Azərbaycan respublikasi təhsil nazirliyi azərbaycan döVLƏt iqtisad universiteti fakultə : «Əmtəəşünaslıq»
Yüklə 0,89 Mb. Pdf görüntüsü
|
6 Qısır inək dəriləri: yüngül ağır
Bala verməyən inək
13 kq-dan 17 kq-dək 17 kq-dan 25 kq-dək və 25 kq-dan artıq olan ----"----
Cavan buğa dəriləri: yüngül ağır
Cavan yaşında
axtalanmış buğa
17 kq-dan 25 kq-dək 25 kq-dan artıq ----"---- Buğa dəriləri: yüngül
ağır Axtalanmamış buğa
17 kq-dan 25 kq-dək 25 kq-dan artıq ----"---- At dəriləri: ağır
Yaşlı at 10 kq-dan 17 kq-dək 17 kq-dan artıq ----"---- At dəriləri: ön tərəf ağır Atın
dərisinin ön
tərəfi sağr hissəsindən ayrılan
12 kq-dan 12 kq-dan artıq ----"---- Atın xaz
(sağrı) hissəsinin dərisi: yüngül ağır
Atın arxa
ayaqları olmaq şərti ilə sağrı hissəsi
5 kq-dək 5 kq-dan artıq ----"---- Dəvə dəriləri: orta ağır
Yaşı dəvə
10 kq-dan 17 kq-dək 17 kq-dan 25 kq-dək 25 kq-dan artıq ----"---- Donuz dəriləri: orta Ev və vəhşi donuz, qaban, çoşka Çəkisindən asılı olaraq
30 dm 2 -dən 70 dm 2 - dək 70 dm 2 -dən 120 dm 2 - dək 120 dm 2 -dən artıq Maral dəriləri: xırda
iri Maral
----"----
100 dm 2 -dək
100 dm 2 -dən çox Qaramal dəriləri heyvanın yaşından asılı olaraq xırda və iri xammal kimi ayrılır. Xırda dəri xammalına aşağıdakılar aid olunur: - ilkin yunu tökülməmiş südəmər (buzov) dərisi; - 1 yaşına qədər buzovların dəriləri (çəkisi 10 kq olan). Iri xammal isə aşağıdakılar hesab olunur: - polukojnik – 1,5 yaşına qədər buzov və dana dəriləri (çəkisi 10-13 kq olan) dana dəriləri; - cöngə 2 yaşına qədər (çəkisi 13-17 kq olan); - axtalanmış öküzlərin dəriləri (çəkisi 17 kq-dan çox olan); - axtalanmamış öküz dərisi (çəkisi 17 kq-dan çox); 7 - çəkisi 13 kq-dan çox olan qısır inək dəriləri. At dəriləri də iribuynuzlu malqara dərisi kimi xırda və iri xammala ayrılır. Xırda dərilərə cavan atların dəriləri aid edilir: - dayça, qulan dəriləri (çəkisi 5 kq-a yaşı 1 ilə qədər); - 1 ildən işlək yaşa qədər cavan at dəriləri (çəkisi 5kq-dan 10 kq-a qədər). Iri xammala isə çəkisi 10 kq-dan çox olan yaşlı at dəriləri aid edilir. Qoyun dəriləri xırda gön xammalına aid edilir və heyvanın cinslərinə görə də fərqlənirlər (rus, çöl, qarışıq, quyruqlu qarabağ, merinos və s.). Gön hazırlanması üçün, demək olar ki, bütün cins qoyunların dəriləri istifadə olunur, ancaq, əsasən tük örtüyünün keyfiyyətinə görə xəz istehsalı üçün yaramayan dərilər gön istehsalına verilir. Keçi dəriləri də xırda gön-dəri xammalına aiddir. Bunlar üç qrupa bölünür: 1) südlük cinsi, bəslənilən (evdə, fermada və s.) keçilərin dəriləri; 2) çöl keçiləri – bunlar yunluq cinsli keçi dəriləridir; 3) vəhşi keçilərin dəriləri. Donuz dəriləri aşağıdakı kimi ayrılır: - çəkisi 1,5 kq-a qədər olan çoşka dəriləri; - çəkisi 1,5 kq-dan çox olan donuz və axtalanmış erkək donuz dəriləri; - erkək donuz (xryak) – axtalanmamış donuz dəriləri. Gön xammalı dərinin ölçülərinə (sahəsi), qalınlığı və mikrostrukturuna görə fərqlənirlər. Məhz bu fərqlər dərinin müxtəlif xassəliyini və təyinatını müəyyənləşdirir. Gön istehsalı zamanı dəridən tüklər, epidermis, dərialtı hüceyrələr təmizlənir və ancaq dermadan istifadə olunur. Bu zaman dermaya verilən xassələrlə hazır gönün istifadə təyinatı müəyyən edilir. Beləliklə, gön anlayışına belə tərif vermək olar. Gön, dərinin, əsas etibarilə lifli strukturu saxlanılmış, ancaq struktur elementlərinin fiziki-mexaniki və kimyəvi xassələri məqsədəuyğun təyinatdan asılı olaraq dəyişdirilmiş dermasıdır. Gön və ya xəz istehsalında istifadə edilən dərilərin yararlılığı onun aşağıdakı xassələri ilə təyin edilir; sahəsi boyunca eyni qalınlığa malik olması, ölçüsü,
8 kütləsi, sıxlığı, epidermisin və dərialtı hüceyrə təbəqəsinin qalınlığı, tük örtüyünün inkişaf dərəcəsi, dermanın vəzli və torabənzər qatlarının nisbəti, demada liflərin toxunma xarakteri, topoqrafik sahələrinin inkişaf dərəcəsi, kimyəvi tərkibi, nöqsanının olması, tük örtüyünün xarakteri. Dərinin qalınlığı – gönün təyinatını və hər 100 sm 2 sahədən gönün istifadə edilməsini təyin edir. Dərinin qalınlığından asılı olaraq onun dartılma zamanı möhkəmlik həddi və
istehsal əməliyyatlarının yerinə
yetirilmə vaxtı
müəyyənləşdirilir. Dərinin sahəsi boyunca qalınlığının bərabərliyi böyük əhəmiyyət kəsb edir, biçilməsi asan və yararlı olur. Adətən dərinin qalınlığı bud tərəfindən qarınaltı tərəfə qədər (uzunu boyunca) və köndələn istiqamətdə beldən ətək hissələrinə tərəf azalması «qaçışlıq» adlanır. Bu hal xüsusən donuz dərilərinə xasdır. Müxtəlif növ xəzlik dəri xammallarında isə dərinin qalınlığı və möhkəmliyi ayrı-ayrı topoqrafik sahələrdə gözə çapacaq dərəcədə dəyişir. Adətən dərinin kürək tərəfi mexaniki cəhətdən çox möhkəm olur. Dərinin sahəsi onun biçilmə xassələrini təyin edir. Gön istehsalında sahəsi 20 dm
2 -dən az olan dərilərin emalı sərfəli deyil. Xəzlik dəri xammalının sahəsi isə çox müxtəlifdir və geniş intervalda 100-dən 20000 sm 2 -ə qədər dəyişir. Dərinin kütləsi iribuynuzlu heyvanların, at və digər heyvan dərilərinin istehsal partiyası üçün qəbulunda böyük rol oynayır. Kütləsinə görə yaxın olan dəriləri eyni partiyaya aid edirlər. Qoyun, keçi (tüklərinin kütləsinin böyük olması ilə əlaqədar olaraq) və həm də donuz dərilərini gön istehsalı zavodlarında sahələrinə görə istehsal partiyalarına ayırırlar. Xəzlik dəri xammallarının kütləsi də geniş intervalla fərqlənir. Dərinin sıxlığı – onların emal müddətini təyin edir, yəni əsas etibarilə onlarda müxtəlif maddələrin diffuziya sürətinə və dartılma zamanı möhkəmlik həddinə təsir edir. Epidermisin qalınlığı – dermanın yararlı sahəsinə müəyyən dərəcədə təsir edir. Epidermis nə qədər nazik olsa, dermanın çıxımı o qədər çox olar.
Yüklə 0,89 Mb. Dostları ilə paylaş:
|