Azәrbaycanda inflyasiyanın ikirәqmli hәddә çatması makroiqtisadi tarazlıq vә
Yüklə 1,4 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Coğrafi miqyas vә әhalinin sayı
39
istehlak әmtәә vә xidmәtlәri sәbәtindәki qiymәt dәyişikliklәri konkret vaxt әrzindә müşahidә edilir.
Çexiya Respublikasında 10 000 mәntәqә üzrә qiymәtlәrin müşahidәsi aparılır. Siyahıya yeni әmtәәlәrin әlavә edilmәsi ildә bir dәfә baş verә bilәr. Mövsümi amillәr ilә bağlı olaraq sövdәlәşmә qiymәtlәrindәn istifadә edilir.
Slovakıyada qiymәtlәrin müşahidәsi 8350 mәntәqә üzrә aparılır. Bu zaman mәntәqәlәrә satış, xidmәt obyektlәri, restoranlar aid edilir.
Bolqarıstanda hәr ay 31 153 adda әmtәә vә xidmәtlәr müşahidә edilir vә onlar 4 әsas qrupda ümumillәşdirilir: • Әrzaq- 13 646; • Qeyri-әrzaq - 12 256; • Xidmәt- 3 034; • Tәdarük mәntәqәlәri- 2 217.
Polşada tәxminәn 90 000 qiymәt müşahidә edilir. Bu zaman qiymәtlәrin müşahidәsi istehlak sәbәtinin tәrkibinә uyğun olaraq aparılır. Çexiya Respublikasında 70 000 qiymәt müşahidә edilir. Qiymәt müşahidәsi tәxminәn 10 000 ticarәt obyektindә aparılır. Slovakiyada 90 000 qiymәt müşahidә edilir. Bu zaman qiymәtlәrin müşahidәsi 836 seçilmiş әmtәә vә xidmәtlәr üzrә aparılır. Bır sıra ölkәlәrdә olduğu kimi, Macarıstanda da 90 000 qiymәtin müşahidәsi aparılır.
40
Qiymәt müşahidәsinin tәşkili Bolqarıstanda istehlak sәbәtindәki әmtәә vә xidmәtlәrin qiymәtinin müşahidә edildiyi mәntәqәlәrin sayı dәyişkәn deyildir. Qiymәtlәrin müşahidәsi hәr ayın 5-dәn 25-dәk aparılır vә konkret vaxt regional statistika idarәsinin direktoru tәrәfindәn tәsdiq edilir. Qiymәti müşahidә edәnlәr isә ixtisaslı kadrlar vә regional statistika idarәsinin әmәkdaşları olurlar. Qiymәtlәr xüsusi dәftәrlәrdә qeyd edilir. Rumıniyada qiymәtlәrin müşahidәsi zamanı әnәnәvi istehlak qiymәtlәri metodundan istifadә edilir. Bu zaman üç әsas müqayisәli qiymәt dәyişikliyinә diqqәt yetirilir; (i) istehlak әvәzlәyicilәri; (ii) keyfiyyәt dәyişikliklәri (hәtta gündәlik istehlak mallarında da) vә (iii) yeni, az xәrcli bölgü kanallarının çevik proliferasiyası. Rumıniyada da qiymәtlәrin müşahidәsi hәr ayın 5-dәn 25-dәk aparılır vә xüsusi dәftәrlәrdә qeyd olunur.
Polşada qiymәtlәrin müşahidәsi hәr ayın 1-i vә 26-sı arasında aparılır. Әrzaq, alkoqollu içkilәrin vә tütün mәmulatlarının qiymәtlәri ayda 3 dәfә qeydiyyata alınır.
41
TӘCRÜBӘSİ İstehlak Qiymәtlәri İndeksi postsovet mәkanında inflyasiya proseslәrini sәciyyәlәndirәn әn vacib göstәricidir. Lakin bәzi ölkәlәrin istehlak bazarındakı vәziyyәti daha tәfәrrüatlı tәhlil etmәk üçün İQİ ilә birlikdә әlavә qiymәt indekslәri işlәnib hazırlanmaqdadır. Belә ki, Rusiyada qiymәt vә tariflәrin bütöv istehlak zәnbilinә ümumi tәsirini sәciyyәlәndirәn göstәricilәrdәn biri hәyatın dәyәri indeksi ola bilәr. Ermәnistan vә Qırğızıstanda İQİ ilә yanaşı, ahәngdar qiymәt indeksinin hesablanması da gündәmdәdir.
