Oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligi
Yüklə 33,4 Kb.
|
|
O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI Oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligiJIZZAX POLITEXNIKA INSTITUTI SIRTQI BO’LIM IQTISODIYOT VA MENEJMENT KAFEDRASI INNOVATSION MENEJMENT Fanidan “inavatsion loyhalarni amalga oshirish boshqarish” Mavzusiga NAZORAT ISHI Bajardi: 693-19-Guruh talabasi Tolibjonov Shaxboz Qabul qildi: I.F.N. Dotsent KATTAKISHIYEV BEKNAZAR Jizzax-2023-yil MUNDARIJA T|r Nazorat ishining qismlari nomi bet 1 KIRISH………………………………………… 3 2 Asosiy qism: 2.1 I BOB. INNOVATSIYON TASHKILOTLAR FAOLIYATI 1.1. Innovatsion Tashkilotlar ……………......… 4 1.2. Innovatsiyon Tashkilotlarning boshqarish … 8 2.2. II BOB INNOVATSION LOYHALAR 2.1. Innovatsion loyha haqida malumot….. 12 2.2. Innovatsion loyhalarni boshqarish……. 18 3. XULOSA…………………………………… . 21 4. FOYDALANGAN ADABIYOTLAR……….. . 22 Mavzu: Tashkilotlarning innovatsion faoliyatini boshqarishda benchmarking Kirish Tashkilotning innovatsion faoliyatiga kirishi, yangiliklarni qabul qilib, ularni rivojlantirish va amalga oshirish uchun rahbarlik va ishbilarmonlik talablari bilan bogʻliq boʻlishi kerak. Buning natijasida, tashkilot yanada rivojlanishi va tanlovlardan oldin borib turgan bozorida oʻz manfaatini saqlashiga imkon beradi.Innovatsion faoliyat, Tashkilotun innovatsion faoliyatiga kirish uchun quyidagi yo'llar izlanishi tavsiya qilinadi Tashkilotning innovatsion faoliyatiga kirish, uzluksiz rivojlanuvchi jarayonni boshlash uchun zarur bo'lgan bir qadamdir. Bu jarayonda tashkilot innovatsiyalar bilan bog'liq muammolarni hal qilishi, yangiliklarni qabul qilishi va ularni amalga oshirish uchun ma'lumot yig'ish kerak.innovatsion faoliyatga tashkilotning kirishi, yangi gʻoyalar va ideyalar yaratish, ularni oʻzlashtirish va amalga oshirish uchun tashkilotning qiyinchiliklarini aniqlashdan iborat. Bu, tashkilotning faoliyatida yangiliklarni qabul qilish, ularni rivojlantirish va innovatsion mahsulotlar yaratishga umidlar bilan bogʻliq boʻladi. Tashkilotning innovatsion faoliyatiga kirish uchun quyidagi yoʻllardan foydalanishingiz mumkin: Bu tavsiyalarni amalga oshirish tashkilotning innovatsion faoliyatiga muvaffaqiyat kiritish uchun muhimdir. Innovatsiya yaratuvchilikni ta'minlash va rivojlantirish uchun majburiy bo'lgan jarayonlarni o'z ichiga oladi va tashkilotning yanada rivojlanishi uchun imkoniyatlarni yaratadi. 3
Innovatsion Tashkilotlar. Innovatsion tashkilot — bu tashkilotdagi yangilik, u ish samaradorligini oshirishni taʼminlaydi.Tashkilotning innovatsion strategiyasi — tashkilotning yetakchi strategiyasi, bu uning rivojlanish bazasi hisoblanadi.Qiyinliklarni aniqlash.Tashkilotning muammolarini aniqlayish va ularni innovatsion yechimlar orqali hal qilish imkoniyatini oʻrganish uchun tahlil va baholash jarayonlari amalga oshirishingiz kerak. Innovatsion jamoa yaratish, Innovatsiyalar jamlanmasini hamda erkin fikr bildiruvchi jamoani rivojlantirib, yangi ideyalarni generatsiya qilishi va ularga ehtiyojchiliklarga javob beruvchi xususiyatlar bilan harakat etishi kerak.Innovatsion strategiya belgilash. Tashkilotning innovatsion faoliyatida yoʻnalishlari belgilab chiqishingiz kerak. Buning uchun tahliliy maʼlumotlardan foydalanib, innovatsion strategiyani tuzishingiz kerak.Innovatsion mahsulotlar yaratish. Tashkilotning innovatsion faoliyatida muvaffaqiyatga erishish uchun, yangi mahsulot va xizmatlarni yaratishga e'tibor berishingiz kerak. Bu, iste'molchilarning talablari va tashkilotning bozoridagi