Azərbaycanda doğulan uşaqların cins nisbətinin pozulmasına zəmin yaradan mexanizmlər
Yüklə 0,75 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 6-cı fəsil 67 7-ci FƏSİL Nəticə və Tövsiyələr
66 həftə də işləməmişdir. Bu, xüsusən də, gənc qadınları nəzərdə tutan məşğulluq qanunlarına ehtiyac olduğunu göstərir. Qadınların təhsil səviyyəsi ilə onların işçi qüvvəsində məhdud iştirakı arasındakı bu ziddiyyət təhsilin məzmunu ilə əmək bazarının xüsusiyyətləri arasında uyğunsuzluğa görə ola bilər. Buna görə də hazırda əmək bazarında lazım olan bacarıqlarla təmin etməklə qadınların işlə təminatına zəmanət verən sertifikasiya proqramlarının başlanması faydalı ola bilərdi. 2005-ci ildə nəşr edilmiş Azərbaycanda Gender Qiymətləndirməsi Hesabatında qadınların evdən kənara çıxmalarını məhdudlaşdıran amil kimi azərbaycanlı ailələrində üstünlük təşkil edən “ailə şərəfi” nəzəriyyəsi qeyd olunur. Bu baxımdan ailələr ailə şərəfini qorumaq məqsədilə qızlarının evdən kənarda işləməyinə icazə verməyərək onların işlə təmin olunma imkanlarını məhdudlaşdırırlar (Asiya İnkişaf Bankı, 2005). Bu və digər səbəblərə görə Azərbaycanda gender bərabərliynə nail olmağın digər vacib aspekti qanunvericiliyin Qadınlara qarşı Ayrıseçkiliyin Bütün Formalarının Ləğvinə dair Konvensiyaya uyğun olduğunu yəqin etmək üçün bütün qanunvericiliyi nəzərdən keçirmək və dəyişikliklər etmək ola bilərdi. Bu fəaliyyətlər və tədbirlər vasitəsilə qadınların sosial, iqtisadi və siyasi mövqeyini, habelə onların iqtisadi və siyasi həyatda səlahiyyətləndirilməsini qanuni şəkildə müdafiə etmək mümkün olmalıdır. 6-cı fəsil 67 7-ci FƏSİL Nəticə və Tövsiyələr L ivan mənşəli fransız yazıçısı Amin Maalouf (1992) “Beatrisdən sonra ilk əsr” adlı romanında Şərq cəmiyyətlərinə xas olduğu hesab edilən oğlan uşaqlarına üstünlük verilməsinin mümkün nəticələrini təsvir etmişdir. Roman baş qəhrəmanın Qahirə şəhərinə səfəri ilə başlanır ki, o, orada satışda oğlan uşağının mayalanacağına zəmanət verən dərmanların olduğunu görür. Dərman qablamasının üzərində aşağıdakı ifadə yazılmış yarlıq var idi: “Qoy sənin adın qərinələr boyu yaşasın və bir oğul övladın dünaya gəlsin”. Baş qəhrəman sonra jurnalist olan partnyoru ilə birlikdə məsələni tədqiq etməyə başlayır və müəyyən edir ki, bu dərmanın istehsalı, paylanması və istifadəsi Misir və ya şərq cəmiyyətləri üçün məhdudlaşdırılmamışdır. Tədqiqatını daha da dərinləşdirərək baş qəhrəman aydınlaşdırır ki, dünyaya gələn uşaqların cinsə görə nisbəti təhrif edilmişdir və ümumilikdə dünyada demoqrafik maskulinizasiya (kişiləşmə) artmaqdadır, şərq cəmiyyətlərində isə xüsusi olaraq oğlan uşaqlarına üstünlük verilməsi nümayiş etdirilir. Baş qəhrəman daha sonra aşkar edir ki, bu hal həm də böyük farmokoloji problemləri və reproduktiv sağlamlıq texnologiyaları hazırlayan şirkətləri cəlb edir. Nəticədə dünyaya gələn qız uşaqlarının sayı sürətlə aşağı düşür və dünyaya gələn uşaqların cinsə görə nisbəti anadan olan 100 nəfər qız uşağına 150 nəfər oğlan uşağı göstəricisi qədər artır. Bu arada baş qəhrəmanla onun partnyorunun qız övladı Beatris anadan olur. Onlar qızın doğuşundan sonrakı əsri birinci əsr hsab edirlər və dostları ilə bir araya gələrək uşaqların cinsinə görə seleksiya faktının qarşısını almaq üçün mübarizə aparırlar. Onlar intensiv məlumatlandırma kampaniyalarına başlayırlar və Birləşmiş Millətlər Təşkilatının dəstəyi ilə oğlan uşağının dünyaya gələcəyinə zəmanət verən dərmanın təsirini aradan qaldıran məhlul hazırlatmaq üçün bir neçə şirkətlə razılaşmalar əldə edirlər. Bundan başqa, baş qəhrəmanlar bütün üzv hökumətlər qarşısında öhdəlik qoyacaq BMT-ni müəyyən qərarlar verməyə istiqamətləndirirlər. Bu tədbirlərdən sonra dünyaya gələn uşaqların cinsə görə nisbət əmsalı Beatrisin birinci əsrinin ilk üç onilliyi ərzində tədricən enməyə başlayır. Romanda nəql edildiyi kimi, demoqrafik tarazlığı təhrif etmək çox asandır, lakin bərpa daha uzun müddətli dövr ərzində yalnız gərgin cəhdlərdən sonra yəqin edilə bilərdi.