Postsovet ölkәlәrinin bir çoxunda İstehlak Qiymәtlәri İndeksinin beynәlxalq standartlara cavab verәn tәrzdә tәrtib vә tәtbiq edilmәsi mәsәlәlәri üzrә beynәlxalq tәşkilatlarla ilk tәmas milli statistikanın ilkin mәrhәlәdә formalaşması zamanı yaradılmışdır ki, bu da Sovetlәr Birliyinin dağılması vә sözügedәn ölkәlәrin özünü müstәqil dövlәt statusunda bәyan etmәsindәn dәrhal sonra baş vermişdir.
Bu gün keçmiş Sovet respublikalarının ümumilikdә hәr birindә inflyasiyanın hesablanması (bu vә digәr dәrәcәdә) beynәlxalq standartlara cavab verir vә eyni prinsiplәrә әsaslanır. Bununla belә, ayrı-ayrılıqda hәr ölkәdә inflyasiyanın hesablanması metodologiyası tәkrarolunmazdır vә tәfәrrüatları ilә fәrqlәnir.
Postsovet ölkәlәrindә İQİ-nin hesablanması şәhәr vә rayon mәrkәzlәrindә qiymәtlәrdәki dinamika әsasında aparılır; kәnd әrazilәrindә qiymәtlәrin dәyişmәsi ilә bağlı heç bir statistik tәdqiqatlar (sorğular) aparılmır. Burada qeyd etmәk olar ki, Beynәlxalq Әmәk Tәşkilatının (BӘT) metodik tәlimatlarında tәsbit olunduğu kimi, qiymәtlәrin kәnd әrazilәrindә qeydiyyata alınması daha çox xәrc tәlәb etdiyi halda kәnd vә şәhәrdәki qiymәtlәrdә dәyişiklik (qiymәt 42
sәviyyәsindәki dәyişikliyin heç dә mütlәq olmadığı tәqdirdә) oxşardır. Bu yöndә xüsusilә Ukraynanı misal göstәrmәk olar. Baxmayaraq ki, bu ölkәdә әhalinin tәqribәn 1/3-i kәndlәrdә yaşayır, İQİ hesablandıqda kәnd әhalisi, ümumiyyәtlә, nәzәrә alınmır. Bu kimi mәhdudlaşdırmanın әsas sәbәblәri aşağıdakılardır: 1) kәnd әrazilәrindә qiymәtlәrdәki dәyişiklik dövrü olaraq qeydiyyata alınmır; 2) kәnd әrazilәrindә xәrclәrin strukturuna dair mәlumat mövcud deyil. Yeri gәlmişkәn, ölkәdәki kәnd әhalisinin әksәriyyәti hәyәtyanı torpaq sahәsinә malikdir vә bir çox kәnd tәsәrrüfatı mәhsulları üzrә fәrdi istehlakını bu mәnbәdәn tәmin edir. Bu isә o demәkdir ki, hәmin istehlak malları üzrә ödәniş aparılmır. Belәliklә, kәnd vә şәhәr sakinlәrinin istehlak xәrclәrinin strukturu xeyli fәrqlidir.
İstehlak qiymәtlәrinin müşahidәsi zamanı ümumi prinsip ondan ibarәtdir ki, bu iş yalnız iri yaşayış mәntәqәlәrindә istehsal olunan mәhsul vә xidmәtlәri әhatә edir. Misal üçün, Gürcüstanda monitorinq 5 şәhәrdә aparıldığı halda, Ermәnistanda 12 şәhәr, Ukraynada isә 550 yaşayış mәntәqәsini (rayon mәrkәzlәri dә daxil olmaqla) әhatә edir.
Rusiya Federasiyasındakı şәrait isә tәbii olaraq seçim moduluna dair hökumәt tәrәfindәn әlavә qaydaların hazırlanması zәrurәtini üzә çıxardı. Belә ki, Rusiyanın hәr regionunda aşağıdakı meyarlara cavab verәn 2-4 şәhәr vә ya yaşayış mәntәqәsi seçilir: • Regionun coğrafi xüsusiyyәtlәrinin әksi; regionun müxtәlif qütblәrindә yerlәşmә; • Qiymәtlәrin sәviyyәsi vә dinamikası ciddi qaydada fәrqlәnmәdiyi tәqdirdә әrazi mәrkәzinә vә ya bir-birinә yaxın yerlәşәn şәhәrlәr seçim moduluna salınmamalıdır; • Monitorinq obyektinә çevrilmiş mәhsul vә xidmәtlәrin davamlı tәminatı; • Ümumi әhalinin regiondakı şәhәr әhalisinin әn azı 35%- ni tәşkil etmәsi.
Yüklə 1,4 Mb. Dostları ilə paylaş:
|