Xülasə Məqalə «Dədə Qorqud»
Yüklə 200,17 Kb. Pdf görüntüsü
|
gəlir, hərə bir şey aparır. Qazan xan axşam mülkünə qayıdır və təzədən var-dövlət yığm ağa başlayır. «Daş Oğuzun İç Oğuza asi olduğu boy»da təsvir olunur ki., Qazan xan Daş Oğuz bəylərini yağmaya də'vət etmə- mişdir. Onun bu hərəkəti incikliyə səbəb olur. Deməli, yağm a çox qədim bir ritualdır. Bu ritualı yerinə yetirən xarı hamını də'vət etməlidir.
Bu, «Dədə Qorqud» dastanımn ümumi süjet xətti- ni təşkil edən boyları bir-birinə birləşdirən əsas tarixi birlik formasıdır. Əksər boylarda qəhrəman və ya qəhrəmanlar dara düşəndə bütün Oğuz bəyləri köməyə yetişirlər. Prdf. M.Həkimov yazır ki, İç Oğuz, Daş Oğuz qəhrəmanları ozan dədələrin, Koroğlu d əlibri Aşıq Cünunun, «mən bu dünyada aşıq deyiləm, işığam» deyən qoç Koroğlunun müdrik çağırışı, dəli nə'rəsi ilə birləşib yağılara aman verməmişlər. «Dədə Qorqud» das- tanmda ozanlar ozanı Dədə Qorqudun özü özünə tərəf-müqabil kimi duet- dialoq məqamında düzüb-qoşduğu deyişmənin - məhz «Qazan bəyin dus- taq olduğu boy»da bu çağırışın, bu birliyin səbəb və nəticəsinə diqqət ye- tirmək yerinə düşərdi. Mürsəl Həkimov Qazana dar ayaqda kömək edən- ləri bir-bir sadalayır.
Prof. M.Həkimov Qazan xanın çağırışım eşidib gələn Oğuz igidlərinin titullarını bir-bir sadalayır: Qaradərə ağzırı- da Allah verən, qara buğra dərisindən beşiyinin örtüyü olan, acığı tutanda qara daşı kül eyləyən, qara bığmı ənsəsində düyünləyən Qazanın qardaşı Qaragünə çapar yetdi: «Çal qılmcını, Qazan qardaş, çatdım!» - dedi. Onun ardmca, görək, kimlər yetdi: Gəlib Baymdır xanm düşmənini icazəsiz basan, altmış min kafırə qan qusduran Qəflət Qoca oğlu Şir Şəmsəddin çaparaq yetidi: «Çal qılıncını, ağam Qazan, çatdım!» - dedi. Onun ardmca, görək kimlər yetişdi: Çaya baxsa, qılınc çalan, qara quş ərdəmli, qurama qurşaqlı, qulağı qızıl küpəli, Qalın Oğuz bəylərini bir-bir atdan yıxan, Qazılıq Qoca oğlu Yeynək bəy çaparaq yetdi: «Çal qılıncını, ağam Qazan, çatdım!» - dedi. Onun ardmca, görək kimlər yetişdi: İyirmi dörd boyuııu tə 'r if edib oxşayan Dəli Tondaz, yetdi onun ardm ca min nəfərin başçısı Düyər yetdi. Onun ardınca minbaşı Bəgdüz-Əmən yetdi. Onun ardınca doqquz tayfanm başçısı Aruz y e td i... Oğuz qəhrdmanlarımn xarakteri, zahiri görkəmi. Onlar ucaboy, en- likürək, ağır zəhmlidirlər. Onlarla təkbətək döyüşdə üz-üzə gələn kafırlər qorxularmdan bağırları yarılır. Təkcə Bəkilin zəhmini xatırlamaq kifayət- dir. Onun qorxusundan heç bir kafır Oğuz sərhədindən aşa bilmir. Onun ayağının sındığıııı b ibn d ə k afırb r hücum etmək istəyirlər. Onlar yenə Bəkilin zəhmi ilə