Azԥrbaycan VII-IX ԥsrlԥRDԤ
Yüklə 2,31 Mb. Pdf görüntüsü
|
45 onlar n mürԥkkԥb ictimai-siyasi proqram n araúd rma÷a çal úm úd r. V.V.Bartold 1 vԥ A.Y.Kr mski 2 dԥ bir s ra tԥdqiqatlar nda bu mԥsԥlԥyԥ toxunmuúlar. 1936-c ildԥ "Görkԥmli adamlar n hԥyat " seriyas ndan M.Tomaran n "Babԥk" kitabças çapdan ç xm úd r. Geniú oxucu kütlԥsi üçün nԥzԥrdԥ tutulan bu kitabça mahiyyԥt etibar ilԥ Xilafԥt tarixindԥ xürrԥmilԥr hԥrԥkat n n rolu kimi mürԥkkԥb mԥsԥlԥni hԥqiqԥtԥn elmi cԥhԥtdԥn iú qland rmaq üçün göstԥrilԥn ilk tԥúԥbbüs idi. Qeyd etmԥk laz md r ki, M.Tomaran n ԥsԥri dԥ xürrԥmilԥr hԥrԥkat na qiymԥt verilmԥsindԥ hԥlԥ ona qԥdԥr burax lm ú bir s ra sԥhvlԥri tԥkrar edirdi. Lakin biz xalq m z n tarixinin diqqԥtԥlayiq sԥhifԥlԥrindԥn birinin tԥdqiqi iúindԥ müԥllifin böyük xidmԥtini inkar edԥ bilmԥrik. Böyük Vԥtԥn müharibԥsi dövründԥ, Azԥrbaycan xürrԥmilԥri haqq nda kütlԥvi kitabçalar nԥzԥrԥ al nmazsa, sovet tԥdqiqatç lar n n iki ԥsԥri çapdan ç xm úd 3 . Tԥdqiqat xarakteri daú yan bu ԥsԥrlԥrdԥ ilk mԥnbԥlԥrin mԥlumat ԥsas nda xürrԥmilԥr hԥrԥkat tarixinin bir s ra konkret mԥsԥlԥlԥri dԥqiqlԥúdirilmiú, bu hadisԥnin Azԥrbaycan xalq n n tarixi ilԥ üzvi surԥtdԥ ba÷l oldu÷u elmdԥ ilk dԥfԥ olaraq göstԥrilmiúdir. Z.ø.Yampolskinin kitabças 4 vԥ Z.ø.øbrahimovun dissertasiyas n n 5 qiymԥti dԥ mԥhz buras ndad r. 1 ȼ.ȼ.Ȼɚɪɬɨɥɶɞ. ɂɫɬɨɪɢɤɨ-ɝɟɨɝɪɚɮɢɱɟɫɤɢɣ ɨɛɡɨɪ ɂɪɚɧɚ, ɋɉɛ., 1905; yenԥ onun: Ʉ ɢɫɬɨɪɢɢ ɤɪɟɫɬɶɹɧɫɤɢɯ ɞɜɢɠɟɧɢɣ ɉɟɪɫɢɢ (ɋɛ. "ɉɚɦɹɬɢ ɇ.ɂ.Ʉɚɪɚɟɜɚ"), ɉɟɬɪɨɝɪɚɞ, 1926. 2 Ⱥ.ȿ.Ʉɪɵɦɫɤɢɣ. ɋɬɪɚɧɢɰɵ ɢɡ ɢɫɬɨɪɢɢ ɋɟɜɟɪɧɨɝɨ ɢɥɢ Ʉɚɜɤɚɡɫɤɨɝɨ Ⱥɡɟɪɛɚɣɞɠɚɧɚ (ɤɥɚɫɫɢɱɟɫɤɚɹ Ⱥɥɛɚɧɢɹ). ɒɟɤɢ. ɋɛ. "ɉɚɦɹɬɢ ɚɤɚɞ. ɇ.ə.Ɇɚɪɪɚ" Ɇ.-Ʌ., 1938. 3 Z.øbrahimov vԥ Y.Tokarjevskø. Azԥrbaycanl lar n mԥrdliyi vԥ qԥhrԥmanl ÷ haqq nda. Bak , 1943; Z.øbrahimov. Babԥk. Bak , 1944. 4 Z.ø.Yampolski. Sitat gԥtirilԥn ԥsԥri. 5 Z.øbrahimov. Azԥrbaycan xalq n n ԥrԥb iú÷alç lar na qarú mübarizԥsi. Bak , 1941.
