müəyyən olunsun. Bu məsələnin bir tərəfı. Sınaqdan keçirilmənin ikinci
tərəfı qızlarm yar seçimi ilə bağlıdır. Banıçiçək və Selcan xatun bu se-
çimdən istifadə edərək həm yoldaş, həm də эг seçmişlər.
Oğıız ailəsi.
Bugünkü ailə tipinin эп qədim formasını Oğuz aib si təş-kil
edir. Ailənin tərəfbri ata, ana və oğuldur. Qədim zamatılarda qıza da oğul
deyildiyindən ailəni təşkil edən tərəf kimi qızın da oğlan kimi oğul adlan-
ması onların hər ikisinin qəhrəmanlığa meyl göstərməsindən və ya hansı
səbəbdənsə irəli gəlmişdir. Bugünkü ailəyə məxsus bütün keyfiyyətlər
Oğuz ailəsinə məxsus olmuşdur. Oğuz əri qadınına başının taxtı deyərək
müraciət. edəndə halalı da ona^«göz açıb gördüyüm, könül verib sevdiyim»
ibarəsi ilə ona nə qədər sədaqətli olduğunu bir daha təsdiq-ləmiş olur.
Oğuzda ekzoqamiya.
Oğuz aibsində endoqamiya ünsürləri hiss olunsa
da, bu о demək deyil ki, Oğuz cəmiyyəti inkişaf etmək istəmir. Çünki en
doqamiya qəhrəmanlığın daxili enerjisini tükəndirə bilər. Yeni qəhrəman-
ların doğulması üçün qan qohıımluğuna. əsaslaranayan evlilik tələb olu-
nur. Bu, inkişafda tələb olunan sıçrayışdır. Biz Qanturalıdan başqa elə bir
Oğuz igidinə rast gəlməmişik ki, kənardan evləmnəyə qız seçsin. Tarix-
dən m ə'lum dur ki, ınəşhur qəhrəmanlaıın (məsələn, Şah İsmayıl Xətai)
ata-analarınm başqa-başqa tayfalara rnəxsus olması yeni qəhrəman tipinin
doğulmasına kömək edir.
Təkbətək döyüş.
Bu döyüş səhnəsinə «Daş Oğuzun İç Oğuza asi oldu-
ğu boy»da rast gəlirik. Təkbətək döyüş türkün эп qədim döyüş üsulu ol-
duğu üçün Qazan xan da Aruzla bu cür mübarizəyə çıxır. Bu döyüş üsu-
lunun bir neçə mərhələsi vardır. R əqibbr əvvəlcə qılıncla döyüşür, qılınc-
dan bir şey çıxnıayanda gübşdən istifadə olunur. Bu, hər iki tərəfın öz
gücünü sınaması üçün tətbiq olunan mübarizə metodudur. Kim qalib
gəbrsə, qarşı tərəf basılmış hesab olunur. Bə'zən qılınclar qarşı-qarşıya
gəbndə Oğuz ig id b ri təkbətək döyüşmək üçün özbrinə qırım seçirbr.
Y ə'ni gücdə, hünərdə özlərinə bərabər olanları rəqib kimi qəbul edirlər.
Daha güclünün zəifı seçməsi döyüş üsulunda yolverilməzdir.
Düşmən üstünə tək getmək.
Bu epizod «Dədə Qorqud kitabı»nda
Qazan xanın adı i b bağlıdır. Evi yağmalandıqdan sonra Qazan xan
düşmənindən intiqam almaq üçün kafır elinə gedir, Yolda Qaraca çoban-
la qarşılaşır. Qaraca çoban ona kömək etmək istəyəndə onu ağaca bağla-
yır ki, eldə ona tə'n ə etməsinlər. Tə'nə etm əsinbr ki, çoban olmasaydı
Qazan xan düşməni i b bacarmazdı.
Sözündən dönməmək.
Bu xüsusiyyət bütün Oğuz qəhrəmanlarma xasdır.
Qəhrəmanın özünü öyməsi.
