Azərbaycan miLLİ eləMLƏr akademtyasi naxçivan böLMƏSİ
Yüklə 1,07 Mb. Pdf görüntüsü
|
kəbir və s. şəkildə təqdim oluııan sədjrlər dövlət aparaünda əsas vəzifələrdən biri olmuşdur. Məsələn, Qaraqoyunlu və Ağqoyunlu dövlət aparatında hökm dar və əmir əl- üməradan sonra üçüncü yeri sədr əl- əzəm tuturdu. Səfəvilər dövründə əmir əl-üməradan sonrakı yer sədrlərə məxsus olmuşdur. Kitabə sübut edir ki, zəngin dövlətçilik ənənələrinə malik olan Naxçıvandan çıxmış şəxsiyyətlər orta əsr Azərbaycan feodal dövlətlərində yüksək vəzifələr tulmuş, mənsəb sahibi olmuş, dövlətin idarə olunmasında iştirak etmişlər. Kitabədə böyük sədr Riıkn əd-Dinin adm a əlavə edilən «amid əl-Mülk» titulu isə orta əsrlər zamanı vəzirlərə verilirdi. Daşıdığı «böyük sədr» vəzifəsi və adma əlavə edilən «amd əl-mülk» titulu mərhumə xanım Əta M ülkün atası Rükn əd-Dinin zəmanəsiııin sayılıb-scçilən və yüksək mənsəbə malik şəxsiyyətlərindən olduğunu göstərir. 3. Muzeydə saxlanan və nümayiş etdirilən bu kitabənin haradan gətirilməsi məlum deyildir. 6. Abidə Ordubad rayon Tarix-diyarşünaslıq muzeyində mühafızə olunur. O rtadan iki yerə bölünmüşdür. Həkk edilən mənzum parçaya cüzi fərqlə Azərbaycanın digər ərazilərində qeydə alınan məzar daşlarında da rast gəlinir. M ərhum Mənsurun adına əlavə edilən «əmir» titulu onun yaşadığı dövrün (XVəsr) dövlət aparatında yüksək mənsəb sahibi olduğunu göstərir. XV yüzillikdə əmirlər əsasən hərbi işlə məşğul olur (qoşuna rəhbərlik edən adamlar əmirəl- iiməra adlanırdı və dövlət aparatm da şähdan sonrakı yer onlara məxsus idi), dövlət aparatında əsas simalardan biri olmaqla böyük təsir gücünə malik idilər və bir sıra məsələlərin həllində yaxından iştirak edirdilər. Sənduqə tipli bu xatirə abidəsi O rdubad rayon Tarix- diyaışünaslıq muzeyinə vaxtilə şəhər Canıe məscidinin ətrafmda olan qəbiristanlıqdan gətirilmişdir. Orta əsrlər 115 zamanı Came məscidləri əhalinin ən çox loplaşdığı sosial- siyasi və ideoloji m ərkəzbr kimi şəhərlərin həyatında mühim rol oynayırdı. Ordubad şəhər Came məscidi də belə olmuş, şəhərin baş məscidi olmaqla əhalinin həyatında önəmli yer tutmuşdur. Məhz bu səbəbdən onuıı ətrafmda fəxri dəfnlər keçirilmiş, zəmanəsinin görkəmli şəxsiyyətləri orada dəfn olunmuşlar. Nəticədə məscidin ətrafında qəbiristanlıq yaranmışdır. Ancaq zaman keçdikcə buradakı qəbirlər itib-batnıış, torpağm altında qalmışiar. Keçən yüzilliyin 60-cı illəıində məscidin ətrafında abadlıq işləri aparılarkən qəbirüstü xatirə abidələrindən bir neçəsi aşkaı* olunmuş, onlardan biri Naxçıvan Dövlət Tarix Muzeyinə, biri O rdubad rayon Tarix-diyarşünaslıq muzeyinə təhvil verilmiş, biri isə məscidin qarşısmda atılıb qalmışdır. Sənduqənin yanlarmda həkk edilmiş və Azərbaycanın bir sıra bölgələrində xatirə abidələrinin üzərində tez-tez rast gəlinən şer parçasma Naxçıvan M uxtar Respublikası ərazisində yeganə olaraq bu xatirə abidosi üzərində təsadüf olunmuşdur. 