Azərbaycan respublikasi təHSİl problemləRİ İnstitutu mövzu 16
Yüklə 247,32 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Tədqiqatlarla bağlı nəticələri
- İstifadə olunmuş ədəbiyyat
fəaliyyətini layihələşdirmək, həyata keçirmək və təkmilləşdirmək üçün qabiliyyətlərini inkişaf etdirməlidirlər. Bu baxımdan ilk növbədə pedaqoji kadr hazırlığı prosesində bu məsələlər diqqətdə saxlanılmalı, tələbələr – gələcək müəllimlər əməkdaşlıq şəraitində sinfin düzgün idarə edilməsinə xidmət göstərən real, işlək plan qurmaq, onları mərhələ-mərhələ həyata keçirmək, eləcə də əldə edilən nəticələri qiymətləndirmək və növbəti mərhələdə görüləcək işlərlə bağlı qərarlar qəbul etmək kimi mühüm bacarıqlara yiyələnməlidirlər. Gələcək müəllimlər, həmçinin, yaxşı təşkilatçılığın, liderliyin iqtisadi rifahın yüksəlməsində rolunu dərk etməli, fəaliyyət prosesində bunu nəzərə almalıdırlar. Müəllim pedaqoji fəaliyyətdən baş çıxarmalı, onun məqsədini, vasitələrini, obyektini, subyektini yaxşı bilməli, bu işə yaradıcı yanaşmalı, şagirdin maraqlarına diqqət yetirməlidır. Araşdırmalardan aydın olur ki, müəllimin şəxsiyyəti, bilik və bacarıqları şagirdlərin tərbiyəsinə ciddi təsir göstərir. Əgər şagird müəllimin şəxsiyyətini qəbul etmirsə, onun biliklərinə, hərəkətlərinə tənqidi yanaşacaq, ona qarşı inamı getdikcə zəifləyəcəkdir. Əsil tərbiyəçi odur ki, o, şagirdə bir şəxsiyyət kimi yalnız düzgün əxlaqi təsir göstərsin, öz fəaliyyəti ilə şagirdini inandıra bilsin. Bu isə pedaqoqun mütəmadi olaraq özünütəkmilləşdirməsi şərti ilə mümkündür. Azkomplektli məktəblərdə işləyən müəllimlər buraya sadəcə yalnız iş yeri kimi deyil, həm də özünün müəyyən mənada yaşayış yeri, evi kimi yanaşmalı, öz ailəsi kimi şagirdlərinin həyatı ilə birgə yaşamalıdırlar. Bu amil bəzi şagirdlərin ailəsində vəziyyət yaxşı olmayanda, onların sosial müdafiəsi, rifahı, əqli və fiziki sağlamlığı üçün mühüm əhəmiyyət daşıyır. Azkomplektli kənd məktəblərində müəllimin uşaqların yaşayış şəraitini, şəxsi xüsusiyyətlərini, ailə münasibətlərini bilməsi, şagirdlərin təlim - tərbiyə fəaliyyətinin təşkilində fərdi yanaşmadan, müxtəlif yollardan istifadə etməyə imkan verir. Uşaqları dərindən sevən usta müəllim həmişə ən mühüm məsələlər, eyni zamanda həyati məsələlər barədə şagirdlərə danışmalı, düzgün istiqamət verməli, çətin situasiyalardan çıxmaqla, düzgün yol seçməklə onlara yaxından kömək etməli, hər vaxt Vətənin, millətin gələcəyini düşünməlidir.
Qarşıda duran konkret vəzifələrdən asılı olaraq burada pedaqoji fəaliyyətin müxtəlif istiqamətlərini (öyrətmə,tərbiyə,təşkilatçılıq,özünütəhsil və s.) qeyd etmək olar. Belə məktəblərdə müəllim və şagird arasında qarşılıqlı münasibət intensivliyi ilə fərqlənir. Bu da şagirdlərin yüksək səviyyədə bilik qazanmalarına, fənlərin tədrisi prosesində müvafiq nəticələrə nail olmağa zəmin yaradır. Onların təhsil fəaliyyəti zamanı sosial təcrübənin müəyyən elementlərinin mənimsənilməsi təmin olunur. Şagirdlər ayrı-ayrı fənlər üzrə lazım olan bilik, bacarıq və qabiliyyətləri əldə etmiş olurlar. Bu məktəblərdə tərbiyə işinin potensialı böyükdür. Belə məktəblərin müəllimləri üçün dərslərin nizam-intizam problemlərini həll etmək asandır. Şagirdlərin təlim və tərbiyəsində əsasən icmanın xarakterik cəhətləri özünü göstərir, ilkin olaraq kənd həyatına xas olan etik dəyərlər və normalar qazanılmış olur. Azkomplektli məktəblərdə işləyən müəllimlərin ən vacib sosial-pedaqoji vəzifəsi – uşaqlarda milli və bəşəri dəyərləri, o cümlədən kənd həyatına olan dəyərləri mənimsəməsinə şərait yaratmalıdır.
