Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ baki biznes universiteti
Yüklə 2,83 Kb. Pdf görüntüsü
|
33 6. Obyekt və subyektin bütün rəqabət üstünlüklərin- dən istifadə edilməsi əsasında (rəqabətin inteqral metodları). İntensivlik səviyyəsindən asılı olaraq rəqabəti əsasən belə qruplaşdırırlar: - cəlbedici rəqabət. Bu elə haldır ki, konkret bir seqmentdə subyekt başqa seqmentə nisbətən öz tələ- batlarını daha keyfiyyətli təmin edir, və ya daha yüksək mənfəət əldə edir; - səngidilmiş rəqabət. Bu cür vəziyyətdə rəqabət subyektinin hərəkətləri həmin bazar seqmentində rəqabətə dəstəklər verir; - rəqabət obyektinə görə kəskin rəqabət. Bu cür rəqabətdə subyekt hər hansı bir obyekti öz tərkibinə daxil edir (udur), məhv edir, və ya fəaliyyət göstərdiyi seqment- dən sıxışdırıb çıxarır; - rəqabət subyektinə görə kəskin rəqabət. Bu halda obyekt (rəqib) subyekti öz tərkibinə daxil edir (udur), məhv edir və ya fəaliyyət göstərdiyi bazardan qovur. İqtisadi ədəbiyyatda rəqabəti onun üsulları, yəni qiy- mət və qeyri qiymət və ya qiymətə və keyfiyyətə (istehlak dəyərinə) əsaslanan rəqabətə bölmək qəbul edilib. Qiymət rəqabətində hətta bir adda, çeşiddə və növdə olan məhsullar bazarda ən müxtəlif qiymətlərlə təklif edi- lən azad bazar rəqabətiniun uzaq ilkin mərhələsinə aiddir. Həmin dövrlərdə qiymətin aşağı endirilməsi vasitəsilə məhsul istehsalçıları və satıcıları öz əmtəəsini təklif edərkən ona alıcıların diqqətini cəlb edərək, satışını təmin edir və, son nəticədə, özünə bazarın arzu olunan hissəsini 34 qazanırdı. Bazarın inhisarlaşdığı şəraitdə öz aparıcı sahələrinin mərkəzi sferalarında açar mövqelərini tutan bir neçə iri firmalar - istehsalçılar çalışırdılar ki, qiyməti mümkün qə- dər uzun möddət ərzində sabit saxlasınlar ki, məqsədə uy- ğun maya dəyərinin və marketinqə xərcləri aşağı salaraq, mənfəətlərin artmasını təmin etsinlər. İqtisadçılar tərəfin- dən aparılmış tədqiqatlar göstərir ki, inhisarlaşdırılmış bazarlarda qiymətlər elastikliyini itirir. Bu o demək deyil ki, müasir bazarlarda «qiymət müharibəsindən» istifadə edilmir - o mövcuddur, lakin açıq formada, daimi yox. «Qiymət müharibəsi» açıq formada yalnız o vaxtacan mümkündür ki, firma kütləvi istehsalın miqyasının ge- nişlənməsi ilə əlaqədar əmtəənin maya dəyərini aşağı en- məsi ehtiyatını hələ tükəndirməyib. Artıq bərabərlik yarananda qiymətin aşağı salınmasının istənilən cəhti ona gətirir ki, rəqiblər dəqiq bu cür reaksiya verirlər: fırmanın mövqeləri bazarda dəyişikliklərə davam gətirmir, lakin mənfəət norması aşağı düşür, əksər hallarda firmanın ma- liyyə vəziyyəti pisləşir, bu da əsas fondların yeniləş- dirilməsində və genişləndirilməsində investisiya qoyuluşu- nu azaldır. Nəticədə istehsalın aşağı enməsi güclənir, göz- lənilən nailiyyət və rəqiblərin sıxışdırılması əvəzinə göz- lənilməyən var - yoxdan çıxma və müflüsləşmə başlayır. Ona görə də, müasir zamanda elmi – texniki tərəqqi davam etdikcə, daha çox qiymətlərin aşağı düşməsi yox, onların qalxması müşahidə olunur: qiymətlərin artması çox hallarda əmtəənin istehlak xassəsinin artmasına adek- 