talablar asosida amalga oshirilishi kerak. Tashkilotning innovatsion faoliyatiga kirish uchun bir nechta yo'llar mavjuddir: 1. Innovatsion strategiyani belgilash: Tashkilotning innovatsiyalar bilan bog'liq maqsadlarini belgilab, ularga erishish yo'llarini aniqlash kerak. Bu strategiya, tashkilotning innovatsion faoliyatining yutuqlarini va o'rnatilgan resurslarni nazorat qilishi uchun kerakli bo'ladi. 2. Innovatsion jamoani shakllantirish: Innovatsion jamoa, tashkilotda yangiliklarni qabul qilish va ularga amalga oshirish uchun mahsulot yaratuvchi kuchni oshiradi. Tashkilotning bu jamoa bilan muloqotda bo'lishi, yangiliklarni qo'llab-quvvatlash va ularga investitsiyalar kiritish imkonini beradi.3. Innovatsiyalar uchun resurslar ta'minlash: Tashkilotning innovatsion faoliyati uchun kerakli 4 resurslar (moliyaviy, odamlar, texnologiyalar) ta'minlanishi zarur. Bu resurslarni ta'minlash uchun tashkilot moliyaviy manbalarini oshirishi, talabalarni va mutaxassislikni rivojlantirishi va innovativ texnologiyalardan foydalanishi mumkin. 4. Innovatsiya texnikasini ishlab chiqish: Innovatsion faoliyatning asosiy qismi innovatsiya texnikasini ishlab chiqishdir. Tashkilotlar, innovativ mahsulotlarni yaratishda yangiliklar va texnologiyalardan foydalanishi kerak. Bu uchun tashkilotning rivojlanishi va ishbilarmonlik muhitini o'zgartirishga tayyorgarlik ko'rinishida yangiliklarni qabul qilishi kerak. 5. Innovatsion g'oya solishtirish: Tashkilotning ichki jamoasiga innovatsiyalar, o'zgartirishlar va g'oyalarning muhimligini tushuntirib berish zarur. Bunda tashkilot rahbariyati, innovatsion ideyalarni, mahsulotlarni va xizmatlarni takomillashtiruvchi strategiyalarni o'rnatishni ta'minlash uchun ichki kommunikatsiya vositalaridan foydalanishi kerak. 6. Innovatsion partnyorliklarga kirish: Tashkilot, boshqa tashkilotlar bilan hamkorlik qilishi va innovatsiya yo'llarida birgalikda ishlash imkoniyatini izlaydi. Innovatsion partnyorliklar, yangiliklarga moliyaviy investitsiyalar kiritishda va rivojlanayotgan bozorda o'z manzilini egallashda yordam beradi. 7. Innovatsionni baholash va monitoring: Tashkilotning innovatsion faoliyati va mahsulotlarining baholash va monitoringi, o'z foydalanuvchilariga qo'shimcha qiymat yaratishga yordam beradi. Bu tashkilotning innovatsion faoliyatini takomillashtirish va yangiliklarni yanada rivojlantirish imkonini beradi. 5. Innovatsion hamkorlikni rivojlantirish: Tashkilotning innovatsion faoliyatiga kirishi uchun tashkilotning hamkorlar bilan ishbilarmonlikni rivojlantirish juda muhimdir. Bunda, qoʻshimcha resurslardan foydalanib, birgalikda yangi ideyalarni amalga oshirish imkoniyatini oshirishingiz mumkin. 8. Innovatsiya boshqaruvini rivojlantirish: Tashkilotning innovatsion faoliyatiga 5 kirishi uchun boshqaruv tizimini yangilash va uning oʻzlashtirilishi lozim. Bu tufayli, yagona insonlar yoki guruhlar orqali innovatsiya jarayonini nazorat qilish va boshqaruv qilishingiz mumkin. 9. Xavfsizlikni taʼminlash: Innovatsion faoliyatda xavfsizlik muammolari va koʻp yillik yoʻnalishlarni tahlil qilish va ularga ehtiyojchiliklarga javob berish juda muhimdir. Bu tufayli, innovatsion faoliyatga kirish uchun xavfsizlikni taʼminlash vositalarini oʻrganishingiz kerak. 10. Innovatsiya kulturasini o'rnatish: Tashkilotda innovatsiya kulturasini o'rnatish uchun, ichki kommunikatsiyani mustahkamlash, ish birliklari va takliflar uchun muvaffaqiyatni ta'minlash uchun hamkorlikni rag'batlantirish kerak. Buning uchun tashkilotning ustida innovatsiya qilishni rag'batlantiruvchi misyon va maqsadlar taqdim etish muhimdir. 