Zavər Qafarov, Ataxan Əbilov Beynəlxalq xüsusi hüquq Yenidən işlənmiş ikinci nəşr Bakı ~ Qanun 2007
§ 4, Beynalxalt] xüsusi hiiqııc|im lüiquq sistcmindo yeri
Yüklə 2,45 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- § 4, Beynalxalt] xüsusi hiiqııc|im lüiquq sistcmindo yeri
- § 5. Beynəlxalq ümumi və xüsusi hüquq
§ 4, Beynalxalt] xüsusi hiiqııc|im lüiquq sistcmindo yeri İkinci hissəsinə görə Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavilələr Azərbaycan Respublikasının qanunvericilik sisteminin ayrılmaz tərkib hissəsidir. Beynəlxalq müqavilə döv- lətdaxili hüquq sisteminin tərkib hissəsinə çevrildikdən sonra onda ifadə olunan normaların dövlət daxilində hüquqi qüvvəsindən söhbət gedə bilər. Kollizion normalara gəldikdə isə, bu noniıalar da beynəlxalq müqavilə ilə müəyyən edilməsindən və ya beynəlxalq adət kimi formalaşmasından asılı olmayaraq dövlətdaxili hüquq sisteminin tərkib hissəsi kimi nəzərdə tutulmalıdır. Əks halda, dövlətdaxili qanunvericilikdə nəzərdə tutulmayan kollizion nonnalara istinad edilmir. İkincisi, dövlət və hüquq nəzəriyyəsində hüquq sistemi ənənəvi hüquq sahələrinə bölünür. Bu zaman hüquq sahələrinin sırasında, bir qayda olaraq, beynəlxalq xüsusi hüququn adı çəkilmir. Bu da müəyyən səbəblərdən irəli gəlir. Belə ki, hüquq sisteminin hüquq sahələrinə bölünməsinin əsası kimi hüquqi nizamasalma prcdmeti və metodu götürülür. Beynəlxalq xüsusi hüququ hüququn müstəqil sahəsi kimi ayırmaq üçün göstərilən əsaslardan əlavə beynolxalq xüsusi hüququn mülki dövriyyə ilə bağlılığı və beynəlxalq xüsusi hüququn mühüm bir hissəsinin kollizion hüquq nomıaları təşkil etməsi kimi meyarları da nəzərə almaq lazımdır. Digər tərəfdən, bu son vaxtlara qədər beynəlxalq xüsusi hüquq normalarının tiöv- lətdaxili hüquqda məcəllələşdirilməməsi ilə birbaşa əlaqəli idi. Bildiyiniz kimi, hər bir hüquq sahəsinin əsasında müəyyən sistemə salınmış - məcəllələşdirümiş normativ hüquqi aktlar durur. Azərbaycan Respublikasının hüquq sistemində isə beynəlxalq xüsusi hüquq normaları son dövrləro qədər digər hüquq sahələrinin bilavasitə mənbəyi olan məcəllələrdə (2000-ci ilə qədər qüvvədə olmuş Mülki Məcəllə, Nikah və Ailə Məcəlləsi, Mülki-Prosessual Məcəllə və s.) təsbit edilmişdir. Təqdirəlayiq haldır ki, 6 iyun 2000-ci il tarixdə Respublikamızda “Beynəlxalq xüsusi hüquq haqqında’’ Qanun qəbul edilmiş və beynəlxalq xüsusi hüquq nomıala- rınm bir qismi orada sistemli şəkildə verilmişdir. 19 Fasil 1. Beynəlxalq xüsusi hüququn anlayışı, prcdmeti və sistemi Dünyanın bir sıra dövlətlərində (Avstriya, Macarıstan, Polşa, Türkiyə, AFR, İsveçrə, İtaliya və s.) analoji qanunlar xeyli əvvəl qəbul edilmişdir. Bu qanunlar bir-birinin təkrarı deyildir və kifayət qədər məzmun baxımından da bir-birindən fərqlənirlər. Bundan irəli gələrək qeyd etmək lazımdır ki, dünya üçün vahid beynəlxalq xüsusi hüquq mövcud deyildir. Əksinə, Avstriyanın, Macanstanın, Polşanın, Türkiyənin, Azərbaycanın və s. beynəlxalq xüsusi hüquq üzrə qanunvericilikləri vardır. Beləliklə, bütün bunlar bir daha göstərir ki, beynəlxalq xüsusi hüquq dövlətdaxili hüquq sisteminin tərkib hissəsidir və onun ayrıca, müstəqil bir sahəsini təşkil edir. § 5. Beynəlxalq ümumi və xüsusi hüquq Dövlətdaxili hüququn bir sahəsi