Azərbaycan miLLİ eləMLƏr akademtyasi naxçivan böLMƏSİ
Yüklə 1,07 Mb. Pdf görüntüsü
|
62. Kitabədə ata və oğuluıı «Hacı» titulu ilə təqdim olunması onların imkanlı şəxs olmasım göstərir. Çünki orta əsrlər zamanı Iiəcc ziyarətinə gedib-gəlmək uzun müddət və çoxlu xərc tələb edirdi. 63. Tamamilə şalamat vəziyyətdə qalan başdaşınm üzərində həkk edilən kitabənin bəzi yerləri aşındığı üçün təkmil oxunması m üm kün olmamışdır. 64. Kitabə XVII əsrin II yarısı-XVIII əsrin əvvələrində yaşamış və xan ailəsindən çıxmış bir şəxsiyyətin admı bizə təqdim edir. Teymuı* xanın xatirəsinə hazırlanmış bu kitabə göstəriı* ki, XVII-XVIII yüzilliklərdə O rdubad şəhərində «xan» titulu daşıyan yüksək rütbəli adamlar yaşamışlar. Şəxsi addan sonra yazılan bu titul türk və monqol xalqlarmda, Orxon kitabələrində qeyd olunduğu kimi «kan» şəklində işlənmişdir. Əvvələr bu titulla tayfa başçılarma, sonralar hökm darlara mııraciət edilmişdir. Səfəvilər dövründə bu titul yerli hakimiərə verilməklə irsi olmamış və şah tərəfindən atadan sonra oğula verilməmişdir. Ehtimal ki, Teymur xan O rdubadda böyük mülkləri olan Kəngərli xanlarına mənsub bir şəxsiyyət olmuşdur. 67. Keçən yiızilliyin 80-ci illərində bizim salamat vəziyyətdə tədqiq etdiyimiz kitabə hazırda ortadan sınmış, bəzi yerləri ovulub tökülmüşdür. 68. Sənduqə tipli xatirə abidəsinin bir hissəsi olan abidə Came məscidinin ətrafmdakı həyətlərdən birində (doktor Fəttah Əhmədovun həyətində) torpağm altmdan tapılmış və muzeyə təhvil verilmişdir. 69. Kitabə Ordubad şəhərində 1714-cü ildə mədrəsə binasınm inşası (bərpası) haqqm da məlumat verir. Bu dövr 124 Səfəvilər dövlətinin tənəzzülü, iqtisadi böhranın tuğyan ctdiyi bir vaxt idi. Belə bir şəraitdə O rdubadda mədrəsə inşa (bərpa) etdirilməsi və kitabədən göründüyü kimi bu işin O rdubadda elmin, mədəniyyətin, təhsilin və ordunun gücləndirilməsi naminə yüksək vəzifəli şəxs (Zəhir əd- Dövlə Məhəmmədibrahim) tərəfındən həyata keçirilməsi Səfəvilər zamanı elmə, təhsilə, orduya göstərilən böyük diqqət və qayğmın nəticəsi kimi qiymətləndirilməlidir. Kitabədə mədrəsənin inşasmın (bərpasının) məqsədlərindən bəhs edərkən «ordunun gücləndirilməsindən ötrü» fikrinin xüsusi ilə vurğulanmasına əsasən demək olar ki, mədrəsədə digər sahələrlə yanaşı ordu üçün də kadrlar hazırlanırmış. 73. Müsəlman epiqrafıkası abidələrində tarixlər bəzən əbcəd hesabı ilə qeyd olunurdu. Bu baxımdan Naxçıvan bölgəsi də istisna oimamışdır. Ancaq burada qeydə alınan abidələrə əsasən deyə bilərik ki, Naxçıvan bölgəsində bu iısuldan çox da geniş istifadə olunmamış, nadir hallarda ona müraciət edilmişdir. Bu kitabədə tarix əbcədlə verilmişdir. 75. Kitabədə mərhumə öz adı ilə deyil əri molla Səminin adı ilo təqdim olunmuşdur. Belə hala Naxçıvan MR-sı epiqrafık abidələri içərisində iki dəfə (hər ikisi Ordubad şəhərində) rast gəlinmişdir. Hər iki qadının əri din xadimi- molla olmuşdur. Görünıır, bu şəriətdə hicab məsələsindəıı- qadının özü örtülü olduğu kimi, hətta adınm da açıq ifadə olunmaması səbəbindən irəli gəlıuişdir. 