Az rbaycan özü q d r b di

_____________________Milli Kitabxana_______________________

561

F ls f d   h r hansı problmin h mi  insandünya münasib tl ri kontekstind

n z rd n keçirilir.  nsandünya münasib tl rinin bütün dövrl rd  insanların hamısı

üçün ümumi olan aspektl ri il  yana ı, konkret zaman v  m kan daxilind  xüsusi 

aspektl ri d  var. 

Müasir dövrd  Azerbaycanda ya ayan insanların ümumb

ri f ls fi 

probleml r  münasib ti bir neç  mühüm amill rin t siri il  xüsusi s ciyy   k sb 

ed r k yeni probleml rin üz  çıxmasına z min yaradır. 

Az rbaycanın hüquqisiyasi müst vid  öz dövl t müst qilliyini b rpa etm si h r

bir Az rbaycan v t nda ı üçün yeni bir dövrün ba lan ıcıdır. Dövl t qurulu u

d yi ir, iqtisadi münasib tl r sistemi, c miyy tin strukturu, ideologiya d yi ir v

köhn  ideologiyaya  saslanmı  f ls fi fikrin d  d yi ilm si z rur t  çevrilir. 

ctimai  üurda ged n prosesl rin kort bii yox, elmi  saslarla h yata keçm si

namin

vv lc   c miyy td  ged n real d yi iklikl rin elmi t hlili verilm lidir. 

Y ni biz ictimai  üurun hansı istiqam td   d yi il c yini proqnozla dıra bilm k

üçün vv ic  ictimai reallıqdakı d yi iklikl rin hansı isliqam td  getdiyini d rk

etm liyik. 

Düzdür, ictimai varlı ın, sosial-iqtisadi  prosesl rin d yi ilm si d  ideyalarsız

h yata keçmir. Lakin c miyy ti d yi dir n ideyalar v  maraqlar sistemi 

d yi dirilmi   c miyy td n do an yeni  üur sistemi il  adekvat olmaya da bil r.

Keçid dövrünü s ciyy l ndir n c h tl rd n biri d   m hz ictimai  üurla ictimai 

varlıq arasındakı uy unsuzluqlardır. 

Marksizmleninizm f ls f sind n v  bütövlükd  kommunist ideologiyasından

imtina etmi  Az rbaycan onun  v zin  yeni bir ideologiya v  yeni bir f ls fi 

sistem dü ünüb hazırlama a macal tapmadan keçid dövrünün ziddiyy tl ri il

üzüz  dayanmalı oldu. Müst qil dövl t quruculu u prosesi milli özünüd rk

axtarı larını   sür tl ndirs  d , müst qilliyin ilk ill rind  yeni ideologiyanın, milli 

f ls fi fikrin formala maması v  ictimai  üurun inertliyi artıq h r k t   g lmi

böyük ictimai-siyasi prosesl rin elmi  saslarla idar  olunmasına imkan verm di.

Düzdür, 1993-cü ild n sonra Az rbaycan dövl tin   r hb rlik ed n Heyd r

liyevin boyük siyasi v  idar çilik t crüb si Az rbaycanın böhrandan çıxmasına,

dövl t quruculu u i inin u urla h yata keçirilm sin , müst qilliyin 

möhk ml ndirilm si"n  imkan verdi. Az rbaycan dövl tçiliyinin milli 

identifikasiyasının ba lıca ehkamlarının, Az rbaycançılıq ideologiyasının ba lıca

ünsürl rinin t d-

---

_____________________Milli Kitabxana_______________________

562

ric n formala ması prosesi d  el   h min dövrd n ba landı. Bununla yana ı,

ictimai-siyasi, iqtisadi v   m d ni-m n vi sah l rd ki keçid prosesl ri, hüquqi 

dövl t v  v t nda  c miyy tinin qurulması il

laq dar d yi iklikl rin elmi izahı

xüsusi f ls fi t dqiqatlar t l b edir. Az rbaycanın bir t r fd n co rafi-siyasi 

v ziyy tin  gör , dig r t r fd n z ngin t bii s rv tl r  malik bir ölk  kimi böyük 

dövl t l rin siyasi v  iqtisadi maraqlarının m rk zind  olması onun özünü dünya 

siyas tinin f al i tirakçılarından birin  çevirib v  ona gör   d  siyas t ünaslı ın

aktual prübleml rinin t dqiqin  böyük ehtiyac yaranır. Erm nistan-Az rbaycan, 

Da lıq Qaraba  münaqi sinin h l  d  h ll olunmaması son vaxtlar nisbi müst qil

t dqiqat istiqam tin  çcvrilmi  konfliktologiyanın da elmi-n z ri

saslarının

öyr nilm sini v  artıq regional konfliktl rin t hlilinin xeyli d r c d   q rarla mı

n z riyy l r kontekstind  aparılmasını z ruri edir. 

Keçid dövrünün yeni m rh l si yeni iqtisadi münasib tl rin 

sasında

dayanmalı olan ycni dü ünc   t rzinin f ls fi özünüd rk s viyy sind

formala masını t l b edir. Daha do rusu, burada f ls fi fikirl  dü ünc   t rzi 

arasında mü yy n bir  ks  laq y  ehtiyac yaranır.

