Azərbaycan respublġkasi təHSĠl nazġRLĠYĠ GƏNCƏ DÖVLƏt unġversġtetġ

 
257 
2
1
2
2
2
1
2
2
k.g.
k.av.
V
V
200
2
mV
:
2
200mV
W
W


 
№63.   m
1 
= 20 q = 0,02 kq 
m
2 
= 1,5 t = 1500 kq 
 V
1 
= 600 m/san. 
 V
2 
= 45 km/saat = 12,5 m/san 
 ∆W
k 
= ? 
 ∆Wk = W2-W
1 
W
2
= 
c
10
11
 
109687,5
2
146,25
1500
2
(12,5)
1500
2
V
m
4
2
2
2
2







 
 
c
10
0,36
2
10
36
10
2
2
600
0,02
2
V
m
W
4
4
2
2
2
1
1
1










 
∆W
k 
= W
2 
- W
1 
= 11∙10
4
 – 0,36∙10
4
 = 10,64∙10
4
c. 
Qeyd  etdiyimiz  kimi,  bu  calışmaların  düzgün  həlli  fizika  və 
riyaziyyatdan  qazanılmış  biliklərin  əyani  şəkildə  tətbiqindən  daha 
cox  gənclərin  çağırışaqədərki  hazırlığı  (ibtidai  hərbi  hazırlıq) 
təliminin  düzgün  və  səmərəli  həyata  kecirilməsi  məqsədi  daşıyır. 
Şagirdlər həmin çalışmaları yerinə yetirməklə, həm də onların hərb 
sənətinin incəliklərinə yiyələnmələrinə əsaslı zəmin yaranır. 
 
4.3.“Sıra təlimi” və “Hərbi topoqrafiya” bölmələrində 
 riyazi və coğrafi məzmunlu hərbi calışmalardan istifadə 
 
a)
 
CalıĢma nümunələri: 
№1. Hərbi hissə eni 2  m,  uzunluğu 10 m  olan  qırmızı  parca 
aldı. Bu parçadan 32
x22 ölçüdə neçə bayraqcıq (məlumdur ki, hərbi 
işlərdə istifadə olunan bayraqcıqlar bu ölçüdə olmalıdır) hazırlamaq 
mümkündür? 
№2. Hər biri 2 m 50 sm olan 10 ədəd ağac parçasından necə 
bayraqcıq ücün tutacaq hazırlamaq mümkündür? 
№3.  Əsgər  sola  və  ya  arxaya  dönərkən  dairənin  necədə  bir 
hissəsi qədər hərəkət etmiş olar. 

---

 
258 
№4. Əsgərlər kazarmadan çıxaraq 10 dəqiqə normal yerişlə, 5 
dəqiqə  qaçdıqdan  sonra  parka  (Park  –  tankların,  artilleriyanın, 
avtomobillərin və başqa hərbi texnikanın təmiri, texniki xidməti və 
saxlanması  ücün  təchiz  edilmiş  ərazi)  çatdılar.  Kazarmadan  parka 
qədər olan məsafə təxminən nə qədər olmuşdur? 
№5.  Polkdan  (alaydan)  nizamlı  dəstə  halında  cıxan  əsgərlər 
15  dəqiqə  adi  yerişlə  və  8  dəqiqə  qaçaraq  hərəkət  etdikdən  sonra 
təlim-məşq  meydanına  çatdılar.  Təlim-məşq  meydanı  polkdan  nə 
qədər aralıda yerləşir? 
№6. Əsgərin başında papaq olmadıqda, o neçə addım qalmış 
komandirə təzim etməlidir? Təzim qaydası necə olmalıdır? 
№7. a) Kompasın quruluşunu və işləmə prinsipini söyləyin. 
b) Oriyentir dedikdə nə başa düşülür? 
v) Azimut nədir? Onun həndəsi mənasını izah edin. 
№8. Kompas vasitəsi ilə azimutu necə təyin etmək olar? 
№9. Əgər düşmən obyekti müşahidəçi əsgərdən şimaldadırsa 
(şərqdədirsə, cənubdadırsa və yaxud qərbdədirsə), onda azimut neçə 
dərəcəyə bərabərdir? 
№10. Kəşfiyyatçı əsgər körpüdən 45
o
-li azimut üzrə 500 metr 
uzaqlaşmalıdır.
 