11. Yaratuvchi jamoani yaratish: Innovatsiyalar jamiyati yaratish tashkilotda fikrlar, ideyalar va talabalar to'plamini oshiradi. Bunda, yangi ideyalarni qo'llab-quvvatlash, ish birliklarini mustahkamlash va takliflar yo'li bilan ishlamoq muhim bo'ladi. 12. Rivojlantirilgan innovatsiya jarayonlari: Tashkilotning innovatsion faoliyatiga kirishda rivojlantirilgan innovatsiya jarayonlaridan foydalanish muhimdir. Bu jarayonlar, yangi fikrlarni to'plash, taqdim etish va boshqarishning qulay usullarini o'z ichiga oladi. 13. Xodimlarni qo'llab-quvvatlash: Tashkilotning innovatsion faoliyatida xodimlarga hamkorlik berish muhimdir. Bu, xodimlarning fikrlarini qo'llab-quvvatlash, ularning o'zlashtirilgan fikrlarini taklif etishga rag'batlantirish va ularni innovatsiya faoliyatiga kirishga yordam berishni o'z ichiga oladi. 14. Innovatsiyalar uchun resurslarni ajratish: Innovatsiyalar uchun resurslarni ajratish tashkilotning innovatsion faoliyatiga kirishi uchun muhimdir. Bu resurslar moliyaviy resurslar (budjet), inson-resurslar (xodimlar) va asbob-resurslaridan (tezkor bajariladigan texnologiyalar) iborat bo'ladi. 15. Innovatsiya muvaffaqiyati uchun monitoring va baholash: Tashkilotning 6 innovatsion faoliyatida muvaffaqiyatni baholash va monitoring amalga oshirilishi kerak. Bunda, yangi ideyalarni baholash, innovatsiya jarayonlarining natijalarini kuzatib borish va tizimli baholovchi usullar ishlatilmalidir. 16. Hamkorlik va hamjihatlik: Innovatsion faoliyatda hamkorlik va hamjihatlik muhimdir. Bu, tashkilotning boshqalar bilan, universitetlar, institutlar yoki boshqa tashkilotlar bilan hamkorlik qilishni o'z ichiga oladi. Bunday hamkorliklar o'rganish, jamiyat va innovatsiya markazlari bilan aloqalar o'rnatishni o'z ichiga oladi. Ommaviy an‘anaviy ishlab chiqarish bilan innovatsion rivojlanishni orqaga surib bo‘lmaslik o‘rtasidagi qarama-qarshiliklar xodimlarni boshqarish va tashkil etishning butun tizimini o‘zining innovatsion faoliyati va ishchi kuchini boshqarishga yangicha yondashuvlarni amalga oshirish shaklida qayta qurishni taqozo etmoqda. Shu holat tufayli innovatsion tashkilotning xodimlarini boshqarish qator xususiyatlarni o‘z ichiga oladi: -Novatorlik tashkilotlarida xodimlarni tanlash va ko‘chirish, ish haqining miqdorini belgilash, mehnat faoliyatini baholash va boshqa vazifalarni hal qiluvchi asosiy element innovatsion menejer hisoblanadi. Boshqarishning an‘anaviy elementlari esamehnat resurslarini boshqarish texnologiyasini tashkil qiladi. -Ishchilarni tanlash tizimi; -Salohiyatli ishchiga qo‘yiladigan qo‘shimcha talablar: turlicha malaka va ijodiy qobiliyatlarning mavjudligi. -Innovatsion tashkilotda ishlash uchun xodimlar mehnatsevarlik, tajriba, nazariyani bilish kabi an‘anaviy fazilatlardan tashqari ijodiy qobiliyatlar: egiluvchan tafakkur, ijod qilishga ichki ehtiyoj, o‘qish va qayta o‘qishga moyillik hamda boshqa qobiliyatlarga ega bo‘lishi kerak. Shuningdek, innovatsion tashkilotlardagi alohida jihatlar quyidagilardir: -Kadrlarni tanlash uslublari. Innovatsion kompaniyada kadrlarni tanlashning o‘ziga xos xususiyatlari tufayli xodimlarni boshqarish xizmati an‘anaviy slublardan tashqari testlar tizimi, testlar tizimi, psixologik tekshiruv va ijodiy tanlovlardan foy 7 dalaniladi.Buning uchun xodimlar bo‘yicha menejer ijodiy va kasbiy muvaffaqiyatlilik mezonlarini ishlab chiqadi. -Ishlovchilarning maxsus guruhlari (olim-novatorlar, novator-menejerlar va innovatsiyalarning aniq amalga oshirilishi uchun