi Quranla təfsir etmə yollarından biri də “mütləq” bir ayə- nin “müqəyyid” ayə ilə təfsir edilməsidir. Məsələn, Allah təala Qurani-Kə- rimdə buyurur: " ﷲاِ ﺮْﻴﻐِﻟ ِﻪﺑ ﱠﻞِهأ ﺎَﻣ َوِ ﺮﻳﺰْﻨِﺨﻟا َﻢْﺤﻟ َو َمﱠﺪﻟا َوَ ﺔَﺘْﻴَﻤﻟا ُﻢُﻜْﻴﻠَﻋ َمﱠﺮَﺣ ﺎَﻤّﻧإ " İnnəma harramə aləykumul-məytətə vəd-dəmə və ləhməl-xinziri və ma uhillə bihi liğayrillah Allah sizə meytəni (ölmüş heyvanı), qanı, donuz ətini (və kəsildiyi za- man) Allahdan ayrısının adı ilə kəsilənləri yeməyi mütləq haram etmişdir.” 17
Bu ayədə sadalananları “haram etmişdir” ifadəsi “mütləq” hökmündə verilmişdir. Həmin ayənin ardınca isə Mütəal Allah belə buyurur: ... ﻪْﻴﻠَﻋَ ْﻢﺛإ َﻼﻓ ٍدﺎَﻋ َﻻ َوٍ غﺎَﺑ َﺮْﻴﻏ ﱠﺮُﺘْﺿاِ ﻦَﻤﻓ Fəmənizturrə ğayra bağin va la adin fəla ismə aləyh “Lakin məcburi halda (naçar qalanda) həris olmamaq və həddən aşma- maq şərti ilə (bunları yeməyin) günahı yoxdur.” 18
Bu ayədə isə Mütəal Allah həmin haram buyurduqlarından zərurət halın- da (məcbur və naçar qaldıqda) istifadə etməyin halal olduğunu bildirir. Bu ayədə işlənən “fəmənizturrə” cümləsi 19 haram olunmuşları mütləq şəkildə (həmişə, hər zaman və hər yerdə) haram olmaqdan çıxararaq onlardan zəru- rət halında istifadə etməyə icazə verir. Elə buna əsasən Quranı Quranla təfsir edən böyük alim və müfəssirlər bu ayənin birinci qismini elmi baxımdan “mütləq”, sonrakı qismini isə “müqəyyəd” adlandırırlar.
15 “İnfitar” surəsi, ayə:19 16 “Təfsir tarixi”, Dos. dr. Möhsün Dəmirçi, səh.129 17 “Bəqərə” surəsi, ayə:173 18 “Bəqərə” surəsi, ayə:173 19 Zərurət halı Elnur ƏLİYEV 422
Ümumi mənalı bir ayənin “təxsis” vasitəsilə izah edilməsi
Quranı Quranla təfsir etmə yollarından başqa biri isə “amm”ın “təx- sis”idir. Yəni, Qurani-Kərimdə ümumi məna ifadə edən bir ayənin başqa bir ayə vasitəsilə xüsusiləşdirilməsidir. Bunun üçün isə müəyyən bir qərinənin olması zəruridir ki, təxsisin baş verməsi mümkün olsun. Əks təqdirdə, ayələr öz ümumiliyində qalmaqda davam edər. 20
Qurani-Kərimin “Ənam” surəsindən misal çəkmək olar. Allah təala həmin surədə buyurur: ِ ﻢﻴِﺘَﻴﻟا َلﺎَﻣ اﻮُﺑَﺮﻘﺗ ﻻ َو ... ِ
Və la təqrəbu maləl-yətim... “Yetimin malına yaxın düşməyin...” 21
Burada Mütəal Allah yetim malına yaxın durmağı ümumi şəkildə haram edir. Ayənin sonrakı qismində isə buyurur: ... ُﻦَﺴْﺣأ َﻲِه ﻲِﺘﱠﻟِﺎﺑ َﻻإ İlla billəti hiyə əhsən “...olduqca gözəl bir şəkildən başqa” 22