kimi xarakterizə etdiyimiz beynəlxalq xüsusi hüququn beynəlxalq ümumi hüquqla sıx əlaqələrini inkar etmək də qeyri-mümkündür. Obyektiv xarakter daşıyan belə əlaqələrin mahiyyətini düzgün dərk etmək üçün beynəlxalq ümumi vo beynəlxalq xüsusi hüquq arasında oxşar və fərqli məqamları göstərmək vacibdir. Beynəlxalq xüsusi hüquq ıionnalan ilə tənzimlənən münasibətlər beynəlxalq xarakter daşıdığından beynəlxalq ümumi hüququn hazırlamış olduğu bir sıra başlanğıclar onun üçün xüsusi önəm kəsb edir. Bura, hər şeydən əvvəl, beynəlxalq ümumi hüququn prinsipləri aiddir, Məsələn, beynəlxalq xüsusi hüququn əsas anlayışlarından olan "dövlət immuniteti" birbaşa beynəlxalq ümumi hüququn əsas prinsiplərindən biri olan suveren bərabərlik prinsipindən irəli gəlir və ona əsaslanır. Və yaxud, əsas insan hüquq və azadlıqlarına hörmət prinsipi beynəlxalq xüsusi hüququn ana xəttini təşkil edir. Beynəlxalq öhdəlikləri vicdanla yerinə yetirmək, bir-birinin daxili işlərinə qarışmamaq, dövlətlərin əməkdaşlığı, ayrı-seçkiliyin qadağan olunması kimi prinsiplər də bu qəbildəndir. Bir sözlə beynəlxalq ümumi və beynəlxalq xüsusi hüququn ümumi başlanğıcları eynidir. 20 § 5. üeynolxalq ümumi və xüsusi hüquq Digər oxşar məqam isə beynəlxalq ümumi və beynəlxalq xüsusi hüququn ifadə forması olan beynəlxalq müqavilə ilə bağlıdır. Bildiyimiz kimi beynəlxalq ümumi hüququn əsas mənbəyi kimi beynəlxalq müqavilələr çıxış edir. Beynəlxalq müqavilələrdə, eyni zamanda, beynəlxalq xüsusi hüquq nomıaları (kollizion və unifıka- siya edilmiş maddi hüquq normaları) da nəzərdə tutula bilər. Belə beynəlxalq müqavilələr dövlətdaxili hüquq sisteminə daxil edildikdən sonra beynəlxalq xüsusi hüququn mənbəyinə çevrilir. Maraqlı cəhət burasındadır ki, beynəlxalq xüsusi hüququn mənbəyi kimi beynəlxalq müqavilələrin əhəmiyyəti artır. Dövlətlər arasında getdikcə dərinləşən hərtərəfli, xüsusən mülki dövriyyədə gedən inteqrasiya proseslərinin hüquqi tənzimlənməsi zamanı meydana çıxan hüquqi boşluğun ən səmərəli həllİ məhz beynəlxalq müqavilələrin bağlanmasından keçİr. Beynəlxalq ümumi və beynəlxalq xüsusi hüquq arasında oxşar məqamları axtaranlar həm də onların tənzimlədiyi münasibətlərin beynəlxalq xarakter daşıdığına istinad edirlər. Beynəlxalq xüsusi hüquq mülki dövriyyədə baş verən münasibətləri tənzimləsə də, belə münasibətlər bir dövlətin hüdudlarından kənara çıxan münasibətlərdir və sözün geniş mənasında beynəlxalq münasibətlər hesab edilir. Beynəlxalq ümumi və beynəlxalq xüsusi hüquq arasında fərqli məqamlar isə aşağıdakılardır: Birincisi, onlar, hər şeydən əvvəl, bir-birindən tənzimləmə pred- metinə görə fərqlənirlər. Beynəlxalq ümumi hüquqla tənzimlənən münasibətlər daha çox siyasi xarakter daşıyan dövlətlərarası münasibətlərdir; onun predmetini əsasən beynəlxalq sülhün təmin edilməsi, beynəlxalq təhlükəsizlik, tərk-silah, dövlət suverenliyi və s. bu kimi məsələlər təşkil edir. Beynəlxalq xüsusi hüququn predmetini isə xüsusi hüquq xarakterli münasibətlər təşkil edir. Bu münasibətlərin əsas hissəsini əmlak və şəxsi qeyri-əmlak münasibətləri təşkil edir; İkincisi, onlar bir-birindən subyektlərinə görə fərqlənirlər. Beynəlxalq ümumi hüququn əsas subyekti kimi dövlət çıxış edir. Digər 21 Yüklə 2,45 Mb. Dostları ilə paylaş:
|