Article in Bingöl Üniversitesi İ lahiyat Fakültesi Dergisi · December 019 doi: 10. 34085/buifd. 622907 citations reads 586 author: Some of the authors of this publication are also working on these related projects
Yüklə 5,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
| DEĞERLENDİRME VE SONUÇ
64 :
57 Kur’an-ı Kerim, Bakara Suresi 2/255, (http://kuran.diyanet.gov.tr) 58 Kur’an-ı Kerim, Âl-i İmrân 3/18, (http://kuran.diyanet.gov.tr) 59 Kur’an-ı Kerim,Âl-i İmrân Suresi 3/19, (http://kuran.diyanet.gov.tr) 60 Kur’an-ı Kerim,Yasin Suresi 36/40-45, (http://kuran.diyanet.gov.tr) 61 Kur’an-ı Kerim,Yasin Suresi 36/11, (http://kuran.diyanet.gov.tr)
62
63 Marr,
Ani Knijnaya İstoriya Goroda , Taf. XVI. 140
Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi/2019 -14
Büyük Selçuklu öncesi ve çağında Kafkasların büyük bir kısmında hâkimiyet kuran Şeddadiler, yönettikleri topraklarda da imar faaliyetlerinde bulunmuşlardır. Gerek doğal felaketler, gerekse istila ve yağma gibi insan kaynaklı etmenler nedeniyle eserlerin çok azı günümüze gelebilmiştir. İmar faaliyetleri çerçevesinde inşa ettikleri eserlere ait kitabelerin tespiti ve değerlendirilmesinin yapıldığı bu çalışmada varılan sonuçlar şunlardır: Kitabeler en çok Ani’de bulunmaktadır. Gence ve Deştadem Kalelerine ait birer kitabe mevcuttur. Ayrıca Borçalı Bölgesi’nde de bir kitabe daha vardır. Kitabeler çoğunlukla savunma yapıları olan kale ve burçların inşa edilmesi hakkındadır. İnşa faaliyetleri Emirler tarafından gerçekleştirilmiş olmasına karşı halkın ileri gelenleri tarafından yaptırılanlar da vardır. Gerek dini, gerekse savunma yapılarında zengin baniler göze çarpmaktadır.
Abraham, Ani’nin kuzeydeki surların batısındaki burcu kendi öz kaynaklarıyla inşa ettirmiştir 65 . Bu kültür varlıklarının bir kısmı tamamen yıkılmış olup ancak yapılan kazılarla ortaya çıkarılmışken bir kısmı da harap bir halde ayakta durmaktadır. İncelenen kitabelerden Ani’deki Mikdad Pehlivan sandukasının görselleri olmadığı için net bir tanımlama yapılamamıştır. Şeddadilerden günümüze gelebilen kitabelerin dili bulundukları bölgenin etnik yapısına uygundur. Kitabeler Arapça, Farsça, Ermenice ve Gürcüce’dir. Kitabelere göre yapıların banileri Müslüman Şeddadi Sultanları olmakla birlikte bu sultanların hükümran olduğu dönemlerde şehirlerdeki saygın gayr-i Müslim kişiler tarafından da inşa faaliyetleri olduğu görülmektedir. İncelenen İslami kitabelerden Gence Kale Kapısı kitabesi hariç, diğerlerinin tamamı taş malzeme üzerinde kabartma tekniğinde yapılmıştır. Kitabelerde görülen Yazı türleri ise Kufi ve celî sülüstür. 1-
Kufi Hat: Gence Şehir Kapısı, Ani Orta Kapı Batısındaki Burç, Ani İçkale Kapısı, Ani Menuçehr Cami kitabeleri ile kitabe parçası kufi hatlıdır. Kitabelerin dilleri ise Arapçadır. Taş malzeme üzerine yazılan erken dönem kitabelerinde satırlar bir bütün halinde değerlendirilmiş olup dıştan bir kartuş içine alınmıştır. Satır aralarında cetvel bulunmamaktadır. İstif yönünden harflerin arasında boşluk olmaması için rumi/palmet gibi bitkisel karakterli süslemelere yer verilmiştir. Ani Orta Kapının batısındaki burç kitabesindeki harflerin birbirine çok yakın olacak şekilde istiflenmiş ve bu durum kitabenin okunmasını zorlaştırmıştır. Kitabeler bulundukları yer itibariyle farklı formda düzenlenmiştir. Burç yada kapı üzerindeki kitabelerde peşpeşe sıralanan satırlar söz konusu iken; Menuçehr Camisi’nde ise tüm cephe boyunca devam eden tek satırlık bir kitabe dikkati çekmektedir. Diyarbakır Ulu Cami maksurelerinin avlu cephelerinde ve minare gövdesinde boydan boya devam eden tek satırlık kufi kitabeler bol miktarda bulunmaktadır (Fot. 32). Ani Menuçehr Camii kitabesi ile kitabe parçası çiçekli kufi şeklindedir. Her iki kitabede gerek metin, gerek hat ve gerekse süsleme bakımından birbirinin aynısıdır. Ancak kitabe paçası diğerine nazaran daha küçük boyutlarda olup bir başka yapıya ait olmalıdır.
64 11-12 Mayıs 2015 tarihinde Nahçıvan’da düzenlenen “Nahçıvan ve Doğu Anadolu Abideleri Uluslarası Sempozyumun”da anlatılan “Şeddadi Kitabeleri” isimli tebliğin değerlendirme ve sonuç kısmı alınarak genişletilmiş bir şekilde burada yeniden kullanılmıştır. Bkz.: Erdal, “Şeddadi Kitabeleri:” 486-488. 65 Brosset, Yüklə 5,78 Mb. Dostları ilə paylaş:
|