«Dədə Qorqud» dastanında özünü öymə
motivi qəhrəmanlarııı düşm ənb üz-üzə gəldikləri zaman onları qorxut-
maq məqsədi daşıyır. Qazan xanın düşməninin qarşısmda özünü öyməsi
bu cəhətdən maraqlıdır.
Baş kəsib qan tökrnək.
Bu xüsusiyyət arxaik epos üçün səciyyəvi olan
(elə Oğuz cəmiyyəti üçün də) bir atributdur. Bu motiv eyni zamanda Oğuz
cəmiyyətində qəhrəmanlıq etik normasmın üstün p ilb si sayıla bilər. Bunu
Qazan xanın oğlu Uruza dediyi dediyi sözlərdən də bilmək olar. Qazan
xan Uruza deyir ki, 20 yaş yaşadın, пэ baş kəsdin, nə qan tökdün. Nə vaxt,
divanıma gəlirsən, igidləri ayaqlayıb başa keçirsən. Onlar bu yeri öz
hünərləri ilə, baş kəsib qan tökm əkb alıblar. Baş kəsib qan tökmək ona
görə xüsusi norm a sayılıb ki, Oğuzu əhatə edən düşmənlərə qarşı daha
knn hər şeyi dağıdır, məlıv edir. adamları qılıncdan keçirirdibr.
Bayındır xanın divanında qəhrəmanlarırı ierarxik yeri.
Bu struktura
monqol və türk xalqlarınm saraylarmda dövlətin ierarxik quruluşu kimi
oməl olunmuşdur. Xaqanın yanında vəzir, vəkil, sonra baş sərkərdə əy b -
şərmiş. Ondan sonrakı yerləri öz igidliyi ilə ad-san qazanmış xanlar və
bəylər tuturmuş. Bayındır xanın divanında da bu strukturun izlərinə rast
gəlirik. Hətta Qazan xanm divanmda da bəylər öz oturduqları yeri ictimai
statusuna görə və qılıncı ilə əldə etmişlər.
Ov.
Ov qədim məşğuliyyət növü kiırıi «Dədə Qorqud kitabı»nda xan
və bəy b rin həyatında mühüm yer tutur. Onlar ova heyvanları qırmaq,
nəsillərini kəsmək kimi baxmır, sacbcə əybncə kimi yanaşırdılar. Onlar
vurduqları ovu kabab edib yeyir, şərab içib nəşələnirdilər.
Şərabdan məst olmaq:
Şərab oğuzların ictimai həyatmda nəşələrini,
keflərini durultmaq vasitəsi idi. Onlar şərabı iri tuluqlarda içər, məst olar-
dılar. Şərabın təsirini «Uruzun əsir düşməsi» və «Dəli Domrul» boylarm-
da görmək olar. Dəli Domrul Əzrayıla «01 şərabdan içib əsrük olduğunu»
və о şərabın təsiri i b Allahı tammadığını deyirdi.
Ywcu.
Oğuz igidlərinə пэ bəla gəlsə, yuxudan gəlir. Oğuz igidbri sər-
xoş olub yatanda 7 gün 7 gecə yatırdılar. Qazan xan Uruzu götürüb ova
çıxır, kababdan yeyib şərabdan çox içir və şərabm istisi başına vurur. Qa-
' zan xän dərin yuxm a gedir. K afırbr onu yuxuda ikən əsir alırlar.
«Dədə Qorqud kitabı»nda yuxuya həm də psixoloji hal kimi baxılır.
Qazan xanın yuxusunda gördüyü onun gəbcək psixoloji durumunu izah
edir. Məsələn, onun Beyrəyin ölümü ib bağlı yuxusunda gördüyünü qar-
daşı Qaragünə izah edir. Burada yuxu oğuzlarm g əb cək işbrində, döyüş-
lərində istiqamətləndirici kimi çıxış edir.
Tanmmamaq üçiin paltarın dəyişilməsi.
Paltarın dəyişilməsi «bəy
adaxlısımn toyunda» motivində ən çox istifadə olunan üsullardan biridir.