З щðÀ ÀЬÀÉÅÂÀ лизàÌÀÍ B

23
atmosferdə və şirin suda davamlı, qələvi, eləcə də bəzi turşu məhlullarında və 
dəniz suyunda davamsızdır.
Korroziyaya davamlılığın ölçüsü verilmiş mühitdə və şəraitdə korroziyanın 
yayılma sürəti qəbul edilir. Bu sürət nə qədər kiçik olarsa, metal korroziyaya 
bir o qədər davamlıdır. DYİST 13819­68­ə görə, korroziyanın sürətindən (kor-
roziyanın  metala  nüfuz  etməsi)  asılı  olaraq  (mm/il)  korroziyaya  dayanıqlığın 
onballı şkalası müəyyən edilmişdir. Tam davamlı metal materiallar 1, olduqca 
davamlı materiallar 2 və 3, davamlı metallar 4 və 5, davamlılığı aşağı olan mate-
riallar 6 və 7, az davamlı materiallar 8 və 9, davamsız materiallar isə 10 bal ilə 
qiymətləndirilir.
Metal materiallar bu və ya digər mühitdə korroziyaya davamlılığından asılı 
olaraq bir necə sinfə bölünür:
a)  korroziyayadavamlı  (paslanmayan)  materiallar.  Bu  materiallar  atmos­
ferdə, torpaqda, dəniz suyunda və şirin suda, eləcə də digər mühitlərdə korrozi-
yaya davamlıdır;
b)  odadavamlı  (qəlpəyədavamlı)  materiallar.  Bu  sinfə  550
0
C­dən  yüksək 
tem peraturda qaz mühitində korroziyayadavamlı olan, eləcə də yüklənməmiş və 
ya az yüklənmiş şəraitdə işləyən materiallar daxildir;
c)  odadavamlı  materiallar.  Bunlar  müəyyən  vaxt  ərzində  yüklənmiş  halda 
yüksək  temperatur  şəraitində  işləyir  və  bu  müddətdə  lazımi  odadavamlılığa 
malik olur;
ç)  turşuyadavamlı  materiallar.  Bunlar  aqressiv  turşu  mühitində  (kükürd, 
xlorid, azot, fosfor turşularında və onların müxtəlif konsentrasiyalı qarışıqları) 
korroziyayadavamlı  materiallardır.  Polad  və  çuqunun  korroziyaya  davamlılı-
ğını artırmaq üçün onların tərkibinə xrom, nikel, titan və digər elementlər əlavə 
edilir.
Bizim sənayemiz korroziyayadavamlı (paslanmayan), odadavamlı və turşu-
yadavamlı poladlar istehsal edir.
Nikel, titan və onların ərintiləri atmosferdə və aqressiv mühitdə korroziyaya 
yüksək dərəcədə davamlıdır. Korroziyayadavamlılığa görə titan və onun ərin ti­
ləri nəcib metallara yaxındır.
Yoxlama üçün suallar:
1. Metalların korroziyası nəyə deyilir?
2. Metalların korroziyası hansı mühitdə baş verir? 
3.  Verilmiş  mühitdə  metal  materialların  korroziyayadavamlılığını  necə 
ölçürlər?

---

24
§16. Tablanmış polad kürəciyi batırmaqla möhkəmlik sınağı
(Brinell metodu) 
Brinell metodu – sınan metalın səthinə P yükü altında tablanmış polad kürə­
cik batırmaqdan ibarətdir.Yükü götürdükdən sonra sınan nümunənin, pəs tahın 
və  yaxud  detalın  səthində  sferik  iz  qalır.  Metal  nə  qədər  bərk  olarsa,  izin 
ölçüləri bir o qədər kiçik alınır. Brinelə görə, bərklik NB ilə işarə olunur. Bərk­
lik kürəciyə düşən yükü P izin sahəsinə F bölməklə təyin olunur:
 
 
 
 
       P
HB= ––– MHm²(kQ/m²).
 
