Azerbaijan-ngps

89
 
 
 
Öldürmək Qəbul edilməzdir 
Qeyri-öldürücülüyün tətbiqi 
mümkündür 
 
 
 
Qeyri-öldürücülük zəruridir 
 
Qeyri-öldürücülük mümkündür 
Qətldən imtinaya dəyişiklik faktiki olaraq zorakılığı qəbul edən 
ehtimallar ilə ötürülməyə və zəifləməyə meylli olan qeyri-öldürücü 
insanı bacarıqların məqsədli bərpası və yeni kəşflərini nəzərdə tutur. 
Belə faktlar nevrologiyadan başlayaraq tələf etməyən yüksək 
texnologiyalara keçid ala bilər. Xüsusi maraq doğuran hadisə qətldən 
imtinanın təzahürü əks təqdirdə zorakı hadisələrlə zəngin tarixə və 
mədəni şəraitə dəlalət edir. Məsələn, B.E.Ə. 399 cu ildə Yunanıstanda 
statistikaya görə 500 Afina senatorunun 140 nəfəri Sokratı ölüm cəzasına 
məhkum etməmək üçün səs verdi (Daş 1989: 187). Yaponiyada, Buddist 
Heyan dövründə (794-1192) "ağır cəza tədbiri təxminən üç yüz əlli il 
müddət mövcud olmamışdır" (Nakamura 1967: 145). Birləşmiş 
Ştatlarda, 1917, Aprelin 4-ü və 6-da altı senator və əlli nümayəndə 
Almaniyada müharibə elan edilməsinin əleyhinə səs verdi. Rusiyada, 
23oktyabr, 1917-də, rəsmən ən azı iki və bəlkə də Mərkəzi Komitədə beş 
və ya altı Bolşevik silahlı inqilabı Leninin siyasətinin qəbul olunmasına 
qarşı çıxdı (Şub 1976: 271). Birləşmiş Ştatlarda, 1945-ci ilin İyulunun 
axırında Xirosima və Naqasaki atom bombaları hücumları ərəfəsində, 
150 Manhettan Layihəsi aliminin on doqquzu onların köməyi ilə 
yaradılmış istənilən silahın hərbi istifadəsinin əleyhinə səs verdilər. 
(Giovannitti və 1965-i Frid: 168; Alperovitz 1995). 1996-cı ildə 
Birləşmiş Ştatların Dəniz Piyadası tələf etməyən silahların tədqiqatı, 
inkişafı və nail olunması üçün Dövlətin bütün Müdafiə Şöbələrində və 
başqa hökumət fəaliyyətlərini əlaqələndirmə istiqamətində "şəxsi 
təmsilçi" oldu. (Lever və Skofild 1997: 45). Sonuncu Qeyri-öldürücü 
təhlükəsizliyi ideyası istiqamətində olan konstitusiya silahların ölümcül 
texnologiyalara əlavə kimi istifadə edilməsinə və hələ də şikəst etmə və 
öldürmə təhlükəsinin labüdlüyünə baxmayaraq, sələfi təmin edir.  

---

90
Qeyri-öldürücülüyə doğru faktiki irəliləyiş hər cəmiyyətdə qeyri-
öldürücülüyə meylliliyin keçmiş və indiki indikatorlarını aşkar etməyi 
nəzərdə tutur.  
Nəzəri inqilab 
Nəzəri inqilab qətlsiz keçinmək üçün olan araşdırmaların məntiqi ilə 
tələb edilən bilikləri irəli çəkərək, normativləri və empirik nəzəriyyələri 
yaratmaqla, fərdi qərarlar verən vətəndaş cəmiyyəti, dövlət siyasətinə 
(ictimai qaydalara) öz töhfəsini verir. Məsələn, üç qabaqcıl nəzəri 
mənbənin kombinasiyası-möhkəm prinsiplərə malik, praqmatik və 
prosesual mənbələr siyasi hakimiyyətinin qətldən imtinaya 
dəyişdirilməsinin fövqəladə potensiallığına mümkünlüyünə inam 
döğurur. Birincisi, formullaşdırıldığı kimi, həqiqət axtarışında olan, fərdi 
və kollektiv fəaliyyətdə həyata hörmət edən, mənəvi-dini qüvvənin 
əhəmiyyətini ənənəvi olaraq qoruyan Qandiçilik mövqeyidir ki, buna 
misal olaraq Qandiçi Satyagraha Elmi-ola bilər(1970). Qandiyə görə 
bütün dinlər daxil olmaqla-Tanrıya həyati inam, həqiqətə, sevgiyə, zor 
işlətməkdən imtinaya, qeyri-zorakı hakimiyyətə olan məğlubedilməz 
inam mənbəyidir. Zor işlətməkdən imtina ruhu və reallığı ilə insan 
həyatının əsas qanunu; zorakılıq isə onun məhvidir.  
İkinci mənbə Gene Şarpın Qeyri-zorakı Hərəkatın Siyasətində təqdim 
etdiyi kimi(1973) qeyri-zorakı hakimiyyət nəzəriyyəsidir. Siyasi gücün 
itaətkar-asılı təbiətinin nüfuz etmə qabiliyyətinə əsaslanan Şarp, qeyri-
zorakı mübarizənin geniş tarixli repertuarını nümayiş etdirən texnikalar 
və qeyri-zorakı siyasi dəyişilmənin dinamikasının strateji analizinin 
təminini təqdim edir. Sharpın tezisinə görə qeyri-zorakı siyasi hərəkat 
sadəcə olaraq praktik cəhətdən güclüdür: öncədən heç bir dini öhdəlik 
güdülmədən, ruhani və ya pasifist prinsiplərə ehtiyac duyulur.  
Üçüncü mənbə nüfuzlu tələfatsız nəzəri təxəyyülünə qarşı çıxan tələf 
etməməyə doğru keçid proseslərində zorakılığın qane və ehtiyac 
mənşələrinin iştirak etdiyi Con Bertonun ehtiyaclar-məhrumiyyətlər 
araşdırmalarıdır. Bertonun nəzəriyyəsi Sapma Terrorizmi və Müharibə-
də təqdim edilir: Həll edilməmiş Sosial və Siyasi Problemlərin həll 
edilmə prosesi (1979) və başqa işlər (1984, 1996, 1997). Bertonun 
tezisinə görə, tələf edilmənin qırğınlardan başlayaraq müharibələrə qədər 

