8
üzvləri (işçilər, ortaqlar, dövlət qurumları və b.) və şirkət arasında olan münasibətlər
sistemidir. Korporativ münasibətlər ilk növbədə korporasiyanın öz daxilindəki
müxtəlif iştirakçı qruplar arasında olan münasibətlərdir. Korporasiyanın daxili
münasibətlərinin qurulma səviyyəsindən korporasiyanın “xarici görünüşü”, onun
“şəffaflığı” və investorlar üçün cəlbediciliyi asılıdır. Korporativ münasibətlərin ikinci
vacib komponenti – partnyorlar, kreditorlar, birja və fond bazarı mütəxəsisləri və
korporasiyanın fəaliyyətini tənzimləyən dövlət qurumları ilə xarici münasibətdir.
(19,korporativ idarəetmə bölməsi)
Müasir dövrdə korporativ münasibətlər haqqında vahid bir fikir yoxdur.Bu
barədə bir cox fikirlər mövcuddur.Bəziləri ele hesab edirlər ki, korporativ
münasibətlər – təşkilati münasibətlərdir. Digər iqtisadçılar fikrincə isə, korporativ
münasibətlər – mülkiyyət münasibətləridir. Eyni zamanda mülkiyyət münasibətləri
korporativ münasibətlərin "tərəfi" kimi təşkilati münasibətlər olmadan həyata keçirilə
bilməz. Ona görə də korporativ münasibətlər kompleks – mülkiyyət və onunla bağlı
təşkilati münasibətləri kimi başa düşmək lazımdır.
Müharibədən sonrakı mərhələdə Böyük Britaniya və ABŞ-da indivudual
(şəxsi) investorlarla müqayisədə institutsional investorların sayının artımı müşahidə
olunmağa başlanmışdır. Bu artım onların nüfuzunun güclənməsinə gətirib çıxardı.
Öz növbəsində hüquqi dəyişikliklərə səbəb oldu, bu isə onları korporativ
münasibətlərin iştirakçılarına çevirdi.
Korporativ münasibətlərin məzmununu aydınlaşdırmaq üçün ilk növbədə
korporasiyanın təşəkkül prosesini izləmək lazımdır.
Korporasiya – subyektlərin
ümumi məqsədə çatmaq üçün yaratdığı birlikdir. Korporasiyanın subyektləri arasında
informasiya mübadiləsini həyata keçirmək üçün korporasiya daxilində başa düşülən,
razılaşdırılmış və mühafizə olunan əlaqə yaradırlar.
Korporativ idarəetmə sistemi
(şəkil 1) elə bir təşkilati modeli əks etdirir ki, onun köməyi ilə korporasiya öz
səhmdarlarının maraqlarını təmsil və müdafiə etməlidir. Bu sistem mövcud
qanunvericiliyə riayət olunması və beynəlxalq standartların nəzərə alınması əsasında
9
gəlirlərin artırılması məqsədilə Direktorlar Şurası, menecerlər və digər maraqlı
şəxslərin (işçilər, kreditorlar, malsatanlar, yerli orqanlar, ictimai təşkilatlar) qarşılıqlı
fəaliyyəti və qarşılıqlı hesabatlılığı sistemidir.
Verilən sistemdəki istiqamətlər aşağıdakı şəkildə bölüşdürülmüşdür:
səhmdarlardan idarə heyətinə kapital daxil olur, idarə heyəti səhmdarlara şəffaf
maliyyə hesabatı təqdim etməyə məcburdurlar;
səhmdarlardan Direktorlar Şurasının fəaliyyətinə nəzarət həyata keçirilir,
Direktorlar Şurası isə səhmdarlara məlumatları və individual (şəxsi) hesabatları
təqdim edirlər;
idarə heyəyi strategiyanın reallaşdırılması gedişində operativ verilənləri və
məlumatları Direktorlar Şurasına təqdim edir, o isə öz növbəsində idarə
heyətinin fəaliyyətinə nəzarəti həyata keçirir.