Araşdırmalardan məlum olur ki, ucqar kəndlərdə məktəb bir çox uşaqlar üçün uzun müddətdir ki, psixoloji rahatlıq, ünsiyyət, asudə vaxtlarını kecirdikləri, əməyə, incəsənətə və idmana cəlb etmək üçün yer olub. Burada şagird sevgi və qayğı ilə əhatə oluna bilir, onların ehtiyaclarına, narahatlığına lazımi diqqət yetirilir. Belə məktəblərdə müəllimin ən başlıca keyfiyyətlərindən biri onun formalaşan şəxsiyyətə qarşı həssaslığıdir. Beləliklə, nəticə ehtibarilə müəllimin ustalığı təkmilləşir, inkişaf edir. Müəllim unutmamalıdır ki, onun fəaliyyəti təkcə şagirdlərinin təlim-tərbiyəsi ilə məşğul olmaqla qurtarmır. O, tərbiyə məsələləri ilə məşğul olan professional bir şəxs kimi, həm də bütöv bir cəmiyyətin tərbiyəçisidir. Təcrübə göstərir ki. azkomplektli məktəblərdə iki və ya üç sinfin birləşdirilərək dərslərin təşkili daha mədsədəuyğundur. İşin belə təşkilinin həm müsbət həm də mənfi tərəfləri vardır. Müsbət tərəfi aşağıdakı məzmunda şərh etmək olar:
Azkomplektli kənd məktəbinin şagirdləri bir neçə sinfin birləşdirildiyi halda özlərini daha rahat hiss edirlər. Burada dərsin pedaqoji tələblər çərçivəsində təşkili və şagirdlərin özünütəsdiq üçün əlavə imkanlar yaranır. Xüsusən də şagird yaşca böyük olanda, müəllim bəzi məsələləri həyata keçirməklə hörmət qazanır. Belə ki, təlim zamanı böyüklərin kiçiklərə kömək etməsi diqqətdə saxlanılır, böyük – kiçik (nisbətən yaşı çox və az olanlar) münasibətləri sistemli tənzimlənir. Bu da müəllimin bütövlükdə sosial təcrübəsini zənginləşdirməsinə kömək edir. Beləliklə, müəllim şagird şəxsiyyətinin ictimai istiqamətliliyini müəyyənləşdirərək onu tərbiyə edir, şagird kollektivinin xüsusiyyətlərini, onun əxlaqi – estetik gücünü nəzərə alır və şagirdi cəmiyyətin bir üzvü, öz kollektivinin müstəqil sahibi kimi formalaşdırır. Şagirdlərin həyata, əmək kollektivi ilə işgüzar əməkdaşlığa cəlb olunması, onların fəaliyyətinin sosial əhəmiyyətinin başa düşülməsi uşaqların müstəqilliyini, yaradıcılıq fəallığının yüksəlməsini təmin edir. Müxtəlif yaşlı şagirdlərin birləşdikləri olduqları dərslərdə qarşılıqlı münasibət rəngarəng və dinamik olur . Belə dərslər müxtəlif səbəblərdən öz qrupunda və həmyaşıdları arasında özünü reallaşdıra bilməyən şagirdlər üçün dəstək olur. Qarışıq yaş qrupunda dərslərdə yaranan vəziyyət birləşmənin faydalı olduğunu dərk etməyə zəmin yaradır. Bəzi hallarda nisbətən yaşlılar kiçikyaşlı uşaqlarla işin təşkilində müəllimin köməkçisi rolunda çıxış edirlər. Yaşca böyük olan şagirdlər böyük rolunda çıxış etməklə məsuliyyət daşıdıqlarını hiss edirlər. Şagirdlər elə münasibətlər sisteminə daxil edilir ki, orada uşaqlar böyüklərin təcrübəsini əldə etməyi, müstəqil və məsuliyyətli qərarlar qəbul etməyi öyrənir, bu da xüsusilə mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Müxtəlif yaş qruplarına uyğun birləşdirilərək dərslərin təşkili uşaqlara təkcə öz həmyaşıdları içərisində deyil, eyni zamanda müxtəlif yaşlı uşaqlarla birgə fəaliyyət prosesində fərdi keyfiyyətlərini aşkarlayır, aktuallaşdırır, beləliklə, təşkilatçı, lider kimi formalaşa bilirlər.
