Azərbaycan Paris Sülh Konfransında (1918-1920)
Yüklə 1,12 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Seym və Transqafqaz
Dövlət 132 üzvdən ibarət Müəssislər Məclisinin (Transqafqaz Seyminin) çağırılmasını zəruri saydı. Onların arasındada azərbaycanlı nümayəndələr üstünlük təşkil edirdilər, çünki həmin xalq özü də regionda sayca hamıdan çox idi. Seymin üzvləri aşağıdakı təmsilçilərdən təşkil olunmuşdu: 31 1. Adları çəkilən millətlərin mövcud seçki qanununa əsasən ikinci səsvermə yolu ilə Rusiya Müəssislər Məclisinin seçilmiş nümayəndələrindən; 2. Hər bir xalqın milli təşkilatları və siyasi partiyaları tərəfindən seçilən və Seym üzvlərinin üçdə bir hissəsini təşkil etməli olan nümayəndələrdən. Seymin 3 nəfərdən ibarət (hərəsi bir milləti təmsil etmək şərti ilə) rəhbərliyi yaradıldı. 1918-ci il aprelin 9-da Seym Qafqazın istiqlaliyyətini elan edərək Azərbaycan, Gürcüstan və Ermənistan Federal respublikalarını yaratdı. Bu konfederasiyanın təşəkkülü bütün Transqafqaz xalqları tərəfindən rəğbətlə qarşılandı. Onlar ümid edirdilər ki, təbii müttəfiq olduqlarına, bir çox istiqamətlərdə, xüsusən də iqtisadi sahədə mənafeləri üst-üstə düşdüyünə görə Transqafqaz birliyi çərçivəsində öz siyasi problemlərini uğurla həll edə biləcəklər. Seymin gücsüzlüyü Lakin yeni dövlət ölkənin inzibati idarəçiliyi sahəsində ozünü doğrulda bilmədi, Transqafqazın bütün hissələrində millətlərin mənafelərinin və vətəndaşların hüquqlarının müdafiəsi işində kifayət qədər ədalətlilik nümayiş etdirə bilmədi. Seymin nümayəndələri milli maraqları və siyasi partiyaların mövqelərini regionun ümumi mənafeyinə tabe etdirməkdə bacarıqsız və naşı olduqlarını göstərdilər. Bu da həmin hökumətə, hətta bütünlükdə Respublikanın özünə olan inamı sarsıtdı. Azərbaycanlılar öz etiraz səslərini daha ucadan bildirdilər, çünki Cümhuriyyətnin təşkili ilə onların başına gətirilən müsibətlər daha da artmışdı. İrəvan vilayətinin bəzi hissələrində məskunlaşmış azərbaycanlılar erməni ordusunun girovuna çevrilmişdilər. Bu ordu müsəlmanlar yaşayan bütöv bir ərazidə adamları kütləvi surətdə qırır, qocalara, qadınlara, hətta uşaqlara belə amansızcasına divan tutur, yüzlərlə Azərbaycan kəndlərini yandırır, yaxud soyub-talayır, yerlə-yeksan edirdi. Hökumət Seymin azərbaycanlı deputatlarının etiraz səsini qulaq ardına vuraraq bu vəhşiliklərin qarşısını almaq üçün heç bir ciddi ölçü götürmürdü. Bolşeviklərin Bakını işğal etdiyi və böyük bir ərazini öz əllərində saxladığı bir şəraitdə Seym nümayəndələrinin mövqeyi regiondakı ümumi vəziyyətlə bir araya sığışmırdı. Seymin azərbaycanlı deputatları Bakıya və onun rayonlarına kömək üçün dönə-dönə və təkidli şəkildə müraciətlər edirdilər. Lakin hökumət üzvlərinin əksəriyyəti ya özlərini eşitməməzliyə vurur, ya da təmtəraqlı çıxışlarla kifayətlənirdilər. Belə bir şəraitdə hökumətin zəifliyi onun istəyib-istəməməsindən asılı olmayaraq Transqafqaz Cümhuriyyətinin mövcudluğunu qeyri-mümkün etdi. Cümhuriyyət hüdudlarından kənarda baş verən gözlənilməz hadisələr də burada öz rolunu oynadı. Beləliklə, Respublika parçalandı. Gürcüstan federasiyanın tərkibindən birinci olaraq çıxdı və elə həmin gün - 1918-ci il mayın 26-da Gürcüstan 32 Respublikasını yaratdı. Bundan sonra Transqafqaz sərhədləri daxilində Azərbaycan və Ermənistan Respublikaları təşəkkül tapdı. |