Bel likl , f ls fi fikir bir t r fd n müst qillik  ld  etmi  bir xalqın milli 

özünüd rk prosesini ehtiva etm li, dig r t r fd n d  bir ictimai-iqtisadi qurulu un

yenisi il

v zl nm sind n ir li g l n ictimai  üurun elmi-n z ri s viyy d

saslandırılmasına xidm t etm lidir. Bütün bunlar is   f ls f nin

n n vi

problematikasından k nara çıxmadan, movcud elmi-f ls fi fikr  istinad etm kl

h yata keçirilm lidir. 

Müst qillik  ld  etmi  xalqın öz siyasi v  iqtisadi azadlı ını t min etm k

istiqam tind ki f aliyy ti  müst qil dövl t v  t s rrüfat quruculu u il  yana ı, ilk 

növb d , milli tarixin,  d biyyatın, m d ni-m n vi d y rl rin yenid n n z rd n

keçirilm si, kommunist ideologiyasının t sirl rind n azad edilm si il  mü ayi t

olunur. Ateizm buxovlarından azad olmu  dini  üur yeni inki af müst visin  keçir 

v   n tic d  dinl  ideologiyanın, dinl   f ls f nin d

n n vi münasib tl ri b rpa 

olunur. ctimai  üurda ged n bütün bu yeni prosesl rin elmi-f ls fi t hlilin

ehtiyac yaranır. 

deologiyanın d yi ilm si, milli  üurun inki afı, ictimai  üurla yeni ictimai-

iqtisadi münasib tl r arasındakı ziddiyy tl r v  onların h llin  olan ehtiyac elmi-

f ls fi t dqiqatların tematikasında da öz  ksini tapmalı oldu u halda, t ssüf ki, 

Az rbaycanda f ls f  ça qınlıq v  dur unluq v ziy-

---

_____________________Milli Kitabxana_______________________

563

y tind n h l  çıxa bilm rai dir. Bu sah d  görül n i l r ya sovet dövründ

aparılan t dqiqatların davamı kimi, ya mü yy n beyn lxalq forumların verdiyi 

qrantların t l bl rin  uy un olaraq, ya da indi Rusiyada d bd  olan mövzuların,

bir növ, t qlidi kimi ortaya çıxır.

slind , t dqiqatdan daha çox icmal yazılır v

ya elmipublisistik yazılar d rc olunur. Bu v ziyy t dig r t r fd n elmi jurnalın

olmamasından ir li g lir. Keçid dövrünün simptomlarından biri olan publisist v

psevdosiyasi t f kkürün elmi t f kkürü üst l nm si, söz v   m tbuat azadlı ının

ifrat formalarda anla ılması, dü ünm d n danı maq, t dqiqat aparmadan yazmaq 

praktikasının geni l nm si, kitab çapında vv ll r öz müsb t n tic l rini vermi

meyarların itm si v  ümumiyy tl , m tbuat v   n riyyat i inin bazar 

iqtisadiyyatının t sirin   m ruz qalması ictimai-siyasi fikrin mövcud v ziyy tin

m nfı t sir göst rm y  bilm zdi. Bu v ziyy t c miyy t ünaslıq sah sind   h qiqi

elmi t dqiqatların üz  çıxmasına, publisistika il  elmin f rql ndirilm sina mane 

olur. Elmi n rl rsiz elmi fikrin inki afı is , t bü ki, mümkün deyil. Keçmi

sosialist ölk l rind  kommunist ideologiyasından uzaqla dıqdan sonra f ls f

sah sind ki t dqiqatların böyük  ks riyy ti kommunist ideologiyasının, totalitar 

rejimin t nqidin , f ls f  tarixin   v  müasir Q rb f ls f sinin i ıqlandırılmasina 

h sr olunur.  deoloji qar ıdurma dövründ  müasir Q rb f ls f sinin h tta  n

klassik nümun l ri bel   t rcüm  olunmadı ından v  ya "xüsusi istifad  üçün", 

"elmi kitabxanalar üçün" çox az tirajla çap edildiyind n geni   f ls f

ictimaiyy tinin müasir Q rb f ls f sind ki t dqiqatlarla tanı lıq d r c si a a ı

s viyy d  idi. T sadüf n hansı is  bir kitab t rcüm  olunurdusa, onun t nqidin

onlarca dissertasiya i i, m qal   v  kitab h sr edilirdi.  ndi qada alar aradan 

qalxdı ından AB   v   Q rbi Avropa filosofları, sosioloqları v  politoloqlarının

s rl ri rus dilin   t rcüm  olunur v  dig r MDB ölk l rind , o cüml d n

Az rbaycanda da yayılır.

ndi rus filosoflarının özl ri d  daha çox müasir 

mövzularda yazırlar v

n n vi f ls fi mövzuları, klassik f ls f ni çox vaxt 

praqmatik v   t tbiqi s ciyy li probleml r

v z edir. Bu m nada "müasirlik" 

anlayı ı özünü h m pozitiv, h m d  neqativ çalarlarda göst rir.

n çox qrantlar 

ayrılan v  insan hüquqları kontekstind   h yata keçiril n psevdososioloji 

t dqiqatlar köklü f ls fi m s l l ri arxa planda qoyur. Qloballa ma f ls fi v

ictimai-siyasi elml rin predmetin   d  ciddi t sir göst rir v  ümumb

ri f ls fi 

probleml rin öyr nilm si dünyanın siyasi güc m rk zl rind  üstün- 

---