35 vat olmur və bunu da inkar etmək mümkün deyil. Qiymət rəqabəti əsas etibarı ilə autsayder-firmaların inhisarçılarla mübarizəsində tətbiq edilir. Lakin autsayder- lərin inhisarçılarla açıq qiymət rəqabətinə girmək maliyyə - iqtisadi imkanları məhdud olduğundan risklidir. Bundan başqa, qiymət rəqabəti üsullarından bir qayda olaraq yeni əmtələrlə bazara daxil olmaq üçün, həmçinin qəfildən satış problemləri pisləşdiyi hallarda istifadə edilir. Birbaşa qiymət rəqabətinə getdikdə, firmalar yeni buraxdıqları və bazarda olan əmtələrinə qiymətin aşağı salınması (20- 60%) haqqında geniş məlumat verirlər. Məsələn, 1982-ci ildə «Delta, General» yadasalan qurğuya qiyməti 68%, «Perkin-Elmere» isə 61% aşağı salmışdır. Bunu digər firmalar da etmişlər. Nəticədə qiymətin ümumi səviyyəsi 20 dollar aşağı enmişdir. Gizli qiymət rəqabəti şəraitində firmalar bazara istehlak xassələri ilə əhəmiyyətli dərəcədə yaxşılaşdırılmış əmtəələr çıxarırlar, qiyməti isə qeyri mütənasib olaraq az qaldırırlar. (təqribən 10-15%). Qeyri-qiymət rəqabəti şəraitində firmalar ön plana rəqiblərinkilərdən nisbətən daha yüksək davamlılığı, aşağı «istehlak qiymətini», daha müasir tərtibatı və s. çəkirlər. Amerika alıcısı bu ölkənin özündə istehsal edilmiş, key- fiyyəti şübhə doğuran müvafiq yerli maşını almaqdansa, özünü yaxşı təqdim etmiş xaricdən gətirilmiş minik maşı- nına əlavə 1-2 min dollar ödəməyə daha çox üstünlük ve- rir. Rəqabətin qeyri qiymət metoduna, həmçinin, alıcılara böyük xidmət kompleksinin təqdim edilməsi, o cömlədən işçi heyyətinin təlimləşdirilməsi də aiddir. Enerjinin az 36 sərf edilməsi, metal tutumluluğunun azalması, təbiətin çirklənməsinin qarşısının alınması və digər analoji təkmil- ləşdirilmiş istehlak xüsusiyyətləri son on illikdə əmtəənin xeyrinə qeyri qiymət arqumentləri siyahısında aparıcı yerə çəkilmişlər. Qeyri qiymət rəqabətinin güclü aləti həmişə reklam olub, bu gün isə onun rolu daha çox artmışdır. Reklamın köməyi ilə firmalar öz əmtəələrinin istehlak xüsusiyyətləri haqda alıcılara yalnız məlumat çatdırmırlar, eyni zamanda öz əmtəə, qiymət və satış siyasətinə inam formalaşdırır və bununla da firmanın bu ölkənin, «ən yaxşı vətəndaşı» su- rətini yaratmağa can ataraq, bazarda sahibkar xarici tica- rətə daxil olur. Qeyri - qiymət rəqabətinin qanunsuz üsullarına əsa- sən aşağıdakılar daxildir: - sənaye cəsusluğu; - istehsal sirlərinə malik olan mötəxəssislərin kənar şirkətlər tərəfindən möxtəlf yollarla ələ alınması və öz is- tehsal - satış fəaliyyətinə cəlb edilməsi; - orijinal əmtəə nümunələrinin əldə edilməsi və xa- rici görkəminə görə əsl məmulatlardan seçilməyən, lakin keyfiyyətcə nisbətən aşağı olan oxşadılmış, yəni kotrofakt məhsul kimi tanınan əmtəələrin buraxılması. Rəqabətin qeyri - qiymət metodlarına, həmçinin, ma- hiyyət etibarı ilə fırmanın idarə edilməsinin marketinq üsullarını da aid etmək olar. İqtisadçı alımlər tərəfindən 200 amerikan firmasında aparılmış sorğunun nəticələri aşağıda verilmişdir. Шirkətlərin koмmersиya naиlиyyяtlяrиni тəmin edən marketиnq tədbirləri əhəmiy- Yüklə 2,83 Kb. Dostları ilə paylaş:
|