68 Maaloufun elmi əsər tipli romanında bütün dünyanı fəlakət qarşısında qoyan oğlan uşaqlarına üstünlük verilməsinin dərəcəsi, əlbəttə ki, indi Azərbaycanda müşahidə olunan oğlan uşaqlarına üstünlük verilməsi dərəcəsi ilə eyni deyil. Bununla belə, əsərdə təsvir olunan mentalitetlə Azərbaycanda indi mövcud olan kişilərin dominantlıq təşkil etdiyi dünyagörüşü arasında valehedici oxşarlıqlar var. Təəccüblüdür ki, romanda şərh olunan oğlan uşaqlarına üstünlük verilməsinin “Qoy sənin adın qərinələr boyu yaşasın və bir oğul övladın dünaya gəlsin” ifadəsi Azərbaycanda da oxşar məqamı ifadə etmək üçün istifadə olunur. Tədqiqat nəticəsində müəyyən edilmişdir ki, oğlan uşaqlarına üstünlük verilməsi Azərbaycanda davamlı məsələdir və kiçik ailələrdə oğlan uşaqlarının olduğunu yəqin etmək məqsədilə dölün cinsinə görə abortlar aparılır. İntervyular və qrup müzakirələri vasitəsilə toplanan keyfiyyət əsaslı məlumatlar kəmiyyət əsaslı verilənlərin təhlilindən alınan tapıntıları tamamlayır. Bunlar isə dünyaya gələn uşaqların cinsə görə nisbətinin pozulması və bununla bağlı olan nəsilvermədə oğlan uşağının cinsinə verilən üstünlük, abortlar və kontraseptiv üsullardan istifadə kimi əlaqəli amillərin təsir dərəcəsini göstərir. Bundan əvvəlki fəsildə qeyd edilmiş siyasət prioritetlərinə uyğun olaraq aşağıda ciddi monitorinq və qiymətləndirmə sistemi ilə birlikdə həyata keçirilməsi zəruri olan tədbirlər tövsiyə olunmuşdur:
§
hamiləliyin daha gec mərhələlərində edilən selektiv abortların təşkil etdiyini nəzərə alaraq, bu cür abortların qarşısını alan tədbirlərin həyata keçirilməsi zəruridir. Bunun üçün kommersiya məqsədli abortlarla məşğul olan səhiyyə işçilərinə müvafiq sanksiya qoyan qanunvericilik tədbirlərinə əlavə olaraq, gender bərabərliyi və ana sağlamlığı üzrə məlumatlandırma kampaniyalarının başlanmasına etiyac var. Bu kontekstdə 2008-ci ildə təklif edilmiş Reproduktiv sağlamlığın qorunması və ailə planlaşdırılması haqqında qanunun ilkin variantı dərhal qəbul edilməlidir.
§ Kontraseptiv vasitələrdən istifadənin aşağı səviyyədə olmasını nəzərə alaraq, müasir ailə planlaşdırılması üsullarının abortla müqayisədə üstünlükləri haqqında məlumatlandırma artırılmalıdır. Xüsusilə daha bir uşağının olmasını istəməyən qadınların ehtiyaclarını qarşılayacaq ailə planlaşdırılması üzrə konsultasiya xidmətləri prioritet təşkil etməlidir.
§ Azərbaycanda əhalinin sosial-iqtisadi vəziyyəti ilə nəsilvermə tərcihləri arasında əlaqələrin olduğunu nəzərə alaraq, ailə-uşaq imtiyazları və sosial yardım proqramlarının hazırlanması faydalı olardı.
§ Əhalinin böyük hissəsinin sağlamlıq sığortası ilə əhatə olunmaması nəticəsində ümumi səhiyyə, reproduktiv, habelə analıq və uşaq sağlamlığı xidmətlərindən yararlanma göstəriciləri aşağı səviyyədədir. Bunu nəzərə alaraq, sağlamlıq sığortasının əhatə dairəsini genişləndirmək tövsiyə olunur. Bu yanaşma, həmçinin
Yüklə 0,75 Mb. Dostları ilə paylaş:
|