Yəni, yetimin malına onu zərərdən və tələf olmaqdan qorumaq və ya onun xeyrinə istifadə etməkdən başqa bir məqsədlə yaxınlaşmayın. Ayənin birinci qismində işlənən hökm (“yetimin malına yaxınlaşmayın” hökmü) “amm” (ümumi) bir hökmdür, bu hökm ayənin ikinci qismi vasitəsilə “təx- sis” edilir (məhdudlaşdırılır). Yəni, “yetimin malına bəyənilmiş bir şəkildə yaxınlaşa birləsiniz” deyilməklə bəzi hallarda yetimin malına yaxınlaşmağa icazə verilməsi vurğulanır. Bununla da ayənin əvvəlində verilən “yetimin malına yaxın durmayın” hökmü və ayənin sonrakı hissəsində deyilən “gözəl bir şəkildən başqa” cümləsi belə bir işi icra edən şəxsin nəzərində tutduğu niyyət və məqsədi məhdudlaşdırır. Başqa bir ifadə ilə desək, ayənin ikinci qismindən aydın şəkildə görünür ki, əslində, Allah təala burada yetimin
20 “Təfsir tarixi”, Möhsün Dəmirçi, səh.129 21 “Ənam” surəsi, ayə:152 22 “Ənam” surəsi, ayə:152 Quranın Quranla təfsiri 423
malına yaxınlaşmağı deyil, onun malına xoşagəlməz məqsədlə yaxınlaşmağı qadağan edir. Bildiyimiz kimi, illa kəlməsi müxəssis (təxsis edən) bir kəlmədir. Harada işlənməsindən asılı olmayaraq bu kəlmə özündən əvvəlki cümləni təfsir (izah) edir. Bu iki cümlə istər eyni ayədə mövcud olsun (məsələn, “Ənam” surəsindən çəkdiyimiz nümunədə olduğu kimi: Və la təqrəbu maləl-yətimi, illa bil-ləti hiyə əhsən), istərsə də iki müxtəlif ayədə mövcud olsun (məsə- lən, “Əsr” surəsində olduğu kimi: ...İnnəl-insanə lə fi xusr. İlləl-ləzinə amə- nu və əmilus-salihati və təvasau bil-haqqi və təvasau bis-sabr) illa kəlməsi- nin işləndiyi ikinci cümlə birinci cümlənin açıqlanmsına xidmət edir. Bu mövzuya dair Qurani-Kərimin başqa ayələrini də misal çəkmək olar. Məsələn, Allah təala “Bəqərə” surəsində buyurur: " نُﻮﻘﱠﺘَﺗ ْﻢُﻜﱠﻠَﻌﻟ ْﻢُﻜِﻠْﺒﻗ ْﻦِﻣ َﻦﻳِﺬﻟا َﻰﻠَﻋ َﺐِﺘُآ ﺎَﻤَآ ُمﺎَﻴﱢﺼﻟا ُﻢُﻜْﻴﻠَﻋ َﺐِﺘُآ اُﻮﻨَﻣﺁ َﻦﻳِﺬﻟا ﺎَﻬﱡﻳأ ﺂﻳ " Ya əyyuhəl-ləzinə amənu kutibə aləykumus-siyamu kəma kutibə aləl- ləzinə min qablikum ləalləkum təttəqun “Ey iman gətirənlər! Sizin üçün oruc yazılmışdır (qərara alınmışdır). Necə ki, sizdən əvvəlkilərə yazılmışdır. Ola bilsin ki, təqvalı olasınız.” 23
Bu ayədəki “sizin üçün oruc yazılmışdır” hökmü ümumi olaraq verilmiş- dir. Mütəal Allah həmin surənin sonrakı ayələrində isə belə buyurur: " ﺮَﺧأٍ مﺎﱠﻳأ ْﻦِﻣ ٌةﱠﺪِﻌﻓٍ ﺮﻔَﺳ َﻰﻠَﻋ ْوأ ًﺎﻀﻳﺮَﻣ ْﻢُﻜْﻨِﻣ َنﺎَآ ْﻦَﻤﻓ " Fəmən kanə minkum mərizən au əla səfərin fəiddətun min əyyamin uxər “Naxoş olan və səfərdə olanlar oruc tutmadığı günlərin sayı qədər ayrı günlərdə tutsunlar.” 24
Bu ayə əvvəlki ayədə ümumi məna ifadə edən “sizin üçün oruc yazılmış- dır” cümləsini xüsusiləşdirərək onun “xəstə və səfərdə olan şəxslərin oruc tutmamasına icazə verməsini” açıqlayır. Birinci ayədə hamı üçün ümumi şə- kildə verilmiş “oruc tutmaq” hökmü ikinci ayədə “müəyyən şəxslərin oruc tutmamaq üçün icazəli olduğu”nun qeyd edilməsilə bu hökmün kimlərə aid olması ümumilikdən çıxaraq xüsusiləşmişdir.
23 “Bəqərə” surəsi, ayə:183 24 “Bəqərə” surəsi, ayə:185 Yüklə 10,39 Mb. Dostları ilə paylaş:
|