187
malik varlıqlar daha çox təkamüllə bir-birindən seçildiyi üçün on-
ların zərbədən yayınmaq imkanlarında fərq əmələ gəlir. İlkin təbii
durumdan yaranan forma ən müxtəlif mürəkkəbliyi keçdikdən son-
ra yenidən dağılır, nəhayətdə əvvəlki təbii durumunda qərarlaşır.
Bu, yenidən başlanğıc üçün kainatın başlanğıcı və sonudur. Başqa
varlıqlar isə bu interval daxilində yerdəyişmədə olur. Hər hansı bir
tərkiblərə bölünməyən hissəciyin enerji intervalı sonsuzluq kiçik
bərabərdi sıfır, 0 (sıfır) həddi hissəciyin normal təbii durumudur.
Sıfırdan aşağı hissəciyin aclığıdır, o, hər şeyi udmağa hazırdır.
Cisim parçalanmanın son həddinə çatır. Artıq bundan sonra xır-
dalanma mümkün deyilsə, xırdalanması mümkün olmayan cismin
şüalanması da ola bilməz. Yəni artıq o, itkiyə məruz qala bilməz.
İdeal boşluq varmı? Varsa hansı rəngdədir? Rəngsizlik varmı?
Rəng olan yerdə boşluq ola bilməz. “İdeal boşluqda” əgər atom və
molekullar arasında cazibə olmasaydı, hər hansı bir cisim o boşluq
həcmində olmalı idi.
Kainatın necə ki, sıxılmasının həddi olduğu kimi, genişlənmə-
sinin də həddi olmalıdır. Genişlənmənin son həddi ən müxtəlif var-
lıqların təşkil olunmuş atomlarının arasındakı əlaqənin bir-birini
saxlaya biləcəyi ən son həddir. Kainatın genişlənməsinin son həd-
di kainatın ümumi kütləsini genişləndirə biləcək daxili təzyiqinin
gücü ilə mütənasibdir.
Kainatın “ilk kərpiccikləri” saydığımız tərkiblərə bölünməyən
hissəciklər (potensial enerjilər) yəni mövcudluqlar qara rəngdə
olurlar, çünki onların özlərindən şüalandırılan bir şey qalmır. Əs-
lində “ilk kərpicciklər” yoxluqdur. Bu tam başqa mərhələdir.
Cisim varsa, o öz varlığını hər hansı bir yolla nümayiş etdirmə-
lidir. Hər hansı bir cismin üzərinə işıq salsaq, o öz əks reaksiyası
ilə varlığını əks etdirəcək. Biz heç bir cismin yerləşmədiyi qaranlıq
boşluğa işıq salsaq, işığın düşdüyü qədər qaranlıq yox olacaq və ya
elə bir işıq zolağı uzanacaq. Bu nə üçün belə olur, boşluq varmı ona
görə, yoxsa səbəb başqadır?
Enerjiyə malik cismin sonuncu “ilk kərpicciyi” qalanda artıq o,
parçalana bilmir, yəni tərkiblərə bölünməməkdən başqa hissələrə
188
də bölünmür. Sualla deyilə bilər ki, cisim hər halda varsa olan şeyin
nəzəri cəhətdən ikiyə bölünməsi mümkündür. Bu Zenonun “Axill
tısbağaya çata bilməz” paradoksuna bənzəyir. Çünki təqib edən əv-
vəlcə təqib edilənin durduğu yerə çatmalıdır. O çatana qədər qaçan
daim müəyyən məsafə qət edir, təkrar o yerə çatmaq, təkrar...
Cisim “ilk kərpiccik” şəklində qalanda artıq o, ətrafa heç bir
informasiya göndərmir, yəni onun enerjisi qalmır. Bu yoxluqdur –
boşluqdur. Bu tam qaranlıq boşluq varlığına dair informasiya ötür-
məsə də yaxşı qəbuledicidir, güclü cazibə sahəsidir. Bütün enerji
növlərini heç bir maneəsiz qəbul edirlər.
Bu vəziyyəti iki cür qiymətləndirmək olar, kütləyə malik cisim-
lərin maneəsiz boşluğa meyli kimi və ya əksinə “boşluğun” özü
bütün enerjisi mənfiləşmiş bir materiya növü ki, öz aclığını doy-
durmağa çalışır.
İşıq zərrəciyi ən kiçik hissəcik kimi götürülürsə, deməli, cisim-
dən ondan kiçik zərrəciyin ayrılması mümkün deyil. Onda belə
çıxır ki, ən kiçik cisim işıq zərrəciyidir.
