Az rbaycan özü q d r b di

_____________________Milli Kitabxana_______________________

564

lük t kil ed n hazır d y rl r sisteminin transformasiyası il

v z olunur. Dig r

t r fd n, Q rb dünyasında elm v  texnologiyaların aparıcı rolu f ls f ni d  daha 

çox d r c d  elmin  lav sin  çevirir ki, n tic d  neopozitivizm, t nqidi

rasionalizm, germenevtika, linqivistik f ls f   v  s. bu kimi c r yanlar da klassik 

f ls fi probleml ri ana plana sıxı dırır. 

Az rbaycanda 

rq f ls fi fikir  n n l rinin b rpa edilm si v  müasir Q rb

f ls f si il  inteqrasiya f ls fi fikrin inki afı üçün yeni impuls ver  bil r. Milli 

ideologiyamızın Heyd r

liyev t r find n mü yy nl dirilmi

sas

prinsiplerind n biri olan millilik v  ümumb

riliyin v hd ti prinsipi 

Az rbaycanda f ls f nin inki af yolunun mü yy nl dirilm si üçün d

sas

götürülm lidir.

Az rbaycanda f ls f   d rslikl ri yazılarkon Q rbin v

rqin f ls fi d y rl r

sistemi arasında sad c  paritet yaratmaq yox, onların üzvi v hd tind n çıxı

etm k prinsipi r hb r tutulmalıdır. Az rbaycan q dim  p k yolunun b rpası i ind

aparıcı rol oynamaq, öz co rafi-siyasi mövqeyin  gor

rql   Q rb arasında

körpü kimi çıxı  etm k missiyaları il  yana ı, dünya f ls fi fikrinin inki afında da 

inteqrativ rol oynaya bil r. Bu c h t Az rbaycan filosoflarının t dqiqat

s rl rind , dissertasiya i l rinin mövzularının seçilm sind , d rslikl rin v   d rs

v saitl rinin strukturunda da n z r  alınmalıdır. 

F ls f  gününün bütün dünyada, o cüml d n Az rbaycan ictimaiyy ti

t r find n qeyd edilm si,

lb tt , yax ı haldır. Lakin Az rbaycan f ls fi fikri 

qar ısında duran v zif l r o q d r çoxdur v  elmi-f ls fi ictimaiyy tin üz rin  o 

q d r böyük m suliyy t dü ür ki, f ls f  t k bir gün  rzind  deyil, il boyu h mi

diqq t m rk zind  saxlanılmalıdır. Bütün dig r ictimai-siyasi elml rin, h tta tarix 

v

d biyyatın inki afı da ist r-ist m z f ls fi fikrin real v ziyy ti, ictimai  üurda

f ls f nin yeri v  bütün c miyy tin f ls fiy  münasib til  ba lıdır. Bu v zif

t kc  MEA-nın F ls f  v  Siyasi-Hüquqi T dqiqatlar nstitutunun, universitetl rin 

f ls f  kafedralarının deyil, bütovlükd   T hsil Nazirliyinin, ali m kt b

r hb rl rinin, habel  müvafiq ictimai t kilatların v  kütl vi informasiya 

vasit l rinin birg  s yi il  yerin  yetiril  bil r. 

Ramiz MEHD YEV,  

f ls f  elml ri doktoru, professor 

20 noyabr, 2003

---

_____________________Milli Kitabxana_______________________

565

HEYD R

L YEV N S YAS

PORTRET N N C ZG L R

Heyd r

liyevin siyasi v   m n vi irsin   h r d f  müraci t ed nd  bu irsd

Az rbaycan xalqının m n vi- xlaqi h yatının nec  d rin probleml rinin öz  ksini

tapdı ının ahidi olursan. Bu m qal d  h min çoxsaylı probleml rd n yalnız biri -

az rbaycan dili il  ba lı problem üz rind  dayanmaq ist rdik. Hamıya m lumdur 

ki, xalqın ümummilli m n vi birliyinin Heyd r

liyev t r find n yaradılmı

konsepsiyasında Az rbaycan dili çox mühüm yer tutur. Heyd r

liyev özü bu 

dilin parlaq bilicil rind n olmu dur. Onun nitql ri, çıxı ları, müsahib l ri yeni 

siyasi üslubu formala dırmı   v  Az rbaycan dilini o q d r h miyy tli d r c d

z nginl dirmi dir ki, t dqiqatçıların h l  neç -neç   n sli natiqlik s n tinin bu 

nümun l rin  müraci t ed c kdir.

