Xayitov sh. N., Artikova d. M., Musayeva j. K

Т
t
K
t
St
nt
рrt
Kt
Т
K
N
I
Ts
S
S
E
1
)
(
;
bu yerda:
E
T
– tadbirdan foydalanish muddati (T), xom–ashyo, materiallar,
butlovchi qismlar sifatini oshirish bo`yicha ishlab chiqarilgan va joriy qilingan
tadbirning iqtisodiy samarasi;
∆S
Kt
– birlik mahsulot tannarxi ko`payishi natijasida olingan qo`shimcha
xarajatlar («kirish» sifati oshishi natijasida qo`shimcha xarajatlar);
∆S
prt
– ishlab chiqarish jarayonining sifati oshishi hisobiga t yilda birlik
mahsulot tannarxining kamayishi;
TS
nt
– prognoz bo`yicha yangi mahsulotning t yildagi bahosi;
I
St
– prognoz bo`yicha eski mahsulotning t yildagi bahosi;
N
t
– prognoz bo`yicha mahsulotning t yildagi ishlab chiqarish hajmi
(natural ifodada);
K
– «kirish» sifatini oshirish bilan bog`liq kapital xarajatlar (investitsiya).

---

408
2. Tizimdagi jarayon sifatini oshirish bo`yicha tadbirlar: – texnologiyasi, ishlab
chiqarishni, operativ boshqarishni takomillashtirish, avtomatlashtirish darajasini
oshirish. Ushbu holda iqtisodiy samara quyidagi formula bilan aniqlanadi:


 











n
i
F
t
t
t
prt
it
it
it
Т
bn
t
Z
N
S
I
E
1
1
1
;
bu yerda:
E
T
– tizim jarayonining sifatini oshirish tadbirini ishlab chiqish va
amalga oshirishning iqtisodiy samarasi (tadbirdan foydalanish muddatida T);
i
– 1,2,..n – korxona tomonidan ishlab chiqarilayotgan mahsulot
turlarining soni;
TS
it
– prognoz bo`yicha t yildagi mahsulot bahosi;
S
it
– prognoz bo`yicha t yildagi birlik mahsulot tannarxi;
N
it
– prognoz bo`yicha t yildagi birlik mahsulotga soliqlar;
N
i1
– prognoz bo`yicha t yildagi mahsulot ishlab chiqarish hajmi;
t
bn
– 1,2 .. t
bl
– tizimdagi jarayonlarning sifatini oshirish bo`yicha tadbirga
qo`yilgan investitsiya yili t;
Z
prt
– t yilda jarayonlarning sifatini oshirishga jalb qilingan kapital
xarajatlar (investitsiya).
3. Mahsulot sifati va ishlab chiqarishning tashkiliy – texnik rivojlanishini
oshirish bo`yicha tadbirni joriy qilishning iqtisodiy samarasi quyidagi formula bilan
aniqlanadi:











T
t
t
t
t
t
kt
cont
t
t
t
t
Т
s
s
bn
b
Z
E
N
N
S
U
E
1
1
1
1
)
(
;
(10.11.)
bu yerda:
E
T
– mahsulot sifatini oshirish natijasida olingan iqtisodiy samara;
t
S
– tashqi muhitning ijtimoiy va ekologik ko`rsatkichlarini yaxshilash
bo`yicha tadbirning faoliyat muddati;
E
cont
– yuqori sifatli mahsulotdan foydalanish natijasida olinadigan
ijtimoiy yoki ekologik samara (puldagi ifodasi);
Z
kt
– mahsulot sifatini oshirishga sarflangan kapital mablag`lar
(investitsiya);

---

409
4. Iste`molchi yangi mehnat vositasi sotib olib, uning yordamida mahsulot
ishlab chiqarayotganda iqtisodiy samara quyidagi formula bilan aniqlanadi:










n
t
t
t
t
it
T
i
nit
nit
nit
Т
bn
bn
Z
N
N
S
Ts
E
1
1
1
)
(
;
bu yerda:
E
– iste`molchi tomonidan yangi mahsulot (mehnat vositasi) sotib
olish va foydalashning iqtisodiy samarasi (uning normativ xizmat qilish muddatida
T);
TS
nit
– yangi mehnat vositasi yordamida ishlab chiqarilayotgan birlik i
mahsulotning t – yildagi prognoz bahosi;
S
nit
– yangi mehnat vositasi yordamida ishlab chiqarilayotgan birlik i
mahsulotning t – yildagi prognoz tannarxi;
P
it
– i mahsulotning t yildagi foydali samara prognozi;
Z
t
– birlik mahsulotni (mehnat vositasi) sotib olishiga, transport,
o`rnatish, ishlatish, ta`mirlash bazasini qurish, xodimlarni tayyorlash bilan bog`liq
kapital xarajatlar (investitsiya).
Umuman olganda menejment bo`yicha tadbirlarni iqtisodiy asoslash, uning
samaradorligini oshirish va barqaror faoliyat ko`rsatishga imkon beradi.
Xulosa
Ishlab chiqarish samaradorligini oshirishda 70 % dan ortig`i texnik omillar –
mahsulot, texnologiya, innovatsion yechimlar natijasiga asoslangan.
Innovatsiyaning samaradorligi quyidagi omillarga bog`liq: bozorga qarab ish
tutish, innovatsion loyihalarni tanlab olish, loyihalarni tanlab olish, loyihalarni
samarali boshqarish va nazorat qilish.
Strategiya qo`yilgan maqsadlarga erishish uchun, qarorlar qabul qilish uchun
qo`llaniladigan printsiplar, uslublar, harakat vositalar va yo`llar yig`indisi.
Korxonalarda innovatsion strategiyalari printsipial yangi mahsulot sotilishi uchun
yangi bozor yaratish, yuqori ilmiy-texnik potentsial va boshqa tashkilotlar bilan
qo`shilishiga qaratilgan.
Innovatsion strategiyani ishlab chiqish korxona (korporatsiya, birlashma)
umumiy maqsadini ifodalashdan boshlanadi.

---

410
Boshqaruv qarorlari – bu prognozlash, rejalashtirish, optimallashtirish iqtisodiy
asoslash natijasida menejment tizimi maqsadiga erishish uchun bir qator
variantlardan muqobilini tanlashdir. Boshqaruv qarorlarining sifatiga quyidagi
omillar ta`sir qiladi: menejment tizimidagi yodashuvlar va tamoyillar, modellashtirish
metodlari, boshqarishni avtomatlashtirish va sifatli qarorlarni motivlashtirish.
Boshqaruv qarorlarining sifati – bu qaror ko`rsatkichlarining yig`indisi bo`lib,
ochiq iste`molchini qondirish va uning haqiqatda amalga oshirilishini ta`minlash
kerak.
Boshqarish qarorlarini qabul qilishda al`ternativ variantlar quyidagi omillar
bo`yicha taqqoslanishi lozim: vaqt, sifat, ishlab chiqarish hajmi, obyektni
o`zlashtirish; inflyatsya, tavakkalchilik va noaniqlik.
Qarorlarni iqtisodiy asoslash qarorlarni ishlab chiqarish jarayonining so`nggi
bosqichi bo`lib, uning natijalari bo`yicha turli variantlardan bittasi tanlab olinadi.