Ümum iyyətlə, m onoqrafiya m illi-m ənəvi dəyərlərimizi
özündə əks etdirən sanballı tədqiqat əsəridir. Monoqrafiya
Azərbaycan xalqmm adət və ənənələri, onlaıın yayılma
arealı və mənşəyi ilə bağlı bütöv təsəvvür əldə etməyə
imkan verir.
Belə uğurlu tədqiqat əsəri üçün tədqiqatçı, AMEA-nm
müxbir üzvü, tarix elmləri doktoru H.Q.Qədirzadəyə təşəldöir
edir, ona gələcək işlərində uğurlar arzulayırıq.
Vəli Baxşəliyev
^
AMEA-nın müxbir üzvü,
tarix elmləri doktoru
GİRİŞ
Dördüncü çağırış Naxçıvan M uxtar Respublikası Ali
Məclisinin beşinci sessiyasındakı çıxışmda
“Tarix sübut
edir ki, hər bir xalqı yaşadan onun milli dəyərləri-dilij
adəi-ənənələri, mədəniyyətidir^'-dcyon
Ali Məclisin Sədri
Vasif Talıbov bu sahədə qarşıda duran vəzifələri yığcam
t
halda şərh etmişdir: *‘Milli dəyərlərimizin bərpası, qorunması
və gələcək nəsillərə ötiirülməsi ilə bağlı m uxtar respub-
likamızda əvvəlki illərdə başlanmış tədbirlər “Milli dəyərlər
ili’^ndə-2012-ci ildə daha geniş şəkildə davam etdirilmə-
lidir’\
I
I
Problemlə əlaqəli Naxçıvan M uxtar Respublikası Ali
Məclisinin Sədri Vasif Talıbovun əw əlk i İllərdəki sərən-
camlarmı, yuxandakı çıxışmı və göstərişlərini nəzərə alaraq
biz də uzun illərdən bəri toplannıış materialları sistemləşdirərək
onların bir qismini nəşrə hazırlamaq qərarma gəldik.
Qırx ildən artıq milli dəyərlərin araşdırılması ilə məşğul
olan bir tədqiqatçı kimi bizim də qarşmüizda müəyyən
vəzifələr dayanır. Hər şeydən öncə uzun illər araşdırma
aparmış insanlar özləri ayrıca tarixi mənbədilər. Elə problemlər
vardır ki, onlar ilk dəfə qarşılaşm ış, araşdıraraq elmi
dövrüyəyə daxil etmişlər.
Məsələyə keçməmişdən öncə milli dəyər anlayışına
yığcam halda nəzər yetirməyi məqsədəuyğun sayırıq. Milli
dəyər-öncə özünü m illət kimi dərk etmək, tarixin alt
qatlarmda yaramnış, uzun illərin smağmdan keçərək sintez
olunmuş mədənİyyət məcmuna sahib çıxmaq, onu müasir
tələblər daxilində zənginləşdirmək və nəsillərdən-nəsillərə
ötürərək yaşatmaqdan ibarətdir.
Milli dəyər maddi və mənəvinin vəhdəti və ya mənəvinin
maddidə təzahür formalarından biri olmaqla özündə tarixi
keçmişi, ilkin münasibətlərin milli münasibətlərə çevrilməsi
prossesbrini qoruyub saxlayan şərtlər sayılır ki, buradan
da milli mədəniyyətin formalaşması yaramr.
MiIIi mədəniyyət anlayışmm əsas şərtlərindən biri də
mənəvinin maddidə təcəlləsidir. İnsan maddi və mənəvinin
ən kamil nümunəsi olduğundan hər ikisinin inkişafı ondan
asıhdır. İnsanm yaratdığı, çahşaraq düzəltdiyi, fıziki əməyinin
məhsulu olan hər şeyi maddi mədəniyyətə aid etmək olar.
Təbii ki, bütün maddi geniş anlamda müəyyən düşüncənin
nəticəsidir. Sadədən-mürəkkəbə tikililər, sənətkarhq nümu-
nələri, məşğuhyyət sahələri və s. insan düşüncəsini təzahür
fon-nasıdiT.