Ümumf ls fi problem olaraq dil fenomenini bir çox dahi müt f kkirl r açma a

çalı mı lar. Dünyada dilin  n müxt lif t rifl ri mövcuddur. F ls f

s rl rind

ona çoxlu müxt lif t rifl r verilir. Onların hamısı bel  bir faktı bu v  ya dig r

d r c d

ks etdirir ki, dilin funksiyaları olduqca çoxdur. Bu gün biz süni, 

formaliz  edilmi  dill r, metadill r bar d   n   q d r muhakim  yürüts k d , bir 

m s l

ksizdir: insanın bütün m n vi h yatı, h r halda, öz  ksini sözd  tapır. 

nsan ruhunun dild n k narda h r hansı t zahürl ri  musiqi, r ssamlıq,

heyk lt ra lıq dild  özünüifad nin z ruriliyi il  bu v  ya dig r

kild  qar ıla ır. 

Filosoflar, sosioloqlar, psixoloqlar h l  uzun ill r diskussiyalar aparacaq v

mübahis  ed c k, yeni n z riyy l r yaradacaq v  artıq t

kkül tapmı

konsepsiyalardan imtina ed rok dilin bütün b

riyy t üçün v  aynlıqda h r bir 

xalq üçün n  dem k oldu unu anlama a çalı acaqlar. Lakin bu, indi b hs

etdiyimiz m s l nin mövzusu olmasa da, bir fikri  xalqın milli ruhu il  onun 

do ma dili arasında qırılmaz  laq  olmasını m hz bu kontekstd   n z r

çarpdırmaq v  qabartmaq ist rdik. "Xalqın dili onun ruhudur, xalqın ruhu is  onun 

dilidir" k lamı kimi hikm tli ifad l r dilin mövcudlu unun v  inki afının sirl rin

nüfuz etm k üçün göst ril n m hz bu cür c hdl r n tic sind  yaranmı dır.

M n viyyatla dilin  laq si bar d  sad  bir h qiq t bu aforizmd  son d r c  d qiq

ifad  edilmi dir.

---

_____________________Milli Kitabxana_______________________

566

Heyd r

liyev epoxası bütünlükl  yüks li  epoxasıdır. qtisadiyyatdan tutmu

m d niyy t d k müxt lif sah l rd  yüks li  epoxasıdır.

lb tt  ki, dil 

m n viyyatın m hz bu yüks li ini özünd

ks etdirm y  bilm zdi. H m d

unudulmamalıdır ki, Az rbaycan dili inki af üçün kifay t q d r lveri siz  raitd

oldu u bir vaxtda bu problem  ilk d f  Heyd r

liyev müraci t etmi dir. Hamıya

m lumdur ki, dil ona qar ı zorakılı a dözmür, bu v  ya digor dilin i l dilm

sah sini m hdudla dırmaq ist yind n ir li g l n h r hansı siyasi kataklizml r  son 

d r c  h ssaslıqla reaksiya verir. 

Az rbaycan xalqı bir çox geosiyasi s b bl r  gör  mür kk b tarixi prosesl rin 

qovu u unda qalaraq müxt lif etnosların, m d niyy tl rin v  konfessiyaların

qar ılıqlı t siri v  qar ılıqlı z nginl m si

raitind  özünün bütün çox srlik tarixi 

rzind  dil  son d r c  qay ıke  münasib t xz etmi dir. Bir çox hallarda o, nisbi 

bilinqvizm  ikidillilik  raitind  movcud olmu dur, buna baxmayaraq, xalq  n a ır

v  qarmaqarı ıq zamanlarda Az rbaycan dilinin ya aya v  inki af ed  bilm sin

h mi  xüsusi m suliyy t hissi if  yana mı dır. Heyd r

liyev

srl rin v

minillikl rin qovu u unda ba  vermi  bu tarixi prosesl r  qiym t ver r k, ilk 

növb d , tarixi kataklizml r dövrl rind  Az rbaycan dilinin yox olmamasına,

ksin , inki af etm sin   v   z nginl m sin  gör

vv lki n sill r  hamımızın

b sl diyi minn tdarlıq v  iftixar hissind n danı ırdı. Bu zaman o, h m adlarını

bilm diyimiz v  dil  müq dd s varlıq kimi, milli s rv t kimi yana mı  mini rl

Az rbaycanlını, h m d  bu dili öz yaradıcılı ı il   z nginl dir n d biyyat v

m d niyy t xadiml rini n z rd  tuturdu. 

Sovet ideologiyası ç rçiv sind  bu ideologiyanın qız ın m ddahları milli 

dill r  yeni tarixi birliyin  vahid rusdilli sovet xalqının formala ması v  t

kkülü

yolunda ancaq  ng l kimi baxırdılar. 

Biz Heyd r

liyevin Az rbaycan dilinin inki afi v   z nginl m si il  ba lı

f dakarcayına f aliyy tin   m hz bel  mür kk b tarixi  rait prizmasından

yana malıyıq.

Mübali

siz dem k olar ki, XX  srin son q rin si rzind  Az rbaycan dilinin 

h rt r fli inki afı v  z nginl m si, dövl t dilin , r smi s n dl r dilin  çevrilm si,

günd lik h yatda, praktikada i l nilm si, beyn lxalq münasib tl r, dünya 

diplomatiyası s viyy sin  çıxması v  özün  hörm t

---