Azərbaycan respublikasi təhsil nazirliyi azərbaycan döVLƏt iqtisad universiteti fakultə : «Əmtəəşünaslıq»
Yüklə 0,89 Mb. Pdf görüntüsü
|
36 presləyici cihazdan istifadə edilir. Alınan məlumatlara görə, gön istehsalı praktikasında belə bir fikir söylənilir ki, gön materialında mövcud olan mayenin 70%-ə qədəri sərbəst qalan suyun hesabınadır. Məlumdur ki, gön xammalının tərkibindəki suyun miqdarının azalması ətraf mühitinin nisbi rütubətinin azalması və temperaturanın çoxalması hesabına baş verir. Bunun üçün gön təbəqəsi 4 saat ərzində vaakumlu quruducu şkafda 100C-də saxlanılmaqla gön nümunəsinin rütubətini təyin edirlər. Zülali maddələrin su ilə əlaqəsi müzakirə edilərkən belə bir fikir söylənilir ki, dəridə mövcud olan su həll olmayan maddələrin tərkibində olur. Belə birləşmədə olan suyun miqdarı təxminən 20%-ə qədər çata bilir. Gön xammalının və gön yarımfabrikatlarının tərkibindəki rütubətin zülali maddələrlə qarşılıqlı əlaqəsinin tədqiqi göstərir ki, doğrudan da, bu maddələrlə suyun əlaqəsi daha böyükdür. Hətta mütəxəssislərin həlledicilərin iştirakı ilə apardıqları distilləetmə metodunun tətbiqi göstərir ki, temperaturanın artması gön materialının rütubətinin azalmasına gətirib çıxarır. Eyni zamanda zülali maddələrin rütubəti saxlaması da tərəddüd altındadır. Odur ki, əlavə suyun miqdarının azaldılması üçün mütləq temperaturanın artırılması vacibdir. Odur ki, belə bir fakt özünü doğruldur ki, zülali maddələrin rütubəti özündə saxlaması aşılanmanın növündən asılı deyil. Gön emalı texnologiyasında və hazır gönlərdə rütubətin dəyişməsini mütəxəssislər tərəfindən təklif olunan karbid üsulu məsləhət görülmüşdür. Deməli, bu kiçik metodun tətbiqi ilə müəyyən etmişlər ki, dərinin isladılması prosesindən sonra xammalın tərkibində 68,7%, külləmədən sonra 75,4%, xrom aşılanmasından sonra 62,2% rütubət qalır. Yarıya bölünmüş dərinin xrom aşılanması prosesində rütubətin miqdarı 54,4%, yağlanmadan sonra 64,4%, birinci qurudulmadan sonra 13,2%, əlavə nəmləşdirmədən sonra isə 31,1% olur. Hazır gönlərdə rütubətin miqdarı 14,6%-ə çatır. Amerikan alimi Xemfris müxtəlif aşılayıcı maddələrin suyun miqdarına təsirini öyrənərkən 6 gön nümunəsini tədqiq etmişdir. O, nümunələri buxarlandırıcı şkafda 100C-yədək qızdırarkən müəyyən etmişdir ki, sərbəst su zülali maddələrin
37 quruluşu və suda həll ola bilən maddələrdən yox, aşılayıcı maddələrdən çox asılıdır. Gön xammalının və yarımfabrikatların tərkibindəki rütubətin miqdarını təyin edərkən 10 q çəkisində nümunə götürülür. Bu zaman əgər nümunə həddən artıq rütubətli olarsa, onda əlavə olaraq qurudulma mərhələsindən keçirilməlidir. Xırdalanmış vəziyyətdə olan nümunə çəkilir və brezentdən olan materialın üzərində sərilir ki, hava yaxşı sirkulyasiya etsin. Material atmosfer şəraiti ilə tarazlaşsın deyə, onu 60C-də saxlayırlar. Seçilmiş nümunə öz növbəsində havada qurudulur. Lakin quruducu pesdə isə 100C-dək saxlanılmaqla qurudulur. Tədqiqat zamanı temperaturun otaq temperaturu səviyyəsindən tədricən 60C-dək qaldırılması daha çox rütubətli olan nümunə üçün çox vacibdir. Çünki müxtəlif növ gön xammalının bu tədqiqata münasibəti də müxtəlifdir. Buna görə də tədqiqatçı mütləq qurudulma rejiminə nəzarət etməlidir. Sonra nümunəni çəkib ayrılan suyun miqdarını təyin edirlər. Gön xammalının, yarımfabrikatların və kimyəvi maddələrin rütubətinin miqdarının təhlili göstərir ki, bu gön istehsalçıları və ayaqqabı mütəxəssisləri üçün çox əhəmiyyətlidir. Son dövrlərdə mütəxəssislər gön materiallarında olan rütubətin və digər komponentlərin miqdarının təyin edilməsi sahəsində xeyli işlər görülmüşdür. Bu sahədə tətbiq olunan tədqiqat üsulları çox dəqiq nəticə almağa imkan vermişdir. Odur ki, həm istehsalçılar və həm də tədqiqatçılar dəqiq nəticə almağa çox maraq göstərirlər. Dünya ölkələrinin gön sənayesi praktikasında uzun illərdən bəri bir neçə metodlardan istifadə etməklə gönlərin tərkibindəki rütubətin təyin edilməsində əsas üstünlüyü qurudulma yolu ilə tədqiqat üsuluna vermişlər. Bunun özü də quruducu şkafda tətbiq olunan istilik rejiminin səviyyəsindən asılı olaraq 100-105C-li şəraitdə və həm də 128-135C-li şəraitdə təyin edilmə metodlarına ayrılır. Hər iki üsul keçmiş SSRI məkanına daxil olan respublikaların gön sənayesi təcrübəsində geniş istifadə edilmiş və indii də MDB ölkələrinin gön-ayaqqabı sənayesinin təcrübəsində istifadə edilir. 38 Hazır gönlərin tərkibində rütubətin quruducu şkafda 100-105C-də qurutmaqla təyini aşağıdakı kimi yerinə yetirilir. Daimi çəkisi alınana qədər əvvəlcədən qurudulmuş metal büksün içərisinə 2,5-3,0 q ağırlığında xırdalanmış gön nümunəsi tökülür. Nümunə bükslə birlikdə 100-105C-li temperatura malik olan quruducu şkafın içərisinə yerləşdirilir. Bu məqsədlə elektrik qızdırıcılı sistemə malik olan quruducu şkafdan istifadə edilir ki, bunun daxilində temperaturun səviyyəsi 100C-dən 105C-yə qədər çata bilir. Qurudulma ağzı açıq büksdə bir neçə mərhələdə daimi çəki alınana qədər davam etdirilir: birinci mərhələ 5 saatadək davam etdirilməklə sonrakı mərhələlər 2 saatdək qızdırılmaqla başa çatdırılır. Hər bir qızdırılma mərhələsi başa çatdıqdan sonra büksü nümunə ilə birlikdə ağzı bağlı halda eksikatorda yerləşdirilməklə 30 dəqiqə ərzində otaq temperaturalı şəraitdə soyudulur. Eksikator təzə kalsium oksidi ilə doldurulmuş olmalıdır. Bu məqsədlə həm də kalsium xlor və yaxud qurudulmuş mavi rəngli silikageldən də istifadə etmək olar. çəki təyin edilməzdən əvvəl büksü eksikatordan çıxarırlar və bir neçə saniyə ərzində otaq şəraitində saxlayırlar. Qurudulma o vaxt başa çatmış hesab edilir ki, sonralar qurudulmaqla alınan çəki göstəriciləri əvvəlkilərdən 0,0004 q-dan fərqlənməsin. Nəticənin hesablanması zamanı gön nümunəsi içərisində olmaq şərtilə büksün daimi çəkisi götürülür. Büksün çəkisinin əvvəlki çəkidən faiz hesabı ilə fərqlənməsi (azalması) gön nümunəsinin tərkibindəki rütubətin miqdarını göstərir. Rütubətin W 1 miqdarını faizlə aşağıdakı düsturla hesablayırlar: , 100
q q q W 1 1 burada, q – nümunənin qurudulmaya qədər olan çəkisidir, qla; q 1
Paralel istiqamətdə aparılan tədqiqat zamanı yol verilən xətalar nümunənin tərkibində rütubətin miqdarı 10%-dək olduqda 0,3; 10%-dən 18%-dək olduqda 0,4 və 18%-dən çox olduqda isə 0,6 kimi qəbul edilir. Əgər paralel istiqamətdə tədqiqat aparılarkən yol verilən xətalar göstərilən normadan çox fərqlənirsə, o Yüklə 0,89 Mb. Dostları ilə paylaş:
|