Korporasiyaya məxsus olan əmlak onun üzvlərinə məxsus olmaya da bilər və
korporasiyanın daşıdığı məsuliyyət ona daxil olan şəxslərin məsuliyyəti olmaya da
bilər. Korporativ münasibətləri yaxşı təşkil olunmuş korporasiya öz səhmdarları və
Şəkil 1.Korporativ idarəetmə sistemi
( 4-cü ədəbiyyatdan götürülmüş məlumatlar
əsasında müəllif tərəfində hazırlanmışdır)
İdarə heyəti
Direktorlar
Şurası
Səhmdarların
ümumi yığıncağı
10
digər maraqlı tərəflər (məsələn, əməkdaşlar, kreditorlar, müştərilər və geniş
ictimaiyyət) qarşısında məsuliyyət daşıyır və şəffavlığı təmin edir.Dünya Bankının
prezidenti Ceymz Vulfenson tərəfindən qeyd edildiyi kimi: "Dünya iqtisadiyyatında
korporasiyaların idarə edilməsi dövlətlərin idarə olunması məsələsi qədər vacib-
dir.(19,korporativ idarəetmə bölməsi)
Sxem 1-də göstərilən idarəetmə tsikillərinin həyata keçirilməsi üçün idarəedən şirkət
tabe olan təşkilatlar (müəssisələr) ilə fəaliyyət haqqında informasiyanın srukturu,
həcmi və siyahısını müəyyənləşdirməli və razılaşdırmalıdır.
İdarəedən kompaniya
korporasiyanın bütövlükdə siyasətini, müəssisələrin rəhbərləri isə ümumi siyasət və
maraqlara
müvafiq
olaraq
öz
müəssisələrinin
fəaliyyət
istiqamətlərini
müəyyənləşdirirlər.
Sxem 1. Korporasiyanın idarəetmə tsikli
(internetdən götürülmüş məlumatlar əsasında müəllif tərəfindən hazırlanmışdır )
Korporativ idarəetmə strateji xarakter daşıyır və xarici mühitdə kompaniyanın
uğurlu fəaliyyətinə istiqamətlənmişdir.(səhmdarların hüquqlarının
müdafiəsi,
hökumət orqanları ilə, kreditorlarla qarşılıqlı əlaqələr). Korporasiyanın (səhmdarlar)
İmkanların
analizi
Planlaşdırma
Təşkiletmə
Motivasiya
Nəzarət
Tənzimləmə
11
sahibləri və onun menecerləri korporativ münasibətlərin əsas iştirakçılarıdır.
Səhmdarlar tərəfindən menecerlərə səlahiyyətlərin verilməsi və etimadın göstərilməsi
son dərəcədə zəruridir. Əks halda menecerlər şuranın qəbul etdiyi ümumi
strategiyaya cavab verən qərarları operativ qəbul edə bilməzlər. Son nəticədə hər bir
strategiya yalnız hesabatlara və məsuliyyətə əsaslandıqda işləyir. Öz səhmdarlarının
ümidlərinə uyğun olaraq müəssisələrinin inkişafını təmin etməyə qabil olmayan
menecerlər səhmdarlarda və Direktorlar Şurasında narazılıq doğurur. Korporasiyanın
idarəedilməsindən narazı olan səhmdarlar isə öz səhmlərini bazarda sata bilər,
şirkətin kapitalının artmaması və hətta azalması barədəki şübhələrini bu tərzdə aydın
göstərmiş olar . Səhmdar cəmiyyətin hər bir iştirakçısının maraqları digər
iştirakçıların maraqları ilə üst-üstə düşməyə bilər, lakin müəyyən maraqlar var ki,
bunlar bütöv bir sistem yaradır:
Səhmdarlar və səhmdar cəmiyyətinin idarəetmə orqanları (direktorlar şurası,
idarə heyəti, direktoru) arasında;
Səhmdar cəmiyyəti və qiymətli kağızlar emitent və investorlar arasında;
Səhmdar cəmiyyəti və dövlət orqanları arasında;
Korporativ münasibətlərin subyektləri arasında maraq balansının olmaması
korporativ mübahisələrə səbəb ola bilər. Korporativ mübahisə dedikdə, səhmdar
cəmiyyətlər, səhmdarlar və cəmiyyətin menecerləri, investorlar (potensial
səhmdarlar) və cəmiyyət arasında yaranan fikir ayrılıqları, münaqişələri başa düşmək
lazımdır. Onlar aşağıdakılardan birinin baş verməsi ilə nəticələnir:
fəaliyyətdə olan qanunvericilik normalarınn, cəmiyyətin nizamnamə və ya
daxili sənədlərinin, səhmdarların və ya səhmdar qrupılarının hüquqlarının
pozulması;
cəmiyyətə, onun rəhbərlərinə qəbul etdikləri qərarların mahiyətinə görə
iddiaların qaldırılması;
fəaliyyətdə olan idarəetmə orqanlarının səlahiyyətlərinin vaxtından əvvəl
dayandırılması;
Dostları ilə paylaş: |