Xayitov sh. N., Artikova d. M., Musayeva j. K

sum
in
kop
E
К
Т

;
(5.9.)
Innovatsion loyihalar samaradorligi to`g`risidagi qaror hamma ko`rsatkichlar
mazmunini va innovatsion loyiha ishtirokchilarining manfaatlarini, innovatsion
loyihalarning ijtimoiy va ekologik oqibatlarni hisobga olib qabul qilinadi.
Xulosa.
1.
Innovatsion faoliyat tavakkallarini kamaytirish zarur va uni oldinini olish
uchun quyidagi holatlar aniqlanadi:

innovatsion yangiliklar yoki mavzularning alohida yo`naltirilganligi;

---

401

yuqori samara olish uchun tanlov asosida istiqbolli va dolzarb mavzularni
ajratib olish;

ilmiy-texnik va iqtisodiy tavakkallarni kamaytirish zaruriyati va hokazo;
2.
Mavzuni tanlashning asosiy printsipi – bu innovatsion yangiliklarni
amalga oshirishning oxirgi natijasiga yo`naltirilganligidir.
3.
Istiqbolli mavzularni tanlashning muhim yondashuvlariga komplekslilik
printsipi kiradi.
4.
Ilmiy-texnik yangiliklarni tanlashda sifat uslubi, jadval – analitik uslubi,
miqdor uslubi qo`llaniladi.
5.
Har bir innovatsion tashkilot yoki korxona loyihalar uchun foydali va
qadrli bo`lgan ko`rsatkichlarni qo`llashi mumkin.
6.
Innovatsiyalarni joriy etishda quyidagi samaradorlik turlariga erishiladi:
iqtisodiy, ilmiy-texnik, ijtimoiy, ekologik samara.
7.
Innovatsiyaning samaradorligini baholash asosida samara va xarajatlarni
solishtirish yotadi.
8.
Diskontlash 
koeffitsienti
inflyatsya, 
ilmiy-texnik, 
hamda 
tijorat
tavakkallari omillarini hisobga oladi.
9.
Innovatsion 
loyihalar 
samaradorligi 
to`g`risidagi 
qaror 
hamma
ko`rsatkichlar mazmunini, innovatsion loyiha ishtirokchilarining manfaatlari va
ijtimoiy, ekologik oqibatlarni hisobga oladi.
Boshqarish qarorlarning al`ternativ variantlari quyidagi omillar bo`yicha
taqqoslanish imkoniyatiga keltirilishi lozim:
1) vaqt omili (loyihani amalga oshirish vaqti);
2) obyektning sifat omili;
3) obyekt ishlab chiqarish hajmi omili;
4) obyektning ishlab chiqarishdagi o`zlashtirilish omili;
5) boshqarish qarorlarini qabul qilish uchun axborotlar olish metodi;
6) inflyatsya omili;
7) tavakkalchilik va noaniqlik omili.

---

402
Endi yuqorida yoritilgan variantlarni taqqoslashni ta`minlash texnologiyasining
asosiylarini ko`rib chiqamiz.
Vaqt omilini hisobga olish uchun joriy xarajatlar kelajakdagi, obyektning ishga
tushirish yiliga quyidagi formula yordamida keltiriladi:
N
N
n
K
Z
B


1
;
(10.1.)
bu yerda:
Z
N
– joriy yil nominal xarajatlar;
K
N
– to`plash koeffitsienti. U quyidagi formula bilan aniqlanadi:
t
N
a
K
)
1
(


;
(10.2.)
bu yerda:
a
– to`plash bank stavkasi;
t
– investitsiya qo`yish boshlangan yildan to obyekt ishga tushgan vaqt
orasidagi yillar soni.
Vaqt omilini hisoblash metodikasi kelajakdagi belgilangan pul oqimining
bugungi kundagi qiymatini aniqlashga imkon beradi.
Obyektning sifat omili boshqarish qarorlarini ishlab chiqishda quyidagi
formula bilan hisobga olinadi:
1
a
k
N
n
K
U
U