javobgar bo‘lgan xodimlar). Olim-novator bu g‘oyalarni ilgari surish va innovatsiyalarni amalga oshirish jarayonida qatnashishga qodir bo‘lgan yuksak malakali ishlovchilardir. Ikkinchi guruhga asosiy vazifasi innovatsiyani g‘oyadan aniq natijagacha yetkazish bo‘lgan mutaxassislar kiritiladi. Aynan novator-menejerning vazifalariga noaniqlik sharoitida qarorlar qabul qilish hamda tadbirkorlik va moliyaviy tahlikalar uchun javobgarlik kiradi. Yuqorida aytib o‘tilgan ishlovchilar toifasi loyihaviy guruhni tashkil qiladi. -Novatorlik kompaniyasi loyihaviy guruhining maqomi va ularning nafliligi an‘anaviy tashkilotlarda qo‘llanadigan mezonlardan farq qiluvchi omillar bilan belgilanadi. -Xodimlar sifatiga qo‘yiladigan qat‘iy talablar. Bular natijasida kattagina bo‘shatishlarga olib kelishi mumkin bo‘lgan yuksak texnologiyalarning joriy qilinishi ro‘y beradi. Masalan yuksak texnologiyalar sohasida innovatsiyalarning tatbiq etilishida Procter&Gamble, Johnson&Johnson, IBM kompaniyalarida har yili minglab ishchilar ishdan bo‘shatiladi. -Tashkilotning innovatsion korporativ madaniyati. U nou-xaularni ishlab chiqish va joriy qilinishini qulaylashtiradi. Bunday tashkiliy madaniyatning elementlari quyidagilardir: -ishlovchilarning innovatsion madaniyati (rahbarlardan tashqari), malakasi, kasbiy ijodiy qobiliyatlari, mehnat tajribasi, o‘z-o‘zini rivojlantirish qobiliyati, innovatsion qadriyatlari, bevosita rahbar bilan munosabatlari, korxonadagi motivatsiyalovchi omillar va boshqalar; -rahbarlarning innovatsion madaniyati: malakasi, ilmiy-texnik bilim darajasi, boshqaruv uslubi, innovatsion qadriyatlari, tahlikaga moyilligi, kompaniya faoliyatining strategik yo‘nalishini anglash; korxonaning innovatsion salohiyati: tashkil qilish, menejmenti, kadrlar, ishlab chiqarish, marketing, moliya, tashkiliy tuzilmasi; -korxonaning innovatsion imkoniyatlari: tashqi muhitning qaror 8 topgan shartsharoitlarida korxonaning innovatsion salohiyatini ro‘yobga chiqarish imkoniyatlari. Motivatsiyalash siyosati. Uni shakllantirish ishlovchilarni taqdirlashning barcha usullarini integratsiyalashga hamda rag‘batlantirishning individual va jamoaviy shakllarini uyg‘unlashtirishga asoslangan. Shunday qilib, yuqorida qayd tilganlarning barchasini bir yagona sxemaga tơplash mumkin. Innovatsion korxonada xodimlarni boshqarish tizimining tarkibi ushbu elementlardan tashkil topgan. Xodimlarni boshqarishning an'anaviy xizmatlari ơz xususiyatlari va ajralib turuvchi qirralariga ga innovatsion tashkilotlarda ishlashga mơljallangan. Bu holat butun xodimlar boshqaruvi tizimini qayta tashkil tishni talab qiladi, aytish joizki, innovatsion tashkilotda xodimlarni boshqarish innovatsion yondashuvlarni talab etadi. Binobarin, aynan innovatsion korxonalarda tezkorlikda ơzgaruvchi innovatsion tizimda ishlash uslubidan yaxshi xabardor bơlgan, nizolar va stresslarni boshqarish maslasini hal eta oluchi, mehnat motivasiyasi boshqarish, ishchining moslashuvini boshqarish, guruhiy va shaxslar aro tartiblashtirish qobili tiga ega mutaxassislarga ehtiyoj ortib bormoqda. Yuqorida aytilganlarga yakun yasagan holda quyidagi xulosaga kelish mumkin.Innovatsion korxona – bu shunday tashkilotki, uning asosida boshqaruvning matritsali tashkiliy tuzilmasi yotadi, uning faoliyati raqobatbardosh tovar va xizmatlarga bo‘lgan iste‘molchilik talabini qondira oladigan yangi mahsulotni yaratish maqsadida ommaviy ishlab chiqarishda innovatsion ilmiy va intellektual salohiyatdan foydalanish orqali nou-xaularni ishlab chiqish va joriy etishga yo‘naltