Anlayış verməkdən ibarətdir

 
 
13
 
axtarışına müasir texniki üsulun tətbiq olunmasının nə  dərəcədə 
məqsədəuyğun olduğu zərurətə çevrilmişdir. Hazırda bu üsul 
olmadan Yerin alt qatlarından faydalı qazıntıların çıxarılması 
mümkün olmazdı. 
Daimi olaraq axtarış-kəşfiyyat işlərində  məsələlər çətinləşir, 
ona görə də müntəzəm olaraq faydalı qazıntıların axtarış-kəşfiyyat 
texnikası təkmilləşdirilir, texnoloji cəhətdən yeniləşdirilir. 
Alimlər Yeraltı  gəmilər, yəni Yerqazan maşınların işlənib 
hazırlanmasının konstruksiyasını müzakirə edirlər. Bu maşınlar 
yüksək temperaturlu plazma fəvvarəsi ilə Yeri qazaraq özlərinə 
yol salmalıdırlar. Bunun üçün süxurlarn texniki üsulla dağıdılması 
öyrənilməlidir, yəni lazer şüalarının, infraqırmızı şüaların, elektro-
maqnit sahələrinin süxurlara təsiri öyrənilməyə başlamışdır. 
Fasiləsiz olaraq dağ–mədən istehsal qazma işlərinin sürəti 
artır, bununla bərabər, bu işlərin aparıldığı  dərinlik də  dəyişir. 
Afrika və Hindistanın qızıl axtaranları artıq 4 km dərinliyə 
çatıblar.  Ən böyük nailiyyət quyuqazma işlərində qazanılıb 
(cədvəl 1). 
   
 
 
 
                    
                                                                    Cədvəl 1 
              Dünyada qazılan ən dərin quyular 
                     
Qazıldığı 
illər 
Dərinliyi Ölkələr 
1765 180  Qərbi Avropa 
1869 446  Rusiya 
1870 1300  Rusiya 
1900 1700  ABŞ 
1974 9583 
ABŞ(berto Rodjers) 
 1985 
12060 
SSSR(Kola yar.-ada) 
         
Belə bir sual meydana çıxa bilər, dərin quyuların qazılması 
nəyə lazımdır, elmi-texniki problemlərin həlli özünü 
doğrultdumu? Bəli, doğrultdu. Kola yarımadasında qazılan quyu 

---

 
 
14
 
bir çox yeni elmi nəticələr əldə etməyə imkan verdi. Bunlardan bir 
neçəsi böyük sensasiyaya səbəb oldu. Birinci, texniki cəhətdən 
çox çətin həyata keçirilə bilən məsələ  həll olundu. İkinci, böyük 
dərinlikdə 2 milyard ilə yaxın yaşa malik daşlaşmış kiçik orqa-
nizmlər-mikrofossillər aşkar olundu. Belə çıxır ki, uzaq keçmişdə 
yerdə su həyat olub. Üçüncü, Yerin üst qatından xeyli dərinlikdə 
süxurlarn  dağılmış bir qatı olduğu aşkar olunub ki, oradan karbo-
hidrogen, azot, hidrogen və digər qazlar ayrılır. Bu Yerin dərin 
qatlarında böyük təzyiq və temperaturda fəal geotektonik 
proseslərin getdiyini göstərir. Dördüncü, quyu qazılarkən 1,6 km 
dərinliyində mis- nikel filizinə rast gəlindiyi göstərdi ki, dərin 
quyu qazmaqla faydalı qazıntıların axtarışının, kəşfiyyatı çox 
əlverişlidir. Beşinci, geotermik pillələr barəsində alınan nəticələr 
əvvəllər məlum olan məlumatlara çox yaxındır, yəni 33 m 
dərinlikdə istilik 1
o
 S artır. Əslində isə bu qiymət geoloji kəsilişin 
üst hissəsində anomal aşağı qiymətə malikdir. Yəni 70 m-də 1
o
 S 
dəyişir. Sonra isə birdən kəskin olaraq 11 km dərinlikdə 
temperatur 200
o
 S-yə qalxmışdır. Hərçənd ki, 15 km dərinlikdə bu 
rəqəm 140
o
 S-yə yaxın olmalı idi. Altıncı, 7 km dərinlikdə (buna 
bəzən Konrad sərhədi deyilir) süxurlarn tərkibində heç bir 
petroqafik dəyişiklik baş vermir, lakin geofiziki tədqiqatların 
nəticələri, elastik dalğaların sürətinin sıçrayışla dəyişdiyini aşkar 
etmişdir. 
    Kola  yarımadasından başqa, keçmiş SSR-də ikinci dərin 
quyu Azərbaycanda Saatlı rayonunda qazılmağa başlamışdır. Bu 
quyunun dərinliyi 11 km olmalı idi. Təəssüf ki, 9-cu km-də 
geoloji  şəraitlə  və texniki cəhətdən pis təchiz olunduğuna görə 
quyunun qazılması dayandırılmışdır. Qazılmış quyularda filizlərin 
kütləvi müşahidəsi yoxlanılmış  və praktiki olaraq bu üsulla 
yatağın birbaşa axtarışı  həll edilməmişdir. Dəqiq demiş olsaq 
texniki üsullar sərbəst axtarış    işləri  aparmaq üçün əhəmiyyətli 
deyil, bu yalnız geoloqların bilik dairəsini genişləndirməyə imkan 
yaradır. Digər tərəfdən misal göstərmək olar ki, qazma zamanı 
keçilib gedən filiz laylarının qalınlığı  və  tərkibində olan 