;
(10.3.)
bu yerda:
U
n
– sifat bo`yicha obyektning eski variant funksiya
ko`rsatkichlarining yangi variantga keltirilishi;
U
N
– sifat bo`yicha eski variant nominal funksiya ko`rsatkichlarining
yangi variantga keltirilishi;
K
– obyektning sifat omilini hisobga oluvchi koeffitsient;
a
1
– tahlil qilinayotgan obyekt sifat ko`rsatkichining muhimlik
koeffitsienti.
yan
es
P
P
a

1
;
(10.4.)
bu yerda:
P
es
– taqqoslash uchun tahlil qilinayotgan obyektning eski
variantining sifat ko`rsatkichlari;
P
yan
– taqqoslash uchun tahlil qilinayotgan obyektning yangi variantning
sifat ko`rsatkichlari.

---

403
Sifat omili yana obyektning unumdorligini kamayishida va uni ishlatish bilan
bog`liq xarajatlarning ko`payishida namoyon bo`ladi, masalan, vaqt o`tishi bilan
dastgohning texnik unumdorligi pasayib va uni ishlatish bilan bog`liq xarajatlar
ko`payib boradi.
Ishlab chiqarish hajmining omili boshqarish qarorlarini ishlab chiqarishda
quyidagi formula bilan hisobga olinadi:
N
N
n
К
U
U


;
(10.5.)
bu yerda:
U
n
– ishlab chiqarish hajmi omili bo`yicha yangi sharoitlarga
keltirilgan obyekt funksiyasining ko`rsatkichlari (investitsiya, baho, tannarx, mehnat
sig`imi va boshqalar);
U
N
– obyekt funksiyasining nominal (amaldagi) ko`rsatkichlari;
K
N
– ishlab chiqarish hajmining omil koeffitsienti.
Ushbu omilga binoan ishlab chiqarish hajmi ko`payishi birlik mahsulot
tannarxining kamayishiga olib keladi.
Obyektning ishlab chiqarishdagi o`zlashtirilish omili. Ushbu omil faqat
birinchi seriya namunalari tannarxini, ularni seriyali ishlab chiqarishda to`la
o`zlashtirishgacha aniqlash talab qilingan holda hisobga olinadi.
Inflyatsya omili pulning qadrsizligini hisobga oladi, ya`ni u mahsulot va
xizmatlarning sifatini oshirmasdan, ularning bahosini o`sish shaklida namoyon
bo`ladi.
Boshqaruv qarorlarining al`ternativ variantlarini taqqoslash inflyatsya omilini
quyidagi formula bilan hisobga olinadi:
i
N
n
J
U
U


;
(10.6.)
bu yerda:
n
У
– inflyatsya darajasi bo`yicha yangi sharoitlarga keltirilgan
funksiya ko`rsatkichlari (baho, investitsiya);
U
N
– funksiyaning nomenal ko`rsatkichlari;
J
i
– tahlil qilinayotgan yillardagi inflyatsya darajasi.
Tavakkalchilik va noaniqlik omili. Boshqarish qarorlarini qabul qilishda
tavakkalchilikni baholash, ayniqsa innovatsion faoliyat uchun juda muhim va dolzarb

---

404
omildir. Chunki, bozor munosabatiga o`tayotgan iqtisodiyotda ko`pchilik omillar
noaniqligi bilan xarakterlanadi. Tavakkalchilik va inflyatsya omillarni hisobga olish
metodlarining eng oddiysi – diskont koeffitsienti yordamida hisoblashdir.
Tavakkalchilikni hisobga olmagan holda diskont koeffitsienti quyidagi formula
bilan hisoblanadi:
100
1
100
1
1
i
r
d
K
i
d





;
(10.7.)
bu yerda:
d
1
– tavakkalchilikni hisobga olmagan holda diskont koeffitsienti;
r
– markaziy bank tomonidan e`lon qilinadigan qayta moliyalashtirish
stavkasi %;
i
– inflyatsya darajasi.
Tavakkalchilikni hisobga oluvchi diskont koeffitsientini quyidagi formula bilan
hisoblanadi:
100
R
d
d
i


;
(10.8.)
bu yerda:
R
– tavakkalchilikni hisobga oluvchi koeffitsient;
Bu yerda R ning miqdori loyihalarning turlariga bog`liq va turli xil loyihalarda
har xil bo`lishi mumkin.
Jadval № 4