Onun hansı istiqamətdə gedəcəyini izah edin. 
№11. Gecə vaxtı hücuma hazır dayanan əsgərlər Qütb ulduzu-
nu özlərindən sağ tərəfdə görmüşlər. Hücum hansı istiqamətə yönəl-
mişdir. 
№12.  Məktəbinizin  yerləşdiyi  küçənin  hansı  azimut  üzrə 
uzandığını deyin. 
№13.  Tapşırığa  gedən  əsgərlər  qrupu  qərargahdan  çıxaraq 
360
o 
azimut  üzrə  2  km-dən  sonra  çaya  çatmış,  çay  boyunca  90
o
 
azimut  üzrə  500  m  getmiş,  200  m  eni  olan  çayı  keçərək  360
0
 
azimutla  5  km  və  270
0
  azimutla  3,5  km  hərəkət  etmiş  və  pusquda 
dayanan  tankçı  qrupuna  çatmışlar.  Pusquda  dayanan  tankçı  qrupu 
qərargahdan  hansı  uzaqlıqda  yerləşmişdir?  Əsgərlərin  yolunu 
dəftərlərinizdə (100 m məsafəni 0,5 sm qəbul etməklə) çəkin. 
№14.  Miqyas  nədir  və  o  nə  üçün  lazımdır?  Hansı  növ  miq-
yasları tanıyırsınız? 

---

 
259 
№15.  Sadə  məsafə  ölcən  alətin  quruluşu  və  ondan  istifadə 
qaydaları necədir? 
№16. Kəşfiyyatdan qayıdan əsgər aldığı yaradan həlak olsa da 
öz  qeydlərini  komandirə  çatdıra  bilmişdir.  Kəşfiyyatçı  düşmən 
tanklarının gizləndiyi obyektin və körpünün şərti işarələrini çəkmiş-
dir.  Çertyojda  bu  obyektlər  arasındakı  məsafə  7  sm  bərabərdir. 
Çertyojda  miqyasın  1:50000  götürüldüyü  qeyd  olunub.  Körpüdən 
düşmən tanklarına qədər olan məsafə nə qədərdir? 
№17. Məlumdur ki,  hər  bir adamın orta addımının  uzunluğu 
4
P
L

 düsturu  ilə  hesablanır.  Burda  P-  adamın  boyu.  L  –  isə 
addımın  uzunluğudur.  Bu  düstura  əsasən  hərə  öz  orta  addımının 
uzunluğunu tapsın və onu praktik olaraq yoxlasın. 
 
b)
 
ÇalıĢmaların həllinə dair metodik göstəriĢlər 
№1. Əvvəlcə 3 metrdə neçə 22 sm-lər və 10 metrdə neçə 32 
sm-lər yerləşdiyi tapılır: 
2m : 22sm = 200sm : 22sm = 9 dəfə tam 
10m : 32sm = 1000sm : 32 = 31dəfə tam 
Alınan ədədlər bir-birinə vurulsa, hazırlanması mümkün olan 
bayraqcıqların sayı tapılmış olur: 31 ∙ 9 = 279 bayraqcıq. 
Qeyd:  Təcrübə  göstərdi  ki,  şagirdlərin  əksəriyyəti  çalışmanı 
belə həll edir: 
2m
 ∙ 10m = 200sm ∙ 1000sm = 2 ∙ 10
5
 sm
2 
32sm 
∙ 22sm = 704sm
2 
(2 
∙ 10
5
) : 704 = 284 
Göründüyü kimi  şagirdlər səhv nəticəyə  gəlmiş,  279  əvəzinə 
cavabda  284  bayraqcıq  almışlar.  Bu  zaman  şagirdlər  verilən 
parçadan 284 hərbi bayraqcıqlar hazırlanmasının mümkün olduğunu 
söyləyirlər. Lakin əslində 284 bayraqcıq hazırlamaq mümkün deyil. 
Çünki  şagirdlər  ümumi  parçanın  sahəsini  bir  bayraqcığın  sahəsinə 
bölmüş,  burada  bayraqcıqlar  kəsilib  hazırlanarkən  qalacaq  artıqlar 
(itgilər) nəzərə alınmamışdır. 

---