Azərbaycan respublikasi bmt iNKİŞaf proqrami
Yüklə 1,05 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Sahə səviyyəsində olan faktorlar.
- 3.6. Aparılan sorğunun nəticələri
şəxsi nəqliyyat vasitəsi olmayan (müştərək və ya icarə) ekspeditorlar (52 müəssisə), digər müəssisələr (48 müəssisə). Əldə edilmiş nəticələri iki böyük qrupda birləşdirmək olar: müəssisənin ölçüsü və onun ixtisaslaşması. Bu baxımdan sorğuların nəticələri sahə və firma səviyyəsində olan faktorların nəqliyyat-tranzit sektorunun rəqabətliliyinə təsiri nəzərə alınmaqla öyrənilmişdir.
Bazarda rəqabət. Azərbaycanda yükdaşıma nəqliyyat xidmətləri nəqliyyat növündən asılı olaraq əsasən hökumətin inhisarındadır və ölkənin sənaye mərkəzlərində yerləşir. Kiçik müəssisələr isə bazarda kiçik zaman müddətində (təxminən 3-5 il) aktiv fəaliyyətə başlamışlar. Kadr strukturunun təhlili göstərdi ki, orta müəssisələrdə sürücülər öz əməkdaşları arasında üstünlük təşkil edir. Daha iri müəssisələr isə sürücü ştatları ilə müqayisədə əlaqələndiricilərə üstünlük verilir. Bundan başqa nəqliyyat müəssisələri ekspeditor və loqistik müəssisələrlə müqayisədə uzaq məsafəyə yük daşıyan sürücülərinə malikdirlər. Nəqliyyat-ekspeditor müəssisələri ilə müqayisədə yükdaşıma xidmətləri göstərən orta və iri nəqliyyat müəssisələri sistemi qismən yenidir və daha loqistikdir. Daha köhnə nəqliyyat vasitələri ən iri müəssisələrdə və nəqliyyat üzrə ixtisaslaşmış müəssisələrdədir. Sputnik xidmətlərindən istifadə etməklə yükləri daha tez çatdıran müəssisələrdən olan logistik müəssisələr isə demək olar çox zəif yayılmışdır. Belə vəziyyətə naviqasiya təchizatı ilə məşğul olan müəssisələrdə də rast gəlinmişdir. Rəqiblərin imkanlartına gəldikdə isə qeyd etmək lazımdır ki, rəqabət üstünlüyü yaratmaq üçün xüsusilə xarici bazar rəqibləri müstəsna xidmət növləri təklif edirlər. Apradığımız sorğular göstərdi ki, Azərbaycan müəssisələri bir neçə tədarük, sərnişin və yük daşıma xidmətləri göstərmək imkanlarına malikdirlər. Xırda müəssisələrdən isə yalnız biri, məsələn, yük konteyneri və ya soyuducu imkanlarına malikdir. Daha iri müəssisələr isə yükdaşıma istisna olmaqla hər hansı bir başqa xidmət sahəsi üzrə ixtisaslaşmamışdır. İxtisaslaşmanın bu aspektini təhlil etməklə ekspeditorlar daha böyük fərqli cəhətlərə malikdirlər. Bu tip müəssisələr bir çox yük daşıma xidmətləri göstərirlər. Müəssisənin loqistikası differensasiya və ixtisaslaşma arasında dəyişir. Aparılan sorğular həmçinin müəssisələrin bəzi xidmət paketi üzrə ixtisaslaşmağa başladığını göstərir. İxtisaslşadığı xidmət üzrə əlavə dəyərin yaradılması bu müəssisənin xidmət bazarında mövqeyinin möhkəmləndirilməsi üçün digər bir rəqabət üstünlüyüdür. Formalaşan xidmət paketində əlavə dəyərin yaradılması şəkil 1-2-də göstərilmişdir. Buradan aydın görmək olar ki, xırda müəssisələr yükdaşıma xidmət paketinin əsas üç elementini təmin edir: tam yükləmə, yükləmə xidmətlərini qismən ötürmə (hansı ki, nəqliyyat vasitələri tam məşğul deyil) və ekspedisiya. Yalnız orta və iri, əksər hallarda isə yalnız iri müəssisələr tam xidmətlər paketi göstərmək imkanına malikdirlər: yüklərin bölgüsü, saxlama, müştərinin adından aralıq gömrük xidmətləri, nəqliyyat xidmətləri ilə əlaqədar olan əlavə sığorta və digər xidmətlər. Hətta iri müəssisələr qeyd edirlər ki, yükün tam daşınması zamanı ekspeditorlarla müqayisədə onlar yuxarıda qeyd edilən işlərlə qismən məşğul olurlar. Qeyd etmək lazımdır ki, iri müəssisələr anketdə qeyd edilməyən digər xidmət göstərdikrlərini də qeyd etmişlər. Məsələn iri müəssisələr anketdə qeyd edilən bütün xidmətləri praktik olaraq gösərirlər. Yükdaşıma işləri ilə məşğul olan avtonəqliyyat müəssisələrinin xalis mənfəətini təhlil edərkən biz gördük ki, müəssisələr özlərinin şəxsi nəqlityyat vasitələri ilə adətən əlavə xidmət də göstərirlər. Məsələn, yükün əlavə sığortalanması, saxlanılması və s. Müəssisənin ekspeditor və loqistik xidmətləri nəqliyyatla əlaqəli olan çox müxtəlif əlavə və
müasir xidmətlərdir. Lakin ekspeditorlar yuxarıda qeyd edildiyi kimi, vahid bir nəqliyyat xidmətidir.