---

 
 
15
 
mineralların orta miqdarı haqda alınan məlumatı kifayət qədər 
etibarlı hesab etmək olar. 
 
1.5. Geofiziki üsullar 
Faydalı qazıntıların geofiziki üsulla kəşfiyyatı XX əsrdə 
başlanmışdır. Hazırda maqnit, qravi, elektrik, seysmik və 
radioaktiv kəşfiyyat üsullarına, geoloji-kəşfiyyat üsullarına 
buraxılan ümumi xərclərin üçdən biri sərf olunur. Əgər nəzərə 
alsaq ki, geofizika özünün yüksək məhsuldarlığı ilə əlaqədar 
olaraq az əmək və az vəsait tələb etdiyindən, quyu qazmadan və 
böyük dağ- mədən istehsal Yerləri açmaqdan çox əlverişlidir. 
Nəzərə almaq lazımdır ki, göstərilən rəqəmlər çox böyük görünür. 
Hazırda inkişaf etmiş ölkələrdə geoloji kəşfiyyatla məşğul olan 
hər beş nəfər mütəxəssisdən biri geofizikdir. 
Geofiziki üsulun faydalı qazıntı yataqlarının axtarışında və 
kəşfiyyatında geniş vüsət alması  və tezliklə geoloji kəşfiyyata 
tətbiq olunması  nə ilə  əlaqədardır? Bu üsulların Yerin maqnit, 
elektrik, qravitasiya, elektromaqnit, radioaktiv elementlərin, 
elastiki dalğaların yaratdığı fiziki sahələrin öyrənilməsinə  və 
ölçülməsinə əsaslandığından geniş vüsət almışdır. 
Faydalı qazıntı yataqları və yatağı özündə Yerləşdirən geoloji 
strukturalar bir qayda olaraq maqnit nüfuzluğuna, süxurun 
sıxlığına, elastik dalğaların yayılma sürətinə, elektrik 
müqavimətinə  və digər fiziki xassələrinə görə xeyli fərqlənirlər. 
Bu xassələr yaranan fiziki sahələrin biri-birindən qanunauyğun 
olaraq fərqlənməsinə  gətirib çıxardığından buna geofiziki 
anomaliya deyilir. 
Geofiziki üsulların bəziləri böyük, digərləri isə praktiki olaraq 
heç bir məhdudiyyəti olmadan istənilən dərinliyə  qədər nüfuz 
etməsilə xarakterizə olunur. Bizim planetimizin daxili quruluşu 
haqda alınan məlumatların hamısının geofiziki üsullarla əldə 
olunduğunu bir daha yada salsaq, Yer qabığında ən dərin qazılmış 
quyunun Yer radiusunun 1/500 təşkil etdiyini görərik. Deməli, 
kəşfiyyat nəticəsində aşkar olunan bütün faydalı qazıntı yataqları 
bilavasitə geofiziki tədqiqat üsulunun köməyilə, ya da onların 

---