Azərbaycan respublikasinin təHSİl naziRLİYİ
Yüklə 0,55 Mb. Pdf görüntüsü
|
13
əhmlərə bilinməzlik məhdud məsuliyyət xasdı.Əlavə olaraq əhmlər bölünə və birləşə bilərlər Səhmlərdən əldə olunan gəlirə divident deyilir. Divident xalis gəlirin ümumi məbləğinin bir hissəsidir.O səhmdarların arasında səhmlərinin sayına uyğun olaraq bölüşdürülür. Səhm üzrə dividentlər ayrı-ayrı üsullarla ödənilə bilər.Məsələn nağd pulla, müəssənin istehsal etdiyi məhsullarla, əlavə səhmlər şəkilində də ödənilə bilər. Bu ödəmələr kvartal üzrə, yarım ildən bir və ya ildə bir dəfə ödənilə bilər. Səhmlər adi və imtiyazlı olmaqla iki hissəyə bölünü.Belə izah edə bilərik ki səhm sahibi səhmdarların yığıncağında iştirak edir, bu yığıncaqda səs vermək hüququna malikdir.Həmçinin idarəetmə orqanına seçə və seçilə bilər. İmtiyazlı səhmlər fərqli olaraq bu hüquqa malik deyillər, lakin onların üstünlüyü var və bu odur ki, bu səhmlər üzrə dividentlərin ödənilməsi kompaniyanın fəaliyyətindən asılı deyil. İmtiyazlı səhmlərin çatışmazlığı da mövcuddur.Məsələn müəssisə fəaliyyətini uğurla aparırsa, onda dividentlər adi səhlər üzrə artır, imtiyazlı səhmlər üzrəisə dəyişməz qalır.
Sxem 1. Səhmlər Səhmlər qiymətli kağızlar kimi müəyyənləşdirilmiş formaya uyğun və məcburi rekvizitləri üzərində əks etdirməklə tərtib olunur. Ümumi olaraq səhmlərdə belə rekvizitlər qeyd olunur.Məsələn Qiymətli kağızın adı Emitentin tam hüquqi adi və hüquqi ünvanı səhmin buraxıldiği yer tarix səhmin seriyasi və sira nomrəsi səhm blankini istehsal edən müəssisənin adı səhmin nominal dəyəri səhmin kateqoriyası emitent səhmlərin sayı səhm sahibinə verilən hüquqlarin siyahısı və s. Səssiz Adi
Səhmlər İmtiazlı Tək səsli Adlı
Plural Təqdim edənə 14
Yuxarıda qeyd etdik ki səhmlər adi və imtiyazlı olmaqla iki hissəyə bölünür.Adi səhmlər də öz növbəsində adlı və adsız səhmlərə və nominal dəyərli və nominal dəyərsiz səhmlərə bölünür.Adlı səhmdə səhmdarların şəxsiyyətini təsdiqləyən məlumatlar qeyd olunur.Bu səhmdə onun sahibinin razılğını təsdiqləyən imza olarsa səhm başqasina ötürülə bilər.Adsız səhmdə isə onlarin bazarda transfer edilməsi üçün başqalarına verilməsi kifayətdir.Nominal dəyərli səhmdə isə onun üzərində nominal dəyəri göstərilir.Göstərilmədikdə isə o nominal dəyərsiz səhm hesab olunur.Bizim respublikamızda nominal dəyərsiz səhmlərin buraxılışı qanunvericilikdə nəzərdə tutulmamışdır. 1.İstiqrazlar.Qiymətli kağızların bir növüdə istiqrazlardır.İndiki dövrdə səhm ən geniş yayılmış fond qiymətli kağızı olsa da, vəsait cəlb olunması yolu kimi kreditin də rolu böyükdür. Kredit alətlərindən isə istiqrazın əhəmiyyəti çox böyükdür. İstiqraz borc sənədidir və onun sahibi ilə onu buraxan şəxs arasındakı borc münasibətlərini təsdiqləyən qiymətli kağızdır.O səhmdar cəmiyyətin buraxdığı uzunmüddətli borc sənədidir. Azərbaycan Respublikasının ―Qiymətli kağızlar haqqında‖ qanununa əsasən ―İstiqraz, öz sahibinin emitenindən istiqraz vərəqəsində.nəzərdə tutulan müddətdə onun nominal dəyərini və bu dəyərdən müəyyən edilmiş faizi və ya başqa əmlak ekvivalentini almaq hüququnu təsbit edən emissiya qiymətli kağızıdır.