Akçurao lu yusuf tüRKÇÜLÜYÜn tar baki-2006

130
oldu una hökm edirdi. Daha sonra bu Tibbiyy li g ncl r özl rinin “t kamül qanununa riay t
fikrind  israrl ” olacaqlar
 ifad  ed
k, “ kinçilik, ticar t v  s naye il  qazan lm  ictimai
hakimiyy ti quru bir siyasi hakimiyy td n üstün tutduqlar
” aç qlay r v  bu fikirl rini bel  bir
arzu il  tamamlay rd lar: “G
k n slimiz, miskinliyi günah, f aliyy ti ibad t bilsin! T
bbüskar,
qüvv tli v  s rv t sahibi olsun!”
Bu amallar n gerç kl
si üçün “h r cür firq  ixtilaflar
n üstünd , h r cür siyas t
qalmaqallar
n xaricind  yeni bir ax m do mas ”na lüzum görürl r; v  bu ax
 do urmaq üçün d
Donanma C miyy ti q
r geni , ancaq s rf milli, sosial bir c miyy t meydana g tirm k ehtiyac
da duyurdular.
Bu c miyy t ir lid  Anadoluda, Rumelid  v  h tta türk olan dig r m ml
tl rd
öb
r
açacaq, zira t, ticar t v  s naye m kt bl ri quracaqd .
1
Bu c miyy t tan nm  v  qüdr tli  xsl rin n zar ti alt nda idar  edil
kdi.
ktub bel  bitirdi: “Bel  bir c miyy tin t
l da lar
 ali m kt bl
 davam ed n türk
ncinin maddi-m
vi f dakarl qlar  il  ataca q.”
“Bu bar
 hakiman  v
diban  görü
rinizi öyr nm k ist diyimizi bildirir v  elmi v
li i birliyind  bulunmalar
 israrla t
nna eyl rik, 
ndimiz!
190 Tibbiyy li türk övlad .”
Mütarik  zaman  “Türk oca ” v  “Türk yurdu”nun nüsx
rini ingilis i al qüvv tinin
zyiqi il  evd n-ev  da yark n qurtara bildiyim s
dl r aras nda, bu m ktublara b zi tan nm
adamlar n verdikl ri  ifahi cavablar n qeydl ri d  vard r; ancaq nöqsanl
r. G
k “Türk y ”nda
türkçülük tarixinin M rutiyy t dövrü inc
nirk n, bu qaynaqlardan yararlanaraq, “Türk oca ”n n
do
undan  trafl ca b hs ed rik, bu konspektd  ancaq bir neç  ön mli nöqt ni t sbit edib
keç
yik.
Mövcud m nb
rd n anla
r ki, frans z dilind  yay mlanan “Jon türk” adl  q zet aprel
sonlar nda v  may n  vv ll rind  (1911), “parlaq u urlar  il  gözl ri qama
rmaqda olan Milli
Donanma C miyy ti kimi “qövmi bir Türk Maarif C miyy ti meydana g tirm k” fikrini ortaya
sürmü  v  “Tanin” q zeti d  bu fikr  qat lm
r.
Bu q zetl ri diqq tl  t qib ed n Tibbiyy li g ncl rd n b zil ri, öz aralar nda bel
dü ünmü dül r: “Bel  böyük amallar  feil n gerç kl dirm k üçün qövmün g ncl ri birl
li, o
art q do mu  olan amal  fikr n v  real olaraq b sl
li, ya atmal
r.”
Tibbiyy li idealist g ncl r bu i i öz v zif
ri hesab edirl r: “Bu tibb mü ssis sind  bu gün
insanlar n ac lar
 aradan qald rmaq üçün çal maqda olan bizl r, bir vaxtlar qövm v  din f rqi
dü ünm
n bu Osmanl  v
nini siyasi c
td n uçurumlara dü
kd n qorumaq m qs di il
1
 M ktubdak  kursivl r bizimdir (A. Y.).

