Akçurao lu yusuf tüRKÇÜLÜYÜn tar baki-2006

133
“G nc Q
ml r”
stanbulda “Türk d rn yi”, “Türk yurdu” v  “Türk oca ” adl  qurulu larla türkçülük
fikrinin t kilatlanmas na çal
lark n,
lanikd  “ ttihad v  t
qqi” M rk zi Hey ti üzvl rind n,
özün  “Göyalp” ad
 ver n Ziya b yin t lqin v  ilhamlar  il  m rk zd  bir türkçülük ax
ba lam  oldu u kimi, o zamanlar S lanikd  ç xmaqda olan “G nc Q
ml r” d rgisi d  Göyalp n
siri il  türkçülük t bli  etm
 ba lam
r. Bir xeyli axtard
m halda, “G nc Q
ml r”in tam
komplektini tapmaq mümkün olmad . “G nc Q
ml r”in b zi  rtl r qoyaraq dili sad
dirm k
haqq nda ilk yaz lar
 hans  tarixd  n r etmi  oldu unu d qiql dir  bilm dim. Bu d rgi “Yeni
lisan v  bir ara
rma” adl  bir kitabça da ç xararaq, müdafi  etdiyi görü  haqq nda bir növ “Anket”
 yaratd . Ancaq  limizd  mövcud olan bu risal nin d  heç bir yerin  tarix qoyulmam
r!
Bununla b rab r, “Türk yurdu”nda “G nc q
ml r”i t nqid ed n mahiyy td  ç xan bir yaz da
lanikli d rginin  stanbullu arkada  ç xmaya ba lad qdan sonra türkçülük yoluna girdiyini iddia
etm k mümkündür. H tta bu iki d rginin eyni zamanda türkçülüy  ba lad qlar  dü ünüls  bel , h r
ikisinin “Türk d rn yi” il  n r olunan dild  türk milliyy tçiliyi dü ünc sini  sas ald qlar  h qiq ti
örtül  bilm z v  inkar oluna bilm z... Q sacas , n  deyilirs  deyilsin -m
n “ ttihad v  t
qqi”
qeyr tke
ri bir zamanlar bütün fikri h
katlar n da qayna
 öz c miyy tl rind  göst rm k
ist
k t bli atlar etmi dil r- Osmanl  dövl tind  kültür l türkçülüyün ilk t kilat  “Türk d rn yi”
miyy ti v  ilk türkçü d rgi d “Türk d rn yi” d rgisidir...
lanikd  yerl
n  srar ngiz “ ttihad v  t
qqi” komit si, formala maqda olan bütün fikri,
sosial v  siyasi h
katlar  özün  aid etm k amal nda idi. “Türk d rn yi” qurulunca üzvl rind n
zil rinin oraya g lib getdiyi göründü. Tibbiyy  t
si aras ndan “ ttihad v  t
qqi”y  çox ba
 dost olmayan b zi g ncl r t
find n “Türk oca ”n n t
ll ri at lma a ba lan nca, “Türk
oca ”n n qurulmas na v  “G nc Q
ml r”in türkçülük etm sin  “ ttihad v  t
qqi” c miyy tinin
viqçi v  yard mç  oldu unu görürük. Get-ged  “ ttihad v  t
qqi” üzvl rind n bir qismi, aç qdan
aç a türkçülükl rini ifad  v  elan etm kd  günah görmürl r. Bu  kild  “Türk yurdu” v  “Türk
oca ”n  “ ttihad v  t
qqi” c miyy tin  ba
 imi  kimi göst rm k bel  ist yirl r. V  bu m qs
çatmaq üçün C miyy t h r iki mü ssis
 pul yard
 da edir; ancaq türkçülük mü ssis
ri
miyy tin müxt lif vasit
rl  göst rdiyi t sirl
 qar  dura bilmi  v  “ ttihad v  t
qqi”
miyy tinin da lmas na q
r xüsusiyy t,  sliyy t v  muxtariyy tini qorumu dur.
“Türk oca ”n n xüsusiyy t v
xsiyy tini qoruyaraq davaml  inki af v  ir lil
sind
n
çox xidm ti görül n ocaql  H mdullah Sübhi b ydir.