46 1954-cü ildԥ øran alimi Sԥid Nԥfisinin kitab çapdan ç xm úd r. Babԥk haqq nda onun ilk ԥsԥrlԥri hԥlԥ 30-cu illԥrin ԥvvԥllԥrindԥ yaz lm úd 1 . Hԥmin kitaba müԥllifin ԥvvԥllԥrdԥ yazd ÷ mԥqalԥlԥri dԥ daxildir. Bu kitab xürrԥmilԥr vԥ Babԥk haqq nda orta ԥsr mԥnbԥlԥrindԥ olan mԥlumatlar n mԥcmusundan ibarԥtdir. Müԥllif özü dԥ etiraf edir ki, kitab tԥrtib etmԥkdԥ mԥqsԥdi "Babԥkin hԥyat na dair bizԥ gԥlib çatm ú tԥfsilat bir yerԥ toplamaq" (sԥh.7) olmuúdur. S.Nԥf sinin ԥsԥri ona görԥ böyük maraq do÷urur ki, burada çoxlu faktiki material toplanm ú, hԥm dԥ ilk müxtԥlif mԥnbԥlԥrdԥn götürülԥn bu materiallar çox diqqԥtlԥ bir-biri ilԥ tutuúdurulmuúdur. Özündԥn ԥvvԥlki bir s ra tԥdqiqatç lardan fԥrqli olaraq S.Nԥfisi xürrԥmilԥrin mübarizԥsini dini bir hԥrԥkat kimi deyil, azadl q vԥ istiqlaliyyԥt u÷runda xalq n mübarizԥsi kimi qiymԥtlԥndirir. Lakin belԥ bir fakt da qeyd etmԥyԥ bilmԥrik ki, øran n digԥr müasir alimlԥri kimi S.Nԥf si dԥ bu mԥsԥlԥdԥ paniranizmԥ haqq qazand raraq, Babԥki "øran torpa÷ n n böyük simalar ndan biri" (sԥh.3), "øran n ad n ԥbԥdilԥúdirԥn milli qԥhrԥmanlardan biri' 1 (sԥh.7) adland r r. S.Nԥf si belԥ hesab edir ki, Azԥrbaycan n babԥki-xürrԥmilԥr hԥrԥkat milli Azԥrbaycan xüsusiyyԥtlԥrindԥn mԥhrum olub, yaln z øran milli ruhu üçün xarakterikdir (sԥh. 24-25) 2 . Mԥnbԥlԥrdԥ xürrԥmilԥr hԥrԥkat n n vԥtԥni olaraq bilavasitԥ Azԥrbaycan n göstԥrildiyinԥ baxmayaraq, S.Nԥfisi oxucuya belԥ bir fikir tԥlqin etmԥyԥ çal ú r ki, xürrԥmilԥr üsyan øranda, øsfahanda törԥmiú vԥ guya bundan yaln z 30 il sonra Azԥrbaycan xürrԥmilԥri mübarizԥyԥ qoúulmuúlar. Müԥllifin qԥrԥzkarl ÷ bundan görünür ki, 1 S.Nԥfisi. Babek xürrԥmdin, "Mehr" jurnal , Tehran, 1312 (hicri), ʋ 9, 19; 1313 (hicri), ʋ 12; yenԥ onun: Babԥkin ԥlԥ keçirilmԥsi ve edam , Yenԥ orada, 1313 (hicri), ʋ 1,3 (fars dilindԥ). 2 "Babԥk xürrԥmdin" mԥqalԥsinin müԥllifi Ehsan Tԥbԥri dԥ belԥcԥ paniranizm mövqelԥrindԥ durur. Misal üçün, o yaz r ki, Babԥk "Iran inqilab n n görkԥmli qԥhrԥmanlar ndan biridir", "xürrԥmilԥr hԥrԥkat øran xalq n n ictimai hԥrԥkat idi, vԥ i.a. Ehsan Tԥbԥri. Babԥk xürrԥmdin. "Dünya" jurnal , ʋ 4, 1339 h.