---

131
l dö
n s
fl rimiz kimi
1
”, bu gün d  türk qövmünün sosial süqutunun önünü almaq üçün
ilk add mlar  atmal
q.”
Bu s tirl ri, Tibbiyy lil r t
find n yaz b b zi adamlar n fikirl rini öyr nm k üçün
gönd ril n v  bir qismi yuxar da g tiril n b yannam nin 4 may 1327 (1911) tarixli ilk variant ndan
xard m.  ld  mövcud m nb
r  sas nda bu variantdan daha önc  yaz lm  heç bir yaz  yoxdur.
Bu eskizd n bunu da anlay q ki, Tibbiyy li g ncl r, özl rinin “Jon türk”d  yaz  yazan
lal Nuri b yd n  n çox ilham ald qlar  inanc ndad rlar.
Tibbiyy lil r, “C hl  qar  mücadil ” düsturu il  xülas  etdikl ri bu h
kata t
bbüsçü
olaraq ba lan cda aralar ndan bu 
ndil ri seçirl r: “Dördüncü sinifd n Mahmud, R
t,  dh m,
Ha im, C lal, Behc t, üçüncü sinifd n Hüseyn Fikr t, Hüseyn Cahid (Baydur), Möhsin, N
t, Lütfi,
Süleyman, ikinci sinifd n H bib 
ndil r.”
20 iyun 1911-ci ild , Tibbiyy
n 231 t
 ad na g lmi  nümay nd
r (Hüseyn Fikr t v
mzi Osman b yl r) il  t
nin d
tini q bul ed
k toplant ya g lmi  olan M mm d  min
air), F rid (bu günkü London elçisi), Yusuf (Akçurao lu), M mm d  li Tofiq (yazar),  min
Bül nd ( air), Fuad Sabit, A ao lu  hm d b yl r toplanaraq, qurulacaq c miyy tin ad
 “Türk
oca ”  klind  q bul etmi dil r v  “Türk oca ”n n qurucular  il  müv qq ti  dar  Hey tini
seçmi dil r:
Qurucular :
air M mm d  min b y
hm d F rid b y
ao lu  hm d b y
Doktor Fuad Sabit b y
Müv qq ti  dar  Hey ti:
Ba kan: M mm d  min b y
kinci ba kan: Yusuf b y (Akçurao lu)
Katib: M mm d  li Tofiq b y
Mühasibat: Fuad b y (Doktor Fuad Sabit)
Eyni toplant da oca n ilk nizamnam
lyazmas
n müzakir sin  ba lanm  oldu u kimi,
idar  m rk zi toplant  yeri olmaq üzr  d
f küç sind  5 nömr li ev (Akçurao lu Yusuf b yin
ya ad
 pansiyon) “Türk d rn yi Ota ” olaraq göst rilmi dir.
Tibbiyy lil rin quruculu a v  idar  hey ti üzvlüyün  namiz d olaraq göst rdikl ri iyirmi
adaml q siyah
n içind  türkçülük h
kat  il  sonradan heç bir  laq si olmayan b zi adamlar
1
 Burada “ ttihad v  t
qqi” c miyy ti n
rd  tutulmaqdad r. Gerç kd n d  bu c miyy tin qurulmas na da ilk
bbüs ed nl r, Tibbiyy  M kt bi t
ri idi.

---

132
oldu u kimi, “Türk oca ”n n ya amas nda, inki af nda çox böyük xidm ti keç n
mdullah Sübhi
y d  var idi.
“Türk oca ”na ilk ön mli maddi yard
, 50 Osmanl  alt
 verm k sur ti il  Hüseyn Cahid
y (“Tanin” yazar ) etmi dir.
Yuxar da haqq nda b hs etdiyimiz hadis
 gör , “Türk oca ”n n 
li sur td
qurulmas
 20 iyun 1327-ci il  (1911) t sadüf ed n bazar ert si günü olaraq q bul ed  bil rik.
1
sm n qurulu u is , daha önc  göst rdiyimiz kimi, 12 mart 1328 (1912), y ni 
li sur td
qurulu undan doqquz ay sonrad r.
Bu müdd t içind  idar  m rk zinin yeri iki d
 d yi mi , bir çox toplant lar olmu dur. Bu
toplant dan ancaq 5 avqusta q
r olan be  toplant
n protokollar  m nd dir.
2
 Müzakir
r,
ümumiyy tl  nizamnam  üz rind  c
yan etmi dir. Haqq nda dan
lan m
rd n  n çox
mübahis  açan m
 bu olmu dur: C miyy t m qs dini  ld  etm k üçün “Türk oca ” adl  klublar
açs nm ? Yoxsa risal , d rgi n r etm kl  v  m kt bl r açmaqla kifay tl nsinmi? Tibbiy li t
r,
klublar aç larsa, i  siyas t qar aca ndan qorxur v  buna gör  klub açman n  idd tl
leyhin
rd lar.
“Türk yurdu” c miyy tinin r sm n qurulu u 18 avqust 1911-ci il oldu una gör , oca n
feil n quruldu u 20 iyun 1911-d n sonra dem kdir. Bununla b rab r “Türk yurdu”nun qurulmas na
çal
lark n 20 iyundan daha önc  m
 dair b zi yaz malar oldu u da “Yurd”a dair
nb
rd n anla lmaqdad r.
Buna gör  “Türk yurdu” il  “Türk oca ”n n h r ikisinin 1911-ci il ilkbahar ndan etibar n
qurulu  çal mas na ba lan laraq, o ilin yay nda qurulmas  mümkün olmu dur -dey  bil rik.
1
 Bu 20 iyun toplant
ndan önc , bir neç  toplant  da oldu u, q sas  29 may bazar günü A ao lu  hm d b yin evind
toplan ld
 v  bu toplant da bir nizamnam  q
 al nmas  q rarla
ld
 yen  mövcud s
dl rd n
anla lmaqdad r.
2
 Ba qalar
 tapmaq mümkün olmad .

---