Ancaq bizə məlumdur ki, işıq zərrəciyinin özü nəzəri cəhətcə
ideal boşluqda hər tərəfdən müşayiət olunan şüalanmaya malik ol-
malıdır. Bu “qara bacalarda” sıxlıq o qədər çoxdur ki, özlərindən
işıq boşlamır, bütün enerji növlərini udurlar. Doğurdanmı bu belə-
dir? Əgər belədirsə, bu “qara bacalar” bütün enerjilərini itirmiş,
yoxluqdan-boşluqdan ibarət olan materiyanın tamamilə başqa nö-
vünə aid olan bir yaşantı deyilmi?! İtkiyə məruz qalan hər hansı bir
şey əvvəl-axır azalıb son həddinə çatmalıdır, yəni qurtarmalıdır.
Hər hansı bir cisim xırdalanır, sonra yerdə qalan hissəsi də xır-
dalanır, sonra təkrar-təkrar, sonsuz sayda. Bu da bir sual doğur-
murmu?
Kainatın təbii durumu tərkiblərə bölünməyən mövcudluqlardır.
Onların ən müxtəlifləri bir-biri ilə birləşərək ən müxtəlif tərkibli
varlıqlar yaradırlar. Bu varlıqlar birləşmələr olduğundan öz forma
və məzmunlarını saxlamaq üçün xarici mühitin təsirlərinə müqa-
vimət göstərirlər və istər-istəməz müəyyən dəyişikliklərə uğrayır-
lar. Bu dəyişikliklər onlarda hər an üçün konkret hal yaşantısı ilə
189
müşayiət olunur. Bu hal yaşantıları xarici mühitin təzyiqi nəticəsin-
də varlıqlardan qırağa atılmış mövcudluqlardır. Düzdür, varlıqlar
onun əvəzində başqa forma və məzmun gətirən mövcudluqları o
vaxta qədər qəbul edirlər ki, hələ xarici mühitin təsirlərinə hər hal-
da öz forma və məzmunlarına uyğun müqavimət göstərə bilsinlər.
Əvəzində itirdikləri mövcudluqlar kainatın ümumi mövcudluqlar
toplusunun bazasıdır. Beləliklə, kainatda dövri bir proses gedir.
Kainatın təbii durumu – tərkiblərə bölünməyən mövcudluqlar,
yəni “ilk kərpicciklər” tərkiblərə bölünməyən yeganə çoxsaylı his-
səciklərdən ibarət ola bilməz, ona görə ki, hökmən inkişafın təkanı
əksliklərin vəhdəti üzərində qurulmuşdur. Kainatın təbii durumu
ən azı iki, ən çoxu çoxlu sayda tərkiblərə bölünməyən mövcudluq-
lardan ibarət olmalıdır. Belə bir sual verənlər də tapılar ki, bəs bu
tərkiblərə bölünməyən mövcudluqlar nədən yaranıb? Cavab olaraq
biz bildiririk ki, maddələr heçdən yaranmır, heçə də yox olmur, on-
lar yalnız bir şəkildən başqa şəklə düşürlər. Deməli, onlar da öz
bazasını tapır və bu o deməkdir ki, heçdən yaranmır. Fərz edək ki,
bizi əhatə edən maddiliyin sıfır kiçikdir 300 000 km/san arasında
olan sürət həddini dayandırmaq mümkündür. Belə olan təqdirdə
hərəkət sürəti nəhayət ki, sıfıra enəcək və mütləq tam sükunət ya-
ranacaq. Əgər mütləq tam sükunət yaransa, bizi əhatə edən mad-
diliyi təşkil edən bəsit birnövlülər arasında cazibə qüvvəsi itəcək
və bizi əhatə edən aləm bəsit birnövlülərə parçalanıb dağılacaqdır.
Düzdür, belə hal mümkün deyildir, çünki bəsit birnövlülərin bir-biri
ilə birləşə bilmək imkanı onların arasındakı daxili tələbat, onları
bir-birinə cəzb edir və ilk təkanı yaradır. Lakin nəzəri cəhətdən bu
mümkündür ki, bəsit birnövlülər tam sükunət halında elə bəsit bir-
növlü kimi qalsınlar. Yəni sürət olmazdı və bütün bunlarla bərabər
məsafə və zaman haqqında da anlayış olmazdı. Ümumiyyətlə, vaxt,
əsasən, kiçik səbəblər qrupunun maddiliklər arasında yerdəyişmə-
sini göstərir. Zaman isə əsasən kainatın varlığının ölçü meyarıdır.
Düzdür, bunların hər ikisini bir-birini əvəz edən yerlərdə işlətmək
olar. Lakin zaman daha ümumi məfhumdur. Belə təsəvvür edək ki,
kainat ilk başlanğıc halındadır, yəni tam sükunətdədir. Nə ilk səbəb
Dostları ilə paylaş: |