 
 
 
       F
Sferik izin sahəsi: 
 πD(D­√D²­d²)
F= ––––––––––––– ; 
 2
burada D – kürəciyin diametri; mm² d­izin diametridir (Mm).
İzin  diametrini  üzərində  şkalası  olan  xüsusi  lupa  vasitəsi  ilə  ölçürlər.  Elə 
cihazlar (briviskoplor) vardır ki, onların vasitəsilə olunmuş iz irimiqyaslı ekrana 
proyeksiya olunur və xətkeşlə izin diametri ölçülür.
Yuxarıda verilmiş düsturla mürəkkəb hesabat aparmamaq üçün Brinel pre­
sinə cədvəl əlavə edilmişdir (cədvəl 3). İzin diametrini NB bərkliyinə keçirmək 
üçün həmin cədvəldən istifadə olunur. Misal üçün, diametri 10 mm
2
 olan kürə­
cik 3000 kq­lıq yük altındakı nümunənin üzərində 3 mm
2
 diametrində iz qoyursa, 
buna uyğun bərklik ədədi NB4/5 olur.
Kürəciyi batırarkən sınanan materialın (detalın və yaxud nümunənin) əyil­
məsi üçün onun qalınlığı dərinliyindən on dəfədən çox olmalıdır (cədvəl 3).
İzin diametri ilə Brinellə görə, bərklik ədədi arasındakı asılılıq (izlərin dia-
metri 10 mm
2
 olan kürəcik üçün verilmişdir).
Şəkil 10. Brinel presinin sxemi

---

25
İzin diametri (mm)
P qüvvəsində bərklik ədədi kQ
30 D
2
10 D
3
2,5 D
2,90 
2,95 
3,00 
   05
3,10
3,15 
3,20 
3,25
3,30 
3,35 
3,40
3,45 
3,50 
3,55 
3,60 
3,65
3,70
3,75 
3,80
3,85
3,90 
3,95
4,00
444 
430
415
401
388 
375
363
352 
340 
332 
321 
311
302 
293 
286
277 
269 
262 
255 
248
241
235
299
- 
- 
- 
-
129
125
121
117
114
110
107 
104
101
97,7 
   95
92,3
89,7 
87,2 
87,9
82,6
80,4 
78,3 
76,3
-
-
34,6 
33,4 
32,3
31,3 
30,3 
29,3 
28,4 
27,6 
26,7 
25,9
25,2
24,5
23,7
23,1
22,4
21,8 
21,2
20,7
20,1
19,6
19,1
Brinel cihazında diametri 2,5;5 və 10 mm
2
 olan kürəciklərdən istifadə edilir. 
Polad kürəciyin diametri və yükün seçilməsi sınanan materialın bərkliyindən və 
qalınlığından asılıdır.

---

26
cədvəl 4
 Sınanılan metalın bərkliyindən və qalınlığından asılı olaraq kürəciyin diametrinin və yükün 
seçilməsi
Material
Bərklik 
materialı
Brinell 
ədədində
Sınanılan 
nümunənin 
minimum 
qalınlığı, mm
Kürəciyin P 
yükü ilə D dia-
metri arasındakı 
asılılıq
Kürəciyin 
diametri,
Mm
Yük P,
KQr
Yük altında 
saxlanma,
san
Qara 
metallar 
­­“­­
Əlvan 
metallar
Əlvan 
metallar
­­­“­­­
­­­“­­­
140­450 
>140
>130
35­130
8­35
6­dan 3­ə kimi, 
4­dən 2­yə 
kimi, 2­dən az
6­dan çox, 
6­dan
3­ə qədər, 
3­dən az
6­dan 3­ə kimi
4­dən 2­yə 
kimi, 2­dən az
9­dan 3­ə kimi, 
6­dan 3­ə kimi, 
3­dən az
6­dan cox
6­dan 3­ə kimi,
3­dən az
P=30 
 
P=10
P=30
P=10
P=2,5
10,0 
  5,0
  2,5
10,0
  5,0
  2,5
10,0
  5,0
  2,5
10,0
  5,0
  2,5
10,0
  5,0
  2,5
3000
  750
187,5
1000
 250
62,5
3000
  750
187,5
1000
  250
62,5
 250
62,5
15,6
10
10
30
30
60
Brinelə  görə,  bərklik  sınağı  xüsusi  preslərlə  aparılır  (səkil  10).  Sınanan 
nümunə və yaxud detal əşya stolunun (2) üzərində yerləşdirilir və əl çarxı (1) 
vasitəsilə  presin  sağanağına  (3)  bərkidilmiş  kürəciyə  yaxınlaşdırılır.  Elektrik 
mühərriki (5) işə salındıqda yüklər (4) enir və linglər vasitəsilə kürəciyə təsir 
edərək onu metala batırır. Brinel cihazında 450 kq/mm
2
­ə qədər bərkliyi ölç mək 
olar. Bərklik bundan yuxarı olduqda kürəcik deformasiyaya uğramağa başlayır 
ki, bu da cihazın göstərişinə təsir göstərir.
Yoxlama üçün suallar:
1. Brinel metodu ilə metalların möhkəmliyi necə təyin olunur?
2. Brinel metodu nəyə əsaslanır?
3. İzin diametri necə ölçülür? 

---