A. H. Vahobov biologiya fanlari doktori, professori

O
A l l l C I I U I J
(♦)
2
Askogenli giflar 
4
(a
------- «Xaltachalar— »
5
A skosporalar
6
3
2-rasm. 
Ругопета species misolida askomitsetlarning rivojlanish
sikU tasvirlangan: 1 
- mitseliy; 
2 
-
giploidli mitseliyda hosil bo‘luvchi 
konidiyalar, 
3 -
(+) va (-) qo‘shilish turlari (erkaklar va ayollarga 
tegishli); 
4 -
askogen giflar 
(a-f)\ 5 -
sporali xaltachalar;
6 -
askosporalar.
B azidial z a m b u ru g ^ a r. Hisoblarga qaraganda bazidimitset- 
laming (yunoncha 
basis -
asos so‘zidan) tuzilishi, shakli va hajmi- 
ning g ‘oyatda rang-barangligi bilan farqlanuvchi 30000 dan ziyod 
turlari mavjud.
Rivojlanishning jinsiy va jinssiz davrlari bazidiomitsetlar 
uchun ham xos. Ulardan birinchisi bazidiya - urchish organi shakl- 
lanishi bilan nihoyasiga yetadi, shu organda, odatda, sterigmalar- 
da o‘stiruvchi to'rttadan sporalar (bazidiosporalar) hosil bo‘ladi. 
Jinssiz davr - qisqa muddatli, u sporalaming o ‘sib chiquvchi nay- 
chalari va keyinchalik dikariod mitseliy dan tashkil topadi. Ana shu 
mitseliydan mevali tana-bazidiokarp vujudga keladi, so‘ngra unda 
bazidiyalar hosil bo‘ladi. Aksariyat bazidiomitsetlarga mitseliya-
30

---

larda hosil bo‘luvchi va yadrolaming sinxron bo‘linish jarayonida 
ishtirok etadigan to‘qimalar (3-rasm) va mitseliy septalarida hosil 
boMuvchi doliporalarga xos.
3-rasm. 
B azidial zam burug ‘lar o 4ra m i
Deyteromitsetlar (yunoncha 
deiteros -
ikkinchi so'zidan) zam­
burug1 laming terma sinfi hisoblanadi, chunki rivojlanishning jin ­
siy jarayoni bo‘lmagan mikromitsetlaming barcha vakillari uning 
tarkibiga kiritilgan. Basharti jinsiy davri aniqlansa, u holda ana shu 
zamburug4 darhol tegishli sinfga o‘tkaziladi.
Mukammal b o ‘lm agan zam burug1 lam ing bir necha ming tur­
lari mavjud. Yaxshi rivojlangan septirlashgan m itseliy va koni- 
diyal (g ‘ayrijinsiy) sporalam i tashish ularga xos. Mukammal 
boMmagan zam burug4larda geterokarioz va paraseksual davr 
bo'lishi mumkin.
L ish ay n ik lar (lotincha 
lichenes
so‘zidan olingan) - bu zambu­
rug4 (mikobiont)laming va suv o 4tlari (bakteriobiontlar)ning tabi­
iy simbiontlari. Lishayniklami organizmlaming mustaqil guruhiga 
ajratiladi va maxsus ilmiy fan - lixenologiya fanida o4rganishadi. 
Hozirgi vaqtda lishayniklam ing 30 mingga yaqin turlari m a’lum. 
Ularda aksariyat hollarda askomitset (kamdan-kam hollarda - baz- 
idiomitset)lar mikobiont sifatida yashil va sarg‘iSH -yashil suv 
o'tlari, sianobakteriyalar fikobiontlar va bakteriobontlar sifati­
da namoyon bo'ladi. Lishayniklar mikobiontlariga qarab nomla-

---

nadi. Lishayniklaming shakliga ko‘ra yaproqsimon (shu jum la­
dan, ko‘chmanchi), butoqsimon va qatqaloqsimon (o‘sma) turlar- 
ga bo'linadi. U lar g ‘ayrijinsiy (parchalar bilan, konidiyalar bilan) 
va mikobiontlar hisobiga jinsiy yo ‘1 bilan ko'payadi (4- rasm).
4-rasm. 
Lishayniklar: 1-
qatqaloqsimon yoki o‘sma; 
2 -
yaproqsimon;
3 -
butasimon; 
4 -
ko‘chmanchi.
Yuqorida aytilgan fikrlardan turli-tuman moddalami ishlab 
chiqarishda foydalansa bo'ladigan bioobyektlar son-sanoqsiz ekan­
ligi, ulaming aksariyati xazina izlovchilaming bo'lajak avlodlari
uchun qo‘l tegmagan xazina sifatida yotgani haqida ta sa w u r hosil 
qilish mumkin.
O 'sim lik lar. O'simliklar