Article in Bingöl Üniversitesi İ lahiyat Fakültesi Dergisi · December 019 doi: 10. 34085/buifd. 622907 citations reads 586 author: Some of the authors of this publication are also working on these related projects
Yüklə 5,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
| هيوكنع
“ şeklinde okurken, A. Khachartyan ise bu kelimeyi “ هيودبع ” şeklinde okumuştur. Bkz: M. Frehn, “Erklaerung der Arabischen Inschrift des Eisernen Thorfluegels zu Gelathi in Imerethi”, Memoires de L’Académie Impériale des Sciences de Saint-Petersbourg, Tome III, (1836): 538-539; a.y., “Traduction De l’inscription Arabe Qui se Trouve Sur un Battant De Porte au Couvent de Gelath en Imereth”, Journal Asiatique, Tome II, ( Paris,1836 ):178; Khachartyan, Korpus Arabskih Nadpisey Armenii, 80. Kitabe dikkatle incelendiğinde “ هيوكنع ” kelimesinin daha doğru olduğu anlaşılmaktadır. 6 M. N. Khanikoff, “Excursion a Ani, en 1848”, Rapports, Sur un Voyage Archéologique Dans la Georgie et Dans l’Arménie, (St. Peterburg, 1849): 143; M. Khanykov, “Voyage A Ani”, Revue Archéologiqueou Recueil de Documents et de Mémoires, XV Année, (Paris, 1858): 417. 7 Fahrettin Kırzıoğlu, Ani Şehri Tarihi, (Ankara, 1982), 54. 8 Son satırın ilk kelimesi kazmayla tahrip edilmiştir. Kırzıoğlu, Ani Şehri Tarihi, 54, dp.14.
131
Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi/2019 -14
Bu burcun yapılmasını yüce el-Emîrü’l-Ecel el-Mansur Şucâü’d-Devle Ebû Şucâ‘ Menûçehr b. Şavûr emretmiştir.” Kitabede inşa tarihi bulunmamaktadır. 1064 yılında Alp Aslan kumandasındaki Selçuklu ordusu tarafından kuşatılan Ani, 25 günlük bir muhasaradan sonra Türklerin eline geçmiştir 9 . Kuşatmanın hemen akabinde şehrin esas savunmasını oluşturan bu kuzey surları hemen onarılmıştır. Kitabe tarihsiz olup sadece Emir’in ismi zikredilmektedir. Bu tamirat 1064-1066 yılları arasında yapılmış olmalıdır. 10
3- Ani İçkale Kapı Kitabesi: N. Marr tarafından Ani’de gerçekleştirilen kazılar esnasında bulunan kitabe oldukça tahrip olmuştur. Blok halindeki iki adet düzgün kesme taş malzemeden meydana gelmektedir. İkinci taş malzeme üzerindeki metin okunamayacak derecede bozulmuştur. Kabartma tekniğinde kûfi hatla Arapça olarak yazılmış, satır aralarında cetvel bulunmaktadır. Kitabeyi kuşatan herhangi bir bordür bulunmamaktadır. Kitabe 0.64 X 0.45 m. ölçülerindedir 11 (Fot.11-12-13). Kufi hatlı olması nedeniyle )لا ل ا(
gibi dikey harflerin uç kısımları ok ucu biçimindedir. ج ك(
) خ ح gibi harflerin uç kısımları yukarı doğru yarım daire biçiminde şekillendirilmiş olup uçları rumi motifini anımsatmaktadır 12
Kitabenin Okunuşu Kitabenin Metni 1-Emere bibinai haze’l-bâb fi evaili [rebiyu’l-e]vvel
....ت وت] تحيب [ و ت تبْغ ت ت ْ غبت َأ -۱ 2-el-emiru’s-Sipehsâlâr Fahreddin [Şeddâd]
]دادش[ نيدلارخف رلاسابسلاا ريملاا -
۲
3- b. Mahmud b. Şavur b. (Menûçe)hr Husamu Emîru’l-Mü‘minin َ َ ت َ ت َّْ 13 )ج َ(ت بت ووْ ت بت ت ب -۳ Kitabenin Anlamı
Mahmud’un oğlu komutanların emiri Fahreddin (Şeddad), rebiü’l-evvel ayının başlarında emretti.” Kitabede tarih ve metbu kabul edilebilecek herhangi bir sultanın ismi bulunmamaktadır. Abbasi Halifesi’ne bağlılık belirtilmesine karşın isim zikredilmemiştir. Hakkında çok fazla bir bilgi de bulunmayan Ani Şeddadi Emirlerinden Fahreddin’in ne zaman başa geçtiği bilinmemektedir. Ancak Fadl b. Mahmud’un kardeşi Fahreddin Şeddad’ın yerine 550/1155 tarihinde tahta geçmiş olması nedeniyle kitabe de bu tarihten öncesi bir zaman dilimine ait olduğu söylenebilir 14 . 9 Urfalı Mateos, Vekayi-Nâmesi ve Papaz Grigor'un Zeyli , trc. H. Andreasyon, (Ankara, 2000), 120. 10 1064 yılında Selçuklu ordusundaki mancınıklarla yıkılan bu kuzey surlarının fetihten hemen sonra tamir edilmesi gerekmektedir. Zira hem kentin en zayıf yeri olan kuzey tarafını bu çift sur korumaktadır, hem de 1066 yıllarında Kars ve çevresi Bizans kontrolündedir. Kırzıoğlu, Ani Şehri Tarihi, 55; Erdal, “Büyük Selçuklular Öncesi Kafkaslardaki Beylikler: Şeddadiler”, 130. 11 Kraçkovskaya, “Arabskaya Hadpis iz Raskopak N. Ya. Marra”, Kratkie Soobsçeniya İnstitut İstorii Materialnoy Kulturı İmeni N. Ya. Marra , XV., (Moskova, 1947): 17. 12 Kraçkovskaya, “Arabskaya Hadpis iz Raskopak N. Ya. Marra”,15-26; K haçatryan, Korpus Arabskih Nadpisey Armenii , 54;
Minorsky, Studies in Caucasian History , ( London, 1953), 106. 13 Khachatryan, Korpus Arabskih Nadpisey Armenii , 54.
14 Nevzat Keleş, Şeddâdîler , İstanbul, 2016, 287-88. 132
Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi/2019 -14
N. Marr tarafından Ani’de gerçekleştirilen kazının 1907 yılındaki sezonunda, kitabe İçkalenin batısındaki kapıda gerçekleştirilen kazıda ortaya çıkarılmıştır. Kitabe ile birlikte aslan kabartmasının da bulunması dikkat çekicidir. Kazının gerçekleştirildiği kapı Marr’ın haritasında 118 no ile belirtilmiştir 15 (Fot. 6-11-14). 4- Ani’nin Kuzeybatısındaki Burcun İnşa Kitabesi Ani’nin ana savunma sistemini oluşturan kuzeydeki surların batısındaki burçlardan bir tanesinde Ermenice yazılmış bir kitabe yer almaktadır.
” 16 . Kitabeye göre burç Ani’de yaşayan zengin biri olan Abraham tarafından kendi öz kaynakları kullanılarak Şeddadi Emiri Fadlun döneminde 1160 yılında inşa ettirilmiştir. Ani’de yaşayan gayr-i Müslim halkın şehirdeki tamir ve inşaat faaliyetlerinde bizatihi müdahil oldukları açıkça görülmektedir. Şeddadilerin şehirdeki hoşgörüsünü göstermesi açısından da önemli bir örnektir. Yüklə 5,78 Mb. Dostları ilə paylaş:
|