Azkomplektli məktəblərin sinfində uşaqların sayının azlığı ünsiyyəti məhdudlaşdırır, beləliklə, onların sosiallaşması müəyyən qədər çətinləşir. Müxtəlif yaş qrupları üzrə şagirdlərin bir sinifdə birləşdirilməsi ilə əlaqələrin genişlənməsi təmin edilir. İşin belə təşkili həm də uşaqların qarşılıqlı
zənginləşməsinə öz töhfəsini verir, onların unsiyyətini intensivləşdirir, emosionallığı artırır, psixoloji stressin aradan qaldırılmasına kömək edir. İşin belə təşkili həm də təhsil prosesində monotonluğun qarşısının alınmasına, uşağın psixoloji depressiyaya düşməməsinə şərait yaradır. Araşdırmalar göstərir ki, azkomplektli məktəblərdə
ən mühüm pedaqoji vəzifələrdən biri müxtəlif yaşlı şagirdlərdə bilik və bacarıqların qazanılmasına stimul, həvəs və maraqoyadıcı amillərin yaradılmasıdır. Müxtəlifyaşlı uşaqlar birgə təhsil sayəsində aktivləşə bilir
və onlarda şəxsi keyfiyyətlər: məsuliyyət, təşəbbüskarlıq hissi formalaşır, əks halda birləşdirilməmiş sinif şagirdlərində isə bu keyfiyyətləri formalaşdırmaq çətinləşir. Müxtəlifyaşlı siniflərin stimullaşdırıcı vəzifəsi böyük yaşlı şagirdlərin
müsbət keyfiyyətlərini inkişaf etdirməklə yanaşı kiçiklərdə də maraq və aktivliyi artırır.
Araşdırmalar göstərir ki, ənənəvi siniflərdən fərqli olaraq daha çox qarışıqyaşlı siniflərdə şagirdlərin təhsilə marağı inkişaf edir, onların şəxsiyyət kimi formalaşması imkanları genişlənir.
Azkomplektli məktəblərin fəaliyyətində narahatlıq doğuran məsələlərə gəldikdə, qeyd etməliyik ki, burada şagirdlərin keyfiyyətli təhsil almaları üçün innovasion metodika, yeni təlim texnoloqiyaları lazımi səviyyədə tətbiq olunmur.
Müxtəlif siniflərdə oxuyan şagirdlərin birgə işini, fəaliyyətiini tənzimləmək xeyli mürəkkəbdir. Müxtəlif yaşlarda olan uşaqların tərbiyə işində çətinliklər meydana çıxır. Qeyd etməliyik ki, azkomplektli məktəblərdə dərs saatlarının azlığı, metodik birləşmələrin olmaması bir müəllimin bir neçə fəndən dərs aparmaq məcburiyyətində qalması və bunun bəzən təlimin keyfiyyətinin dinamik yüksəldilməsinə müəyyən dərəcədə ləngidici təsir etməsi belə məktəblərin tamamilə ləğv edilməsinə əsas vermir. Belə məktəblərdə işləyən müəllimlərin daim özünütəhsillə məşğul olmaları, ixtisasartırma kurslarından keçmələri, innovasiyalarla tanış olmaları və onlardan məqsədyönlü faydalanmaları vacibdir.