7. Nəfıs şəkildə həkk edilmiş kitabə zəmanəmizədək tam am ib salamat vəziyyətdə gəlib çatmışdıı*. Ordubad şəhər əhalisi arasında belə bir fikir yayılmışdır ki, üzərində yaşılımtıl rəngli daşdan hazırlanmış xatirə abidəsi olan qəbiıiər sufı təriqəti mənsublarına məxsusdurlar. Bu fıkrə əsasən deyə bilərik ki, mərhum Şəmsəddin orta əsrlərdə O rdubad şəhərində fəaliyyət göstərən sufı təriqətbrinə mənsub xanəgahlardan birinin üzvü və ya təəssübkeşi olmuşdur. 9. Müsəlman dünyasmda orta əsrlər zamanı xüsusi qadm xanəgahlarmm fəaliyyət göstərməsini və bir sıra xanəgahların qadın üzvbrinin, yaxud da təəssübkeşlərinin olması faktını əsas götürərək, adınm əvvəlində qeyd edilən «alim», «abid», «hörmətli xatun» titullarma əsaslanaraq 116 demək olar ki, mərhumə Ziba xanım yaşadığı dövrün görkəmli şəxsiyyətlərindən, ərazidə fəaliyyət göstərən sufı təriqətlərindən birinin üzvü və ya təəssübkeşi olmuşdur. Atası Bədiül-Mülkün adınm əvvəlinə əlavə olunmuş «əmir» titulu isə onun XV əsrdə tutduğu yüksək hərbi mövqedən xəbər verir. 10. Başdaşmm muzeyə gətirildiyi və əhali arasm da «Qoç qəbirstanlığı» adlandırılan məzarlıq O rdubad şəhərinin qərb hissəsində yerləşirdi və orta əsrlərdə şəhərdə dəfn mərasimləri keçirilən məzarlıqlardan biri idi. Keçən yüzilliyin 80-ci illərində tədqiqat apardığımız qəbristanlıqda üzərində kitabə olan çoxlu başdaşı tipli qəbirüstü xatirə abidəsi var idi. Hazırda qəbirstanlıq tamamilə unudulmuş, orada olan kitabəli, qəbirüstü xatirə abidələri tamamilə məhv olmuş, itib-batmışdır. 11. Abidə əvvəllər «Malik İbrahim» qəbiristanlığmın mərkəzində yerləşən binanm giriş qapısı ağzında qoyulmuşdu. Soııradan onu gətirib binanm içərisində mənsubiyyəti dəqiq məlum olmayan, ancaq yerli əhali tərəfindən VII əsrin sonlarında İm am Hüseynin qisasını almaq üçün başlayan hərəkatm rəhbərlərindən biri olan İbrahim Əjdərin oğlu Malikə aid edilən (keçən əsrin 80-cı yüzilliyinədək içərisində qəbir olan binanın giriş qapısmm baş tərəfində gəc üzərində qara rənglə yazılmış «Malik ibn İbralıim» sözləri qalırdı. Bina təmir edilərkən həmin sözlər məhv edilmişdir) qəbrin üstünə qoymuş, yanlarmı sementlə bərkitmişlər. Fikrimizcə, bu elmi baxımdan düzgiin deyildir. Çünki abidəni tədqiq edən hər hansı bir tədqiqatçmın bundan xəbəri olmadığı üçün qəbri kitabədə adı qeyd olunan Məhəmməd bəyə aid edə bilər. Sənduqənin yanlarında həkk edilən kitabə şiə aləmində «14 məsum» adı ilə tanm an şəxslərin adlarmdan ibarətdir. • ___ Islamın banisi Məhəmməd peyğəmbər, qızı Fatimə və 12 117 Yüklə 1,07 Mb. Dostları ilə paylaş:
|