Article in Bingöl Üniversitesi İ lahiyat Fakültesi Dergisi · December 019 doi: 10. 34085/buifd. 622907 citations reads 586 author: Some of the authors of this publication are also working on these related projects

Keywords:

 Shaddadids, Ani, Ganja, Dvin, Inscription. 

Giriş 

  Şeddadiler Arran ve Azerbaycan mıntıkasına IX.-XIII. yy arasında hakim olan bir beyliktir. 

Başlangıçta  Dvin,  sonrasında  Gence  ve  en  sonunda  da  Ani’yi  ele  geçiren  Şeddadiler  geniş  bir 

alana yayıldılar.  Dvin, Gence ve Ani Şeddadileri olmak üzere 3 kola ayrılmışlardır (Fot.1).  

Azerbaycan’da hüküm süren Müsafiri emiri Salar Merzuban Muhammed’in emrinde görev 

yapan  Şeddadi  Beyliği’nin  kurucusu  Muhammed  b.  Şeddad  b.  Kartu,  Salar  Merzuban’ın 

Büveyhilerle yaptığı mücadeleyi kaybedip esir düşmesi üzerine Dvin’de hakimiyetini ilan etti. 

Sonrasında merkez olarak Gence’yi seçen Muhammed b. Şeddad b. Kartu, çok kısa bir süre 

içinde  güney  Azerbaycan’ın  en  güçlü  hakimi  oldu.  Kısa  sürede  güçlü  bir  beylik  kuran  Ben-i 

Şeddad çevresindeki diğer devletlerle kurduğu siyasi ilişkileri de sağlama almıştır.  

955  yılında  Şeddad’ın  ölmesi  üzerine  beylik  içinde  karışıklık  çıktı  ve  ülke  topraklarının 

büyük bir kısmı elden çıktı.  

Şeddadi  hanedanlığının  en  güçlü  emirlerinden  olan  Fadl  b.  Muhammed  aldığı  yerinde 

tedbir  ve  kararlarla  ülkesini  güçlendirdi.  Yapmış  olduğu  imar  faaliyetleriyle  de  ülkesini 

bayındır hale getirmiştir.  1031 yılında ölmesine dek 47 yıl boyunca ülkesini yönetmiştir. Yerine 

oğlu Ebu’l Feth Musa 1034 yılına kadar tahtta kaldı. Onun da ölümü üzerine Ebu’l Hasan Ali b. 

Musa Leşkeri ülkenin başına  geçti. Bu emirinde 1048 yılında ölmesi üzerine yerine Nuşirevan 

tahta oturdu. Bunun da yerine Ebu’l Asvar Şavur b. Fadl başa geçti. 1054 yılında Azerbaycan’a 

gelen Selçuklu Sultanı Tuğrul Bey’e itaatini bildirdi. Bu şekilde  de Selçuklu-Şeddadiler arasına 

güzel  bir  ilişki  kurulmuş  oldu.  Şeddadi  emir  ve  askerleri  özellikle  Arran,  Azerbaycan 

yöresindeki  Bizans,  Ermeni  ve  Gürcülere  karşı  yapılan  Selçuklu  askeri  faaliyetlerine  rehberlik 

ve gönüllü katılım sağlamaktaydı.1064 yılında Sultan Alpaslan tarafından fethedilen Ani bizzat 

Sultan  tarafından  göstermiş  olduğu  hizmet  ve  yararlılıklarından  dolayı      Ebul  Asvar  Şavur’a 

verilmiş  ancak  onun  yaşlı  olması  nedeniyle  oğlu  Menuçehr,  Ani’ye  hakim  olmuştur.  Sultan 

Melikşah’ın  1076  yılındaki  Gürcistan  seferinde  Gence  Şeddadi  Emiri  III.  Fadlun’dan  alınarak 

Sev  Tegin’  e  verilmiştir.  Ancak  Gence’deki  Şeddadi  varlığı  tam  manasıyla  1088  yılında  son 

bulmuştur.  Ani’deki  Şeddadi  varlığı  ise  1200  yılında  Gürcü  Kraliçesi  emrindeki  Gürcüler 

tarafından Ani’nin ele geçirilmesiyle son bulmuştur

1

. 

Makale kapsamında Şeddadilerin egemen olduğu topraklarda inşa edilen binaların üzerinde 

yer  alan  kitabeler  içerisinde  özellikle  Şeddadi  Emirlerinin  isimlerinin  zikredildiği  kitabeler  ile 

onlara  ait  olan  ancak  isim  belirtilmeyen  Arapça  ve  Farsça  kitabeler  incelenmiştir.  Ani’den 

Bakü’ye  kadar  geniş  bir  alanda  neredeyse  Kafkasların  tamamına  hakim  olan  Şeddadiler 

döneminde ülkenin farklı yerlerinde onlarca kale, sur, şehir, cami, mescit, kilise, manastır, han, 

hamam, burç, saray, köprü gibi gerek İslami gerekse gayr-i İslami eserler inşa edilmiştir.  

Göz  önünde  olması  nedeniyle  sürekli  istila  ve  yağmalara  maruz  kalan  Şeddadi 

egemenliğindeki eserlerin çoğu ortadan kalkmıştır. Günümüze ulaşanlardan kitabesi olanlar ise 

oldukça azdır. 

                                                           

1

 Zekai  Erdal,  “Büyük  Selçuklular  Öncesi  Kafkaslardaki  Beylikler:  Şeddadiler”, 

V.  Uluslararası  Van  Gölü  Havzası 

Sempozyumu

,  (İstanbul,  2010),  121-137;  a.y.,  “Şeddadi  Kitabeleri”,  N

ahçıvan  ve  Doğu  Anadolu  Abideleri  Uluslararası 

Sempozyumu

, (Ankara, 2016), 481-489. 

 

---

129 

 

Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi/2019

-14

 

 

Tespit  edilen  Arapça  ve  Farsça  kitabeler  ile  içerisinde  Şeddadi  Emirlerinin  isimlerinin 

zikredildiği  kitabeler,  Arapça  ağırlıklı  olmak  üzere  Farsça,  Ermenice  ve  Gürcüce  olmak  üzere 

dört ayrı dilde yazılmıştır. 

Kitabeler  metinleri  dikkate  alınarak  5  ana  başlık  altında  toplamak  mümkündür.  Bunlar: 

Askeri  Yapılar  (Kale,  Sur,  Burç,  Kapı);  Dini  Yapılar  (Cami,  Mescit,  Kilise),    Mezar  Anıtları 

(Şahideler), Fermanlar ve Tasnifi Yapılamayan Kitabe Parçalarıdır. 

Yukarıdaki başlık altında belirtilen kitabelerden Talin Deştadem Kalesi kitabesi ile Sultan b. 

Mahmud’un  fermanı  11-12  Mayıs  2015  tarihlerinde  Nahçıvan’da  gerçekleştirilen  Nahçıvan  ve 

Doğu  Anadolu  Abideleri  Uluslararası  Sempozyumu  “Şeddadi  Kitabeleri”  isimli  tebliğde 

anlatılmış olup burada zikredilmemiştir

2

.  

Gerek  arazi  gerekse  literatürde  yapılan  tarama  sonucunda  Şeddadilerle  bağlantılı  olarak 

askeri mimariye ait 5 adet, 2 adedi kilise 4 tanesi camiye ait toplam 6 adet dini mimariye, 4 adet 

mezar taşı, 1 adet ferman ve 1 tane de kırık parça olmak  üzere toplamda 17 adet kitabe tespit 

edilmiştir.