Azərbaycan m iLLİ elm lər akademiyasi naxçivan böLMƏSİ
Yüklə 1,08 Mb. Pdf görüntüsü
|
divana çağırıb cəzalandıra, cəzanı hədiyyə xarakterli cərimələrlə əvəz edə bilərdi. Bu daha çox müəyyən səbəbdən təbrikə gəlməyənlərə aid idi. Onlarbəyin adamları tərəfmdən məclisə gətirilib cəzalandu*ıhrdılar. Bəy əw əlcə fıziki cəzaya höküm verirdi: şallaqlanmaq, zindana atılmaq, hətta simvolik olaraq qurulmuş dar ağacından asılmaq. Bəyin hölonündən sonra «günahlı» aman istəyər, ətrafdakılar cəzanın yüngül- ləşməsini xahiş edərdilər. Bəy deyilənləri nəzərə ahb mü- nasibətə uyğun olaraq cəzanı rəqs, məzəli oyun, məclisə şimiyyat, yeyib-içmək gətirmək və s. ilə əvəz edərdi. Adətin Sədərək bölgəsində XX yüzilliyin 70-ci illərinə qədər t qaldığmı söyləyən t.e.n.» NDU-nun müəllimi V.Məmmədov xatırlayır ki, belə məclisdə ilk dəfə iştiralc edərkən elə fıkir- ləşirdim ki, bəy belə olur. Xüsusən, evin girəcəyindəki ip məni daha çox maraqlandınrdı. Deyirdilər ki, kimin cəzası ağır olsa, buradan asılacaq. Lakin heç kəsə asılma cəzası verilmədi. Cəza şim iyyat və qonaqhqla əvəz olundu. Onda bildim ki, bu, bir oyundur. Belə şənlüdərlə yanaşı bəy küsülüləri barışdırar, kənddəki mübahisəli məsələləri həll edərdi. Kimsə onun sözündən çıxmazdı. Bu vəziyyət bir gün davam edərdi. Toydan sonra bəy hakimiyyətdən düşmüş sayılardı. Ona görə də el arasında deyirdilər ki, bir günün bəyliyi də bəylikdir. Etnoqrafık materiallara əsasən demək olar ki, toyun bitməsi ilə bəylik də bitirdi. Vəzifə bitsə də, hər halda, hər bir kişi həyatmda bir gün olsa da, bəylik edirdi. Beləliklə, «Bir günün bəyliyi də bəylikdir» ifadəsi bu gün də xalq arasında işlədilmbkdədir. B urada bir maraqlı məqam da vardır. H ər bir kişinin idarəçilik qabiliyyətini ortaya qoyması. Əgər çoxları üçün bu əyləncə idisə. Bəziləri bu məqamdan istifadə edərək küsülüləri barışdırır, kəndin ümumi probleminihəll etməyi 52 dövrün cavabdeh adamlan qarşısmda qaldırıb həll ediləcəyinə söz verdirirdi. Şərur bölgəsinin bir sıra kəndlərində, xüsusən Yengicə kəndində bəylik təntənəsi “bəyin hamama aparılması” adəti ilə davam etdirilir. Ətrafmda sağdış-soldışu, yaxm dostları, musiqiçilər olan bəy yol boyu kimin qapısmdan keçsə ev sahibi onlara süd, şərbət, şimiyyat verərdi. Bəy verilənlərdən dadmah idi. Münasibətdən asıh olaraq bəyə müəyyən xələt verilməsi də ohnuşdur. Yaşh məlumatçılarm söylədildərindən aydm olur ki, XX əsrin ikinci yarısma qədər davam etmişdir. Adətə əməl edilməsində heç kəsə fərq qoyuhnamışdır. Hətta hamam olmayan qonşu kəndlərin bəyləri də hamama gələrkən eyni təntənə ilə qarşılanmışlar. Adətin zahiri tərəfləri, el əyləncələri bir yana buradakı