47 Azԥrbaycan tarixindԥ baú vermiú böyük bir hԥrԥkat aç q-aúkar iranl laúd rma÷a cԥhd edir (sԥh.28, 38-39). Bütövlükdԥ S.Nԥfisinin ԥsԥri, bir s ra nöqsan vԥ yanl ú cԥhԥtlԥrinԥ, hԥmçinin nԥzԥri ümumilԥúdirmԥlԥrin yoxlu÷una baxmayaraq, Azԥrbaycan xalq n n qԥhrԥman o÷lu Babԥk haqq nda, onun 20 ildԥn art q rԥhbԥrlik etdiyi xürrԥmilԥr hԥrԥkat haqq nda orta ԥsr mԥnbԥlԥrindԥn götürülüb toplanm ú mühüm mԥlumat verir. ølk mԥnbԥlԥrin kömԥyi ilԥ biz "Babԥk ölkԥsinin" paytaxt Bԥzz qalas n n yerini dԥqiq müԥyyԥn edԥ bilmiúik; V.F.Minorski dԥ bizim bu barԥdԥki nԥticԥlԥrimizlԥ raz d r. Bu ԥsԥrdԥ biz xürrԥmilԥr üsyan n n meydana gԥlmԥsi, inkiúaf vԥ da÷ d lmas mԥsԥlԥlԥrini tԥfsilat ilԥ araúd rma÷a çal úm ú q. Babԥklԥ Afúin aras ndak ԥlaqԥlԥrԥ dair materiallar da, úübhԥsiz, maraq do÷urur. Afúinin, hԥmçinin daha sonrak dövrlԥrdԥ Usruúanan n digԥr nümayԥndԥlԥrinin Azԥrbaycandak fԥaliyyԥti N.Nemԥtovun ԥsԥrindԥ 1 tԥsvir olunmuúdur. Biz bu ԥsԥrdԥ, xürrԥmilԥrin ԥrԥb qoúunlar ilԥ mübarizԥsini imkan daxilindԥ müfԥssԥl tԥsvir edԥrԥk, Babԥkin bir sԥrkԥrdԥ kimi oynad ÷ rolu, onun ԥn mühüm vuruúmalar n n gediúini vԥ nԥhayԥt, üsyan n mԥ÷lub olmas n n sԥbԥblԥrini, hԥmçinin sonralar Xilafԥtdԥ baú verԥn siyasi hadisԥlԥrԥ vԥ xalq hԥrԥkatlar na bu üsyan n tԥsirini göstԥrmiúik. Ԥsԥrdԥ Azԥrbaycan tarixindԥ görkԥmli rol oynam ú bԥzi hökmdarlar haqq nda da mԥlumat verilmiú, habelԥ Azԥrbaycanda ilk müstԥqil sülalԥlԥr olan Mԥzyԥdi-ùirvanúahlar n vԥ Sacilԥrin fԥaliyyԥti göstԥrilmiúdir. Babԥk vԥ xürrԥmilԥr üsyan haqq nda ԥrԥb dilindԥki mԥnbԥlԥrdԥn götürülԥn mԥlumatlar n tԥrcümԥsi dԥ ԥsԥrԥ ԥlavԥ edilmiúdir. 1 ɇ.ɇɟɝɦɚɬɨɜ. ɍɫɪɭɲɚɧɚ ɜ ɞɪɟɜɧɨɫɬɢ ɢ ɪɚɧɧɟɦ ɫɪɟɞɧɟɜɟɤɨɜɶɟ. ɋɬɚɥɢɧɚɛɚɞ, 1957. Yüklə 2,31 Mb. Dostları ilə paylaş:
|