Azərbaycan təHSİl naziRLİYİ azərbaycan diLLƏr universiteti “rusiya federasiyasinin nəQLİyyat sistemi” mövzusunda ElMİ TƏDQİqat iŞİ

3. Rusiya Federasiyasının nəqliyyat sisteminin beynəlxalq əlaqələri


Sənaye nəqliyyatına sənaye müəssisə və təşkilatlarının daxili yollarında, bina və tikililər komplekslərində, nəqliyyat xidmətləri ilə istehsal və texnoloji daşımaları həyata keçirən, ümumi istifadədə olan avtomobil yollarına çıxmayan qeyri-ümumi nəqliyyat və texnoloji nəqliyyat daxildir.
Sənaye nəqliyyatına aşağıdakılar daxildir:
- 1520 mm və 750 mm kalibrli dəmir yolu nəqliyyatı;
- texnoloji avtomobil nəqliyyatı, o cümlədən eni 2,1 m-ə qədər olan motorlu arabalar, sexlərarası daşınmalar üçün nəzərdə tutulmuşdur;
- akkumulyatorla işləyən (yük qaldırıcılar, traktor-qoşqular, elektrik avtomobilləri) və daxili yanma mühərrikləri ilə (yük qaldırıcılar, yük maşınları və traktor qoşquları);
- hidravlik nəqliyyat;
- kanat nəqliyyat;
- konveyer daşımaları.
Avtobuslar Rusiyada şəhərdaxili sərnişin daşımalarında liderdir.
Rusiya ərazisində iki növ nəqliyyat qovşağı ayırd etmək olar.
Beynəlxalq, federal səviyyədə qovşaqlar, onların təsir zonası böyük iqtisadi rayonlara yayılır: Sibir, Uzaq Şərq, Ural, Volqaboyu, Mərkəzi Rusiya, Cənubi Rusiya, Şimal-Qərbi Rusiya. Federal mərkəzlərə Moskva, Sankt-Peterburq, Samara, Kalininqrad, Rostov-na-Donu, Nijni Novqorod, Yekaterinburq, Novosibirsk, Vladivostok daxildir.
Regional (regionlararası) əhəmiyyət kəsb edən qovşaqlar, onların təsir zonası Rusiya Federasiyasının bir, iki, üç təsis subyektinə (respublika, ərazi, bölgə, rayon) aiddir.
Federal və regional nəqliyyat qovşaqları bir-birini tamamlayır: müəyyən bir ərazidən gələn yüklər əvvəlcə marşrut istiqaməti yaratmaq üçün lazım olan həcmdə regional qovşaqda toplanır və sonra mərkəzləşdirilmiş şəkildə federal nəqliyyat qovşağına çatdırılır, bu da yersiz tıxacların mövcüdluğunu azaldır.
Dünyanın ən böyük nəqliyyat dəhlizləri Rusiya ərazisində mövcuddur. Avropadan Asiyaya Rusiyadan keçən marşrut ən qısa yoldur. Ona görə də onun nəqliyyat dəhlizlərini inkişaf etdirməsi iqtisadi cəhətdən məqsədəuyğundur. Hazırda Rusiyadan üç ümumavropa nəqliyyat dəhlizi keçir:
- I “Şimal-Cənub” (Helsinki – Tallin – Riqa – Kaunas və Klaypeda – Varşava və Qdansk);
- II “Şərq-Qərb” (Berlin – Poznan – Varşava – Brest) - Minsk - Smolensk - Moskva - Nijni Novqorod);
- III (Helsinki - Vıborq - Sankt-Peterburq - Pskov - Moskva - Kalininqrad - Kiyev - Lyubaşevka - Kişinyov - Buxarest - Dimitrovqrad - Aleksandrupolis).
Trans-Sibir dəmir yolu, Baltikyanı bərə xətləri, Rusiyanın Primorye limanları vasitəsilə ABŞ-ın Sakit okean sahillərindən Çinə malların çatdırılması üçün dəhliz və Rusiyanın hava məkanı strateji əhəmiyyət kəsb edir.
Xəzər-Qara dəniz hövzəsində özünün geosiyasi maraqlarını ardıcıl olaraq həyata keçirən Avropa İttifaqı müəyyən müsbət nəticələr də əldə etmişdir. Bunu Mərkəzi Asiya ölkələri ilə Avropa İttifaqı, Rusiya və Çin arasında olan əmtəə dövriyyəsinin həcmi də göstərir. 2014-cü ildə Mərkəzi Asiya respublikaları ilə Avropa İttifaqı arasında mal dövriyyəsi 59,53 milyard dollar təşkil etmişdisə, bu, Rusiya ilə 43,2 milyard dollara, Çin ilə 30,9 milyard dollara bərabər olmuşdur [11].
Mərkəzi Asiya respublikalarının ümumi mal dövriyyəsinin 31%-i Avropa İttifaqının, 22%-i Rusiyanın, 16%-i Çinin, 31%-i isə, digər ölkələrin payına düşür. Rəqəmlərə əsasən, demək olar ki, Avropa İttifaqı Mərkəzi Asiya respublikaları ilə ticarətdə birinci yerə çıxmaqla, iqtisadi cəhətdən Rusiyanı bu regiondan kifayət qədər sıxışdıra bilmişdir, lakin bu, Mərkəzi Asiya respublikalarında Rusiya təsirinin aradan qalxması demək deyildir. Məlum faktdır ki, Kreml hərbi-siyasi və təhlükəsizlik məsələlərində qeyd olunan regiona təsir imkanlarını saxlayır.
Rusiyanın öz geosiyasi maraqlarını qorumaq istiqamətində atdığı addımlardan biri Avropa-Qafqaz-Asiya nəqliyyat dəhlizinə alternativ marşrutlar təklif etməsidir. Bu sahədə Trans- Sibir dəmir yolu magistralına xüsusi əhəmiyyət verilir. Uzaq Şərqdən Avropaya qədər 10 min kilometr məsafədə uzanan Trans-Sibir magistralı ildə 100 milyon ton, o cümlədən, 500 min konteyner daşımaq imkanına malikdir. Buna baxmayaraq, bu magistralın perspektivləri regiondakı siyasi konyukturadan asılıdır.
2017-ci ilin yanvarında Çinin “Şərq küləyi” adlandırılan yük qatarı Qazaxıstan, Rusiya, Belorus, Polşa, Almaniya, Belçika, Fransa və La-Manş boğazından keçərək Böyük Britaniyaya ilk səfəri reallaşdırdı. Qatarın keçdiyi ölkələrdə dəmir yolu relslərinin fərqli ölçülərə malik olması hərəkət zamanı müəyyən çətinliklər yaratmış, yüklərin bir vaqondan digərinə keçirilməsi zərurətini meydana çıxarmışdır. Vaxt itkisinə və tariflərin artmasına gətirib çıxaran bu hallar, həmçinin, hazırda Rusiyanın Ukrayna ilə olan proplemləri, Polşa ilə soyuq münasibətləri, Qərbin Moskvaya qarşı sanksiyalar siyasəti Rusiyadan keçən bu yolun perspektivlərini şübhə altına alır.