mənəvi cəhətlər, el höiTnəti, onun qonmub saxlanması, uşaqlara, subaylara göstərdiyi müsbət təsir daha önəmUdir. Toplanmış çöl m ateriallan göstərir ki, Naxçıvanm bir sıra kəndlərində «təzə bəy», «təzə gəlin» statusu kənddə növbəti toy olana qədər davam edirdi. Şahbuz bölgəsinin Nursu kəndində növbəti toy olanda musiqiçilər bundan əvvəlki toyun bəyini və gəlinini həmin toya dəvət etmək üçün göndərilir, bəy və gəhn toya gətirilirdi. Toy sahibi onlara xələt verir və hər ikisi toyda oynadıhrdı. Sanki bununla onlar taxtdan sahnırdılar. Artıq onlara «təzə bəy», «təzə gəlin» deyilmirdi. Bəzən toylar tez-tez olurdu. Zarafatla deyirdilər ki, fılankəs sənin bəyliyinə son qoydu, heç bir həftə də bəy oimadm. Ədəbiyyat materialları ilə qarşihqh müqayisələr həmin adətin ümummili xarakter daşıdığmı göstərir. Adətə «Kitabi- Dədə Qorqud»da, Bamsı Beyrəklə bağlı boyda rast gəlkik. 16 illik dustaqhqdan sonra Beyrək qiyafəsini dəyişib ozan 53 sifətində adaxlısı Banıçiçəklə Beyrəyin yalandan ölüm xəbərini gətirmiş Yalançı oğlu Yalancuğun (bu adm və soy admm özü çox m araqlıdır) toy şənliyinə gəlir. İgidlər Göyginin (Yalancuğun) üzüyünə nişan aturdılar. Kim ox atsa, Beyrək alqış dedi. Yalancuq atdıqda Yalancuğun acığma gəldi. Yaymı Beyrəyə verib atmaq təklifetdi. Beyrək çəkib onun yayım qırdı. Bebliklə, düşmən silahdan mərhum oldu. Beyrəyin yaymı gətirdibr. O yayını tərif edəndən sonra, vurub üzüyü paraladı. Burada bir incə mətiəbə diqqət yetirmək yerinə düşər ki, Beyrək üzüyü özgə yayla deyil, öz yay-oxu ilə vurur. Deməli, düşmənin nikah simvolunu dağıdır, Öz haqqmı bərpa edir. Kənardan tamaşa edən Qazan xan ozanm atıcılığma valeh olur. Çağm b deyir ki, mərə dəli ozan! Məndən nə dilərsən? Beyrəksə: “ Sultanım, m eni qoqsan da şülen yeməgin yanma varsam. Qarmm acdur, toyursan”, -dedi. Qazan aydır: “Dəlü Ozan, devlətin dəpdi. Bəglər, bu günki bəgligim bunm olsxm. Qoym, nerəyə gedərsə; getsin, neylərsə eyləsün”-dedi, Beyrək qarmnı doyurduqdin sonra xörək qazanlarmı tökdü. Qazan bəyə xəbər oldu. “Sultanmı, delü ozan hep yemegi dökdi”-dediler. -Şimdi kızlar yanma varmak ister. Qazan aydır: M ere qonus, qızlar yanınada varsun-dedi [16,s.64]. Beyrək musiqiçiləri qovur, kimini döyür, kiminin başmı yarır, qızlarm yanm a varır: “Bunu gördü Qazan beyin xatunı, Boyu uzun Burla qaqdı, aydır; “Mərə, qavat oğlu deli qavat, sana düşərmi bitəkəllüf benim üzərimə gələsən?”- dedi. Beyrək aydır xamm, Qazan begden mana buyruq oldu. M ana kimse toIaşamaz,-dedi” [16,s.64. Buradan aydm olur ki, Qazan bəyin Beyrəyə bəylik verməsi ilə o, bütün haqlara sahib olur. Naxçıvan toylarmda 54 Yüklə 1,08 Mb. Dostları ilə paylaş:
|