Biz də Azərbaycan şəraitində milli nəqliyyat-ticarət xidmətlərinin rəqabət qabiliyyətini və rəqabət üstnülüyün müəyyən etmək üçün sorğu keçirdik. Bu zaman Azərbaycanda nəqliyyat müəssisələrinin yükdaşıma üzrə aşağı xərclər zamanı öz xidmətlərini satmaq imkanına malik olmamasını nəzərə alıb əsas diqqətlərini müştərilərin üstünlük verdiyi xidmətlərə olan tələb və təklif üzərində fokuslaşdırdıqlarının şahidi olduq. Hazırda Azərbaycanda 819 7 müəssisə vardır ki, onlar yükdaşıma xidmətləri göstərmək imkanına malikdirlər. Onlardan təxminən 1/8-i bizim sorğularımızla əhatə olunmuşdur və alınan nəticələrdən firmaların rəqabət qabiliyyətini artırmaq üçün qərarların qəbulunda istifadə ediləcək. Məlumatlar iki kriteriyanın köməyi ilə təhlil edilmişdir: 1) müəssisənin daşınma xidmətlərinin həcmi; 2) müəssisənin ixtisaslaşdığı sfera. Ona görə bu iki kriteriya seçilmişdir ki, əvvəlki tədqiqatlar da göstərdiyi kimi, bu parametrlər rəqabət üstünlüyünün yaradılmasında böyük rola malikdir. Yükdaşıma üzrə iri müəssisələr yükdaşımalar bazarında aparıcı rəqabət imkanlarına malikdirlər. Güclü müəssisələr xarici bazarlara çıxmaqla xırda müəssisələrlə rəqabət apara və bu xidmət növləri üzrə rəqabət paketi yarada bilərlər. Belə müəssisələr yüklərin idarə edilməsi və vaxtında çatdırılması üçün böyük imkanlara malikdir. Yalnız iri müəssisələr birgə daşımaların təşkili, gömrükdə aralıq xidmətləri, yüklərin daşınması və s. loqstok funksiyaları təşkil etmək imkanına malikdirlər. Nəqliyyat-tranzit xidməti göstərən müəssisələr onların ölçüsündən asılı olaraq qeyd edirlər ki, adətən şəxsi nəqliyyat vasitəsi olan müəssisələr bazarda əsas rəqib kimi çıxış edir. Nəqliyyat müəssisələrinin onların daha ciddi rəqibi kimi çıxış etməsinə bütün müəssisələrin 59%-i cavab vermişdir. Yalnız orta və iri müəssisələr qeyd edirlər ki, onlar loqistik müəssisələr ilə rəqabət apara bilirlər (42% və 23%). Ekspeditorlar xırda, orta və iri müəssisələr üçün cidi rəqib hesab edilmir (müəssisələrin yalnız 14,5%-i qeyd edirlər ki, ekspeditorun bu bazarda rəqabət aparması çox ciddidir). İxtisaslaşma baxımından rəqabətin qiymətləndiriıməsini təhlil edərkən nəqliyyat müəssisələri digər nəqliyyat müəssislərini ciddi rəqib (cavablardan 62%-i) kimi, həmçinin digər logistik şirkətləri (nəqliyyat üzrə ixtisaslaşan müəssislərin 19%-i) ciddi rəqib kimi qeyd edirlər. Ekspeditorlar hesab edirlər ki, bu bazarda rəqib nəqliyyat (48%) və xarici müəssisələridir (24%). Loqistika müəssisələri qeyd edirlər ki, nəqliyyat (62%) və logistika müəssisələri (20%) ən ciddi rəqiblərdir. Ümumilikdə nəqliyyat və loqistika müəssisələrində qiymətləndirmədə bazar mühiti oxşardır. Respondentlər qeyd edirlər ki, onlar rəqabət imkanları haqqında düşünürlər və onların əksəriyyəti az xərclərlə fəaliyyət göstərən yükdaşıma müəssisələrini rəqib kimi göstərirlər. Hətta yanacaq qiymətlərinin yüksək olmasını, əmək haqqı və digər xərclərini nəzərə alsaq, belə respondentlər hesab edirlər ki, yük daşıma xidmətləri bazarında ən rəqabətli müəssisə öz xidmətlərini daha az qiymətə satan müəssisələrdir (bütün
Rəsmi statistik məlumatlarda loqistika və digər nəqliyyat xidmətləri ekspeditor xidmətlərinə daxil edilmişdir. Sorğu zamanı biz bunları fərqləndirmişik. Qeyd edək ki, hazırda ölkədə 52 ekspeditor şirkəti qeydə alınmışdır.
Yüklə 1,05 Mb. Dostları ilə paylaş:
|