---

134
mdullah Sübhi b y
Yuxar da söyl mi dik ki, H mdullah Sübhi b y Ocaq quruldu u zaman Tibbiyy li
rin Müv qq ti  dar  Hey ti üzvlüyün  namiz d göst rdiyi 20 n
rlik siyah ya daxil idi;
lakin o zamanlar (1911) H mdullah b yi laz mi s viyy
 tan yanlar az oldu undan Müv qq ti
dar  Hey ti üzvlüyün  seçil  bilm mi di. Ocaq qurulub, Divan Yolunun M rcan a a m scidin
yax n hiss sind  özün
xsus bir neç  otaq da t min etdikd n sonra H mdullah b y öz ifad sin
gör , Akçurao lu Yusufun vasit si il  25 yanvar 1328-ci ild  (1912) 776-c  nömr  il  Oca a üzv
yaz ld qdan sonra, çox tez gerç k yerin  yüks ldi; y ni idar  hey ti ba qan  oldu. H mdullah b yin
Oca a al nd
 zaman idar  hey tind  ba kan  hm d F rid b y, ikinci ba qan Akçurao lu Yusuf idi.
Ümumi katib bu gün Bükr  elçisi olan Hüseyn Ra ib b ydi.
mdullah b yin oca a girm sini t qib n toplanan qurultay n seçimind  ba kanl a
mdullah Sübhi b y keçdi, ikinci ba kanl qda yen  Akçurao lu Yusuf qald .
mdullah b y, Ankarada M rk z Hey ti binas
n t
l da  qoyulark n (21 mart, 1927)
söyl diyi qüvv tli v  göz l nitqind  ilk daxil oldu u zaman “Türk oca ” binas
n hal
 bel  t svir
etmi dir: “Bundan 16 il önc  idi.  stanbulun tarixi bir cadd sinin k nar nda, sad  bir evin üst
rt
sind  iki bo  v  f qir otaq... orada toplananlar, bir toplant  t kil etdikl ri vaxt dinl yicil ri
oturtmaq üçün laz m olan q
r stul tapa bilm zdil r. A
 küç
 en rl r,  traf q hv
rd n öz
cibl rind n verdikl ri kiçik pullarla stul alar, bunlar  bell rind  Oca a g tirirl r v  toplant dan sonra
yen  geri t hvil ver rdil r. “Türk oca ”, onu r dd v  inkar ed n bir hava içind  do uldu. Ona h r
s qar  idi. H tta bir çox türk ayd
 bel ...”
1
mdullah b y, maddi v  m
vi durumunu ustal qla bir neç  cüml  il  canland rd
 “Türk
oca ”n  iki-üç ild
stanbulun  n canl , xeyli z ngin bütün türk g ncliyi t
find n sevil n çox
ön mli sosial bir qurulu u hal na g tirdi. Bir neç  ayda, o iki-üç otaq be -alt  otaq oldu, bir il sonra
“Türk oca ” Bayazidd  böyük bir iqam tgah  tamam tuturdu. Oca n qurultaylar , y ni konqresi,
Darülfünunun böyük konfrans salonunu dolduracaq q
r qalabal q v  g ncliyin s mimi dü ünc  v
duy ular
 qüvv tl  ifad  etdiyind n çox canl  v  gurultulu olurdu. Türk ell rinin h r t
find
yeni-yeni ocaqlar aç ld
 x
rl ri d  davaml  olaraq m rk
 g lirdi.
Göyalp Ziya b y
1
 H mdullah Sübhi, Da  yolu, birinci kitab, s. 30. Bu kitab H mdullah b yin 27 nitqini  hat  edir. “Türk ocaqlar ”  dar
Hey ti Yay
n 6 nömr li say
r. Ankarada “Türk ocaqlar ” M rk z Hey ti m tb sind  1928-ci ild  n r
olunmu dur.

---