qarşılaşırlar. Bu dəfb Bəkilin oğlu atasının dava pal- tarını geyinib onların qarşısma çıxır. Ozan Dəli Dondazın görkəmini təsvir edəndə onun altmış tutamlıq böyük nizəsinin olduğunu, bu nizənin ucunda kafırləri bəyirtdiyini qeyd edir. Aruzun boyunun uca olduğıınu, onun zahiri əlamətlərini isə ozan xü- susi olaraq qabardır. Altmış tutam təkə dərisindən olan kürkü topuqlarını örtmür, altı erkək dərisindən olan papağı qulağını örtmür. Bəkdüz Əmən hirslənəndə bığlarından qan damır. Prof. M.Həkimov yazır ki, «boylarda xüsusi qəhrəmanlıq göstərən bu alp-ərənlərin ozan Qorqud dədənin təqdimatında qəhrəmanlıq keyfiyyətlərinə görə fərdiləş- dirilməsi olduqca maraqlı və yadda qalandır. Bu isə Oğuz bəybrinin xa- rakter-xasiyyəti haqqında oxucuda lazırnınca təsəvvür yaradır. Boylardan о da aydm olur ki, Oğuz qəhrəmanlarınm hamısı iri gövdəli, bəzən hey- bətli cüssəyə malik adanılardır. Onlar nəinki daxili xarakterləri, eləcə də zahiri sim alanna görə müəyyən heyvanların şücaət rəmzində tərəfimüqa- billəşirlər». Qopuza hörmət. «Dədə Qorqud» dastanında qopuza hörmət qədim türkün milli-etnik ən'ənəsidir. Dastanda qopuz Dədə Qorqudun ağsaqqal kimi şə x si^ ə tin i təsdiq edən vacib atributdur. Qopuz sosi türklərin qəhrə- manlıq ruhunu oyadan vasitədir. Həm də onun yaradıcısı Dədə Qorqud sayılır. Buna görə də kimin əlində qopuz görsələr, Dədəm Qorqudun xatirino ona hörmət edirlər. «Səgrəyin boyu»nda da Əgrək yatmış qar- daşının yanında qopuz görür və deyir: «Dədə Qorqud xatirinə çalmadım». Qopuz ozanın alətidir.
«Dədə Qorqud kitabı»nda təşkil olunan yarış milli kimliyi sübut etmək cəhətdən diqqəti cəlb edir. Dastanlarda yarış termini həm dar, həm də geniş m ə'nada başa düşülmüşdür. «Beyrəyin boyu»nda Beyrəklə Banıçiçək arasmda sınaq məqsədilə keçirilən yarış təsvir olunur. Bu yarış hər iki adaxlı gəncin пэуэ qadir olmalarını üzə çıxarmaq məqsədi ilə təş- kil olunmuşdur. Dastanda təsvir olunan geniş m ə'nada yarış keçirilməsi isə oyun xarakterlidir. Belə yarışı Bayındır xan keçirir. Qalib gələnə xələt və s. verilir. Belə yarışların birində Qazan xan da qalib gəlmişdi.
Qədim dövrlərdən başlayaraq orta əsrlərə qədər türk igidbrinin əsas silahı qılmc, qalxan, nizə, cida, ox, yay, əmud, şeşpər, xəncər, toppuz olmuşdur. Bu qədim silahlarla davranmağı hər bir türk qəhrəmanı bacarmışdır. Onlar bunu uşaqlıqdan öyrənirdibr. Bu tə'lim daha çox əsilzadəbrə aiddir. Müəyyən yaşdan sonra gənc şah z a d əb rb bu silahlarla vuruşmağı bacaran pəhləvanlar məşq edirdibr. «Dədə Qorqud kitabı»nda Qazan xan oğluna deyir ki, bu yaşa çatdın, nə Yüklə 200,17 Kb. Dostları ilə paylaş:
|