Deməli, insanm yaı-atdığı hər maddinin mayasmda
mənəvilik, dünyabaxışı, təbii-coğrafı amillər, regionalhq,
ənənəvilik dayanmaqla, sonda təklərin, aynlarm vəhdətindən
miHiIik meydana gəlir. Bu baxımdFn mənəvinin yüksək
təsirİ olmadan millinin təzahürü mümkün deyil. MiIIət an-
layışma uyğun olaraq milli dəyərlər müəyyən zaman və
məkan daxilində, ümumi dil, mənəvi-psixoloji, tarixi-coğrafı
əraziyə, uzun illər boyu formalaşmış adət-ənənəyə uyğun
olaraq yaranmış mədəniyyətdir.
Bizim uzun illərdir apardığımız araşdırm alann ana
xəttini mənəvi mədəniyyətin tədqiqi təşkii etmişdir. Toplanmış
çöl materialiarmm sistemləşdirilməsi, onlarm tarixi mənbələrlə
qarşıhqh təhlili nəticəsində bu qərara gəldik ki, mənəvi
mədəniyyətlə bağh bəzi məsələləri monoqrafıya hahnda
nəşr etdirək. Iki fəsildən ibarət olan kitabın birinci fəslində
xalqımızm məişətində, milli düşüncə tərzinin və dünya ba-
xışınm formalaşmasmda ciddi rol oynayan bayram və mə-
rasimlərlə əlaqəli bir sıra qaranhq məqamlara, mübahisəh
məsələlərə aydm hq gətirməyə çahşmışıq.
8
Kitabın “Adətlər, m ünasibətbr” adlanan ikinci fəslində
lıazırda ciddi transformasiyaya uğramış “yaşınma adəti”nin
tarixiliyi, genetik bağları, müasir məişət münasibətlərimizdə
yeri araşdırılmışdır. Tarixi-etnik əlaqələrin öyrənilməsindəki
elmi əhəmiyyətini nəzərə alaraq əsərdə müasir məişətimizdə
mövcud olan bir sıra adət və inamlarm, alqış və qarğışlarm
Kitabi Dədə Qorqud və Bilqamıs dastanları ilə qarşılıqlı
əlaqələri tədqiq edilmişdir. Bunlaria yanaşı monoqrafİyada
aib məişət münasibətlərində qadmm yeri, ailədə uşaqlann
sayı, onların ənənəvi tərbiyyəsi məsələləri, hazırda məişətdən
çıxmış, ancaq yaddaşlarda qorunub saxlanan milli uşaq
oyunlan və onlann keçirildiyi meydana münasibət araşdı-
rılmışdır.
I FƏSIL.
M ƏNƏVIM ƏDƏNIYYƏT:
Bayramlary mərasimldr
Milli-mənəvi dəyərbrim izin tarixi kökbrinin, onun mi-
faloji-dini, etnik-milli yönlərinin araşdınlması etnoqrafiya
və bu qəbilən olan elmlərin qarşısmda duran mühüm vəzi-
fələrdən biridir. Bu baxımdan təqvimlə bağh xalq arasmda
mövcud oİan adət və inamlar, onlarm genezisi məsələsi
diqqəti daha çox cəlb edir. Biz uzun ilİərdən bəridir ki, bu
sahəyə aid geniş etnoqrafik materiallar toplasaqda hər dəfə
problemlə əlaqəli müəyyən y^niliklərlə qarşılaşır və düşünməli
olursan, Allahım, bu xalq heç fərqinə varmadan böyük də-
qiqliklə əməl etdikləri adət və inamlara necə sahib olmuşdur?
Kim nə deyir desin, nə yeızır yazsm, necə təhlil aparır
aparsm insanlar həyatlarmı, bütün məşğuliyyətlərini min
illərlə formalaşmış təcrübələrinə və onlar əsasmda yaratdıqları
%
xalq təqviminə görə qurmuş, ona uyğun olaraq hərəkət
etmiş, ətraf aləmlə ciddi təmasda olmuşlar. Naxçıvanh hey-
vandar “Üİkər doğma”ym ca yaylaqa qalxmaz, ayrı-ayrı
bölgələrdə m üxtəlif əkinlərin aparılması ətrafdakı dağlarm,
bitkilərin əlamətlərinə görə həyatakeçrilərdi. Taxılı döyüb,
sovruğa verənlər səmt küİəklərinin nə vaxt başlayacağmı,
əkinçi, maldar hansı dağm başmı bulud alanda yağış yağa-
cağmı və digər əlamətləri olduğu kimi söyləyərdilər.
Xatırıma bir hadisə düşdü. İsti yay günlərinİ birində
Ordubad bölgəsinin A za kəndində material toplayırdım. B1
Dostları ilə paylaş: |