80. Kitabə XVII əsrdə Ordubad şəhərində yaşamış M urad xaıı adlı şəxsiyyətin (mərlıum Ismayıhn atası) adını qoruyub saxlamışdır. Kitabədə ata «xan» titulu ilə təqdim olunsa da oğulun adına titul əlavə olunmamışdır. Mərhum İsmayılın vəfat tarixi (1719-1720-ci il) Səfəvilər dövlətinin son vaxtlarma düşi'ır. Səfəvilər dövründə isə xan titulu 125 atadan oğula irsi olaraq verilmirdi. Ehtimal ki, mərhum Ismayılın «xan» titulu daşımaması bununla əlaqədardır. 82. Bu kitabə qadınm xatirəsinə həsr olunsa da əri Molia Əmirin adı ilə təqdim olunınuşdur. Epitafiya Molla Səminin arvadımn xatirəsinə hazırlanan kitabədən (Bax: kitabə M> 75) sonra bu məzmunda tərtib olunmuş ikinci epiqrafık sənəddir. 84. Kitabə XVII əsrdə O rdubad şəhərində yaşamış Fəttah bəy adlı şəxsiyyətin admı təqdim edir. 85. Kitabə XVII-XVIII yüzilliklərdə Ordubad şəhərində yaşamış iki bəyin-ata Bədr bəyin və oğlu Əbdi bəyin adlarmı bizədək qoruyub saxlamışdır. 87. Kitabə hansı isə bir başdaşınm salamat qalmış kiçik bir hissəsindən ibarətdir. Tarixdən ancaq «45» rəqəmi qalsa da onu xətt xüsusiyyətinə əsasən hicri 45-ci ilə aid etmək olmaz. Ona görə də biz onu digər oxşar abidələrlə materialma və xətt xiısusiyyətlərinə əsasən müqayisə edərək 1145-ci ilə aid edirik. Muzeyə haradan gətirilməsi məlum deyildir. 93. M ərhum un adına əlavə olunmuş «Ərəzinli» nisbəsi göstərir ki, kitabə əslən Culfa rayonuna daxil olan Ərəzin kəndindən olan İbrahimin xatirəsinə hazırlanmışdır. G örünür, Ərəzinli İbrahim hansı səbəbdənsə Ordubad şəhərində yaşamış, vəfat etdikdəıı sonra orada dəfn olunmuşdur. 94. Kitabə O rdubad şəhərinin qərb tərəfində yerləşən «Qoç» qəbiristanhğmda qeydə ahnrmşdır. Qəbiristanlığm belə adlanması vaxtilə orada daşdan hazırlanmış çoxlu qoç fiqurunun olması ilə əlaqədardır. Kitabə Naxçıvanm, 126 ümumiyyətlə Azərbaycamn cpiqrafık abidələri içərisində yeganə daş sənəddir ki, Nadir Şah Əfşarın Hindistana yürüşü haqqında məlumat verir. M əlumdur ki. N adir şah Əfşar 1737-ci ildə Orta Asiya və Hindistan üzərinə yüriışə başlamış və 1739-cu ildə Dehlini tutmuşdur. Bu yürüş zamanı o ölkənin bütüıı qüvvələrini səfərbərliyə almış, İrəvandan Dərbəndə qədər olan ərazilərdə bütün hərbi qııvvələri özü ilə götürmüşdü. Kitabənin tarixi bu yürüşlə eyni vaxta dıışdüyiındən və mətndə N adir şahın Hindistana yürüşü xatırlandığından ehtimal etmək olar ki, mərhum həmin yüriışün iştirakçısı olmuşdur. Həmçinin, kitabə adı başqa qaynaqlardan məlum ölmayan Əbülqasim adlı bir həkkakm adını bizə çatdırıı*. 95. Kitabədə mərhumun atasının adı titulsuz qeyd edildiyi lıalda özü «bəy» titulu ilə təqdim olunmuşdur. Görünür, əsləıı bəy nəslinə mənsub olmasa da mərhum Hacıbaba bəy hansı isə xidmətinə görə «bəy» tituluna layiq görülmüş və zəmanəsiniıı görkəmli şəxsiyyətlərindən olmuşdur. Bunu onun xatirəsinə hazırlannuş başdaşı tipli qəbirüstü xatirə abidəsinin bədii tərtibat cəhətdən gözəl hazırlanması da təsdiq edir. 96. Kitabə Ağasi adlı şəxsin qulunun xatirəsinə hazırlanmışdır. Ərazidə mərhumun öz sahibinin adı ilə təqdim olunduğu kitabəyə ilk dəfə təsadüf edilmişdir. 97. Kitabə Came məscidinin yaxınlığındakı həyətlərdən birində (bu ərazi vaxtilə məscidin ətrafmda olan qəbiristanlığın bir hissəsi olmuşdur. Zaman keçdikcə qəbiristanlıq məhv olmuş. ərazisinin bir hissəsi məscidin həyətinə, bir qismi isə şəxsi həyətlərə çevrilmişdir) torpağm altından tapılmış və gətirilib məscidin içərisinə qoyulmuşduı*. 127 Yüklə 1,07 Mb. Dostları ilə paylaş:
|