Müasir şəraitdə azkomplektli məktəblərdə təlimin keyfiyyətini yüksəltmək, şagirdlərin şəxsiyyətini formalaşdırmaq üçün müəllimin pedaqoji ustalığının, peşə səriştəliliyinin artırılması, innovasiya texnologiyalarının tətbiqi vaçibdir. Təcrübə göstərir ki, istedadlı müəllim və şagirdlərə dəstək məqsədilə qrantların verilməsi,
azkomplektli bütün təhsil müəssisələrnin kompüterləşməsi və onların internet şəbəkəsinə qoşulması təlimin keyfiyyətini xeyli yüksəldir. Hər şeydən əvvəl, pedaqoji təmayüllü ali və orta ixtisas məktəb tələbələri təlim prosesində yüksək professional səviyyə əldə etməyə istiqamətləndiril- məlidirlər. Müəllim kadrları hazırlığının yeni mexanizminin məqsədəuyğun həyata keçirilməsi azkomplektli məktəblərdə təlim – tərbiyə işinin daha yüksək səviyyədə reallaşdırılmasına geniş imkanlar açır.
dirmək olar: 1.
Azkomplektli məktəblərin xüsusi şəbəkə
infrastrukturunun formalaşdırlması ən mühüm məsələlərdən biridir. Bu baxımdan hazırda mövcud olan 1336 məktəbin təqribən 30-40%-nin birləşdirmə yolu ilə azaldılması məqsədəuyğundur. (Bu zaman coğrafi şərait nəzərə alınmaqla mərkəzləşdirmə, nəqliyyat, yataqxana, filiallardan istifadə edilməklə). 2. Azkomplektli məktəblər üçün kadr hazırlığında təkmilləşdirmə aparılması vacibdir. Belə ki, bakalavr təhsili səviyyəsində humanitar elmlər üzrə, təbiət elmləri üzrə, dillər ixtisası üzrə kadr hazırlanmasına ehtiyac var. 3. Dərsliklər, əyani və texniki vəsaitlər, metodik vəsaitlər müasir elmi tələblərə uyğun hazırlanmalıdır. 4. Respublika üzrə azkomplektli məktəblərin coğrafi baxımdan qruplaşdırılması və mərkəzləşdirilməsi məqsədəuyğun sayılır. 5. Azkomplektli məktəblərin müasir dövr üçün idarəertmə sistemi modernləşdirilməli, kollegial idarəetmə tətbiq edilməlidir. 6. Azkomplektli məktəblərin müasir modelinin tətbiqi məqsədəuyğundur. 7. Azərbaycan Respublikasında azkomplektli ibtidai məktəblərinin saxlanılması vacibdir. 8. Bəzi kənd məktəblərində ümumi orta və tam orta məktəblərin birləşdirilməsi məqsədəuyğundur. 9. Bir-birinə yaxın məktəblərin birləşdirilməsi və şagirdlərin daşınması üçün nəqliyyat ayrılması məqsədəuyğundur. 10. Gələcək müəllimlərin ənənəvi məktəblərə yolunu bağlamamaq üçün azkomplektli məktəblər üçün kadr hazırlığı əlavə təhsil vasitəsilə də aparıla bilər. 11. Azkomplektli məktəblərin tələbatının ödənilməsi məqsədilə ibtidai sinif müəllimlərinin hazırlığı kurikulumuna çoxsinifli tədris elementlərinin daxil edilməsi məqsədəuyğundur. 12. Azkomplektli məktəb müəllimləri daim özünütəhsillə məşğul olmaları, ixtisasartırma kurslarından keçmələri, innovasiyalarla tanış olmaları və onlardan məqsədyönlü faydalanmaları vacibdir. 13. Azkomplektli məktəblərin maddi-texniki təchizatına diqqət artırılması vacibdir. 14. Azkomplektli məktəblərin təlim-metodik təminatının gücləndirilməsi vacibdir. 15. Azkomplektli məktəblərdə işləyən müəllimlərin fəaliyyətinin səmərəliliyini artırmaq üçün stimullaşdırıcı tədbirlərin mütəmadi,ardıcıl həyata keçirilməsi məqsədəuyğundur.
1. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası. Bakı, “Qanun”, 2008. 2. Azərbaycan Respublikasında ümumi təhsilin Konsepsiyası (Milli Kurikulum) // Kurikulum. 2008, №1. 3. Azərbaycan məktəbi // 1983, №8, s. 45-48 4. Təhsil haqqında Azərbaycan Respublikasının Qanunu. Bakı: 2009. 5. Hacıyev İ. Xalq maarifinin iqtisadiyyatı, planlaşdırılması, təşkili və idarə edilməsi məsələləri. “Maarif”, Bakı, 1973, səh. 25-28. 6. // İbtidai məktəb və məktəbəqədər tərbiyə, 1972, №2, səh. 21-27 7. // İbtidai məktəb və məktəbəqədər tərbiyə, 1972, №5, səh. 21-27 8. // İbtidai məktəb və məktəbəqədər tərbiyə, 1988, №3, səh. 27-28 9. // İbtidai məktəb və məktəbəqədər tərbiyə, 1985, №1, səh. 12-17 10. Mərdanov M.C. (müsahibə) “Son illərdə Azərbaycanda ümumtəhsil sahəsində əhəmiyyəyli irəliləyişlər baş verib” 525-ci qəzet, 26 noyabr, 2011
11. Mehrabov A.O. Müasir təhsilin konseptual problemləri. Bakı: Mütərcim, 2010, 516 s. 12.
A.O. Pedaqoji kadr hazırlığında keyfiyyətin idarəolunmasına yeni yanaşma.// Məktəbəqədər və ibtidai təhsil. 2010, № 4. 13.
məktəb və məktəbəqədər tərbiyə. 1975, № 6, səh. 25-28. 14.
Kərimov Y.Ş. Təlim prosesində yüklənmə.// Məktəbəqədər və ibtidai təhsil. 2011, № 2. 15.
Vahidova V.H. Kənd məktəblərinin sosial problemləri.//ARTPİ-nin Elmı əsərləri.2009, №3-4. 16.
Байбородова Л.В. Воспитание и обучение в сельской малочисленной школе. Учебное пособие. – Ярославль, 2001. 17.
монография. Перевод с польского: Бюро переводов «Inter-Text». Брест: Академия, 2006. 104 с 18.
классов к работе в сельской школе // Сельская школа: проблемы организации образовательного процесса: сб. статей // М.: Исследовательский центр проблем качества подготовки специалистов, 2008. С. 27–33. 19.
Малочисленная сельская школа: проблемы, поиски, решения / Под ред. Л.В.Байбородовой, А.П. Чернявской, И.Г.Харисовой. – Ярославль, 2000.
20.
Малокомплектная школа: в России и США // Рязанские ведомости // 2006 – http://rv.ryazan.ru/old/cgi-bin/main-n=2633-2634&m=6.htm
21.
Меньшикова С. Школа первоклассника Лени Долина // Тюменская область сегодня // 2007 http://www.tumentoday.ru
22.
Михайличенко А.Ю. Профессиональная переподготовка учителей малокомплектных школ. // Вестник ТГПУ. 2009. №12 23.
местности. Москва: 2000, 262 ст. 24.
Надрага А. В Украине закрыто 740 сельских школ // Вечерние вести // 2008. – http://vv.com.ua/article.aspx
25.
Обучение в разновозрастных группах учащихся сельской школы. Из опыта учителей географии / Под ред. Л.В.Байбородовой, А.В.Матвеева. – Ярославль: Изд-во ЯГПУ им. К.Д.Ушинского, 2003. 26.
Вестник Т.ГПУ. № 11 27.
Гаева Г.В Лапландии тоже есть малокомплектные школы // Республика // 2008 – http://www.gazeta-respublika.ru
28.
Зыков М.Б. Прошлое, настоящее и будущее однокомнатной сельской школы США // Образование в сельских регионах России и США как часть мирового образовательного процесса / отв. ред. О. И. Пузырева. Рязань: РГПУ им. С. А. Есенина. 29.
Сартакова Е.Е. Разновозрастные формы обучения в условиях малокомплектной школы: учеб. пособие. Томск: изд-во ТГПУ, 2007. 68 с. 30.
Станникова И.Г. Тьюторство как ведущая модель подготовки специалиста для малокомплектной школы. // Вестник ТГПУ-2010. № 11 31.
Февдяев Д.М. Подготовка учителя малокомплектной школы: социально-культурный контекст. // Вестник ОТПУ 2007. www.отск.еdu 32.
Харьковской В. области закроют 6 малокомплектных школ // Главред-Медиа // 2008 – http://glavred.info/archiv Yüklə 247,32 Kb. Dostları ilə paylaş:
|