---

91
bütün formaları, bərabərliyin və ləyaqətin tanınması kimi insan 
tələbatından doğur. Zərər çəkən və zərər vuranın hər ikisi eyni ehtiyaca 
sahibdir. Nöqsan yarandığı vəziyyətdə nə müraciət və də məcburi 
nəzarət tələfatsız ötüşmə üçün şərait yarada bilməz. Lakin, ehtiyaclarına 
hörmətsiz yanaşılan şəxslər problemin həlli prosesində qətldən azad 
dünyada tələfatsız ötüşən cəmiyyətləri başa düşmək üçün onları məmnun 
edəcək vədləri axtarır. 
Tətbiq edilən inqilab 
Kombinasiya edilinən normativ, faktik və nəzəri dəyişikliklər 
tələfatsız siyasət elmi üçün yeni tətbiqi öhdəlikləri nəzərdə tutur. 
Normativ dəyişiklik ölüm törətməyən fikirləri, adamları, təşkilatları, 
hərəkatları, siyasətləri yeni maraq və konstruktiv (lakin kritikadan uzaq 
olmayan) dəstək üçün nəzərdə tutur. Şarpın nəzəriyyəsi zorakı repressiv 
rejimlərinin tələfat törətmədən dəyişilməsinə kömək üçün dəqiq 
öhdəlikləri təklif edir və laqeyd demokratik sistemlərə təsir göstərmək və 
ya dəyişmək üçün də yararlıdır. Bertonun nəzəriyyəsi təklif edir ki, 
siyasət elminin mərkəzi tətbiqi rolu insana xas və ehtiyac duyduğu qeyri-
zorakı sosial və siyasi problemlərin həlli proseslərində iştirakçı kimi 
kömək etməkdir. Qandiçi nəzəriyyəsi, etikanı, metodları və həssaslığı 
başlanğıc ehtiyaclar üçün tələfatın həm produktu, həm də istehsalçısı 
olan siyasi, iqtisadi, sosial və mədəni struktur zorakılığın şərtlərini 
dəyişməyə kömək etmək üçün öhdəlikləri aydınlıqla müəyyən və yardım 
etməyi məsləhət görür. Bu, Qandi və Kral kimi tələfat verməyən mənəvi 
prinsiplər ilə ruhlandırılan liderləri yada salaraq, qətl törətməyən struktur 
dəyişikliyinə ciddiliklə məqsəd qoydu.  
Qətl törətməmək üçün edilən elmi araşdırmaların məntiqindən irəli 
gələn tələbə əsasən və öldürmə tunelinin qətl törətməyən alternativlərə 
doğru hüdudlarının genişləndirilməsinə görə, qeyri-öldürücü siyasət 
elminin iddiası yerli və qlobal dəyişilməyə kömək etməkdir. 
"Demokratik siyasətin" və "azad bazarların" müasir şəraitdə fərdi və 
kollektiv ölüm törətməsi hazırkı zamanda da sabitliyi insan rifahına 
problemlər yaradacaq qarantlardır. "Qeyri-demokratik siyasət" və "azad 

---