‖[11] İstiqraz vəsait cəlb olunmasında hökümət, müxtəlif dövlət qurumları və bələdiyyələrin əsas alətidir. Əlavə maliyyə vəsaitlərinə tələbat yarandıqda istiqraz borclarının təşkili və yerləşdirilməsinə səhmdar cəmiyyətləri də üz tutur. Səhmdar cəmiyyətləri öz fəaliyyətlərini təkcə səhm deyil, həm də istiqraz buraxmaq yolu ilə də maliyyələşdirə bilərlər. İstiqrazların başlıca keyfiyyətləri mövcuddur ki bunlara İnvestorla emitent arasındakı borc münasibətlərini əks etdirilməsi Son tədavül tarixinin mövcudluğu daxildir. Tədavül müddəti başa çatan kimi istiqraz ödənilir, yəni emitent tərəfindən nominal dəyəri üzrə geri alınır.Həmçinin gəlirlərin əldə edilməsində istiqrazlar səhmlərlə müqayisədə üstünlüyə malikdir. Belə ki, istiqraz faizlərinin ödənilməsi səhm
15
dividentlərinin ödənilməsindən əvvəl baş verir.Həmçinin müəsissə ləğv olunduqda iddiaların təmin edilməsində istiqraz sahiblərinin səhmdarlardan fərqli birinciliyə malik olması. Qeyd etməliyəm ki istiqrazlar emitent müəsissənin gəlirlərindən asılı olmayaraq qəti müəyyən olunmuş gəlir gətirmək qabiliyyətinə malikdir. İstiqrazlar ayrı-ayrı bölmələr üzrə təsnif olunur.Bunlara daxildir: a)indeksli istiqrazlar-Bu istiqrazlarda ödəniş müəyyən indeksə görə aparılır.İndeks kimi inflyasiya dərəcəsi qızılın və ya hər hansı əmtəənin qiyməti əsas götürülür. b)adlı və təqdim edilən istiqrazlar c)Təminatlı və təminatsız istiqrazlar d)Uduşlu və mənfəətdən pay alan istiqrazlar e)riskli istiqrazlar f)dövriyyə müddətinə görə istiqrazlar Nəzərə çatdırım ki istiqraz nominal qiyməti və bazar qiyməti olmaqla iki hissəyə ayrılır. Nominal qiymət istiqrazın üz tərəfində çap edilir və borca götürülən məbləgi əks etdirir. Nominal qiymət istiqraz gəlirliliyinin hesablanmasında əsas kəmiyyət hesab olunur. İstiqraz üzrə faiz nominala görə müəyyən olunur. Bilməliyik ki istiqraz yüksək nominalla buraxılır. Onlar əsasən imkanlı investorlar üçün nəzərdə tutulmuşdur. İstiqraz emisiyya olunan gündən tam ödənilənədək bazarda müəyyən qiymətlə alınıb-satılır. Bu istiqrazın bazar qiyməti adlanır. İstiqrazın bazar qiymətinə istiqrazın ödənilmə müddətinin yaxınlığı.istiqrazın verdiyi gəlirə görə.istiqrazın bazar qiyməti həmçinin risk səviyyəsindən, emitent şirkətin maliyyə vəziyyətindən, istiqrazın təminatlılığından və s. digər amillər təsir göstərir. Dövriyyə müddətinə görədə istiqrazlar müəyyən növlərə bölünür.Bunlara qisamüddətli ortamüddətli və uzunmüddətli növlər daxildir. İstiqrazların bazar qiymətini müqayisə etmək üçün göstəricidən istifadə edilir ki bu ―istiqrazların kursu‖ göstəricisidir.İstiqrazın kursu onun bazar qiymətinin nominal qiymətinə olan nisbətidir: K i
b / N) x 100 Yüklə 0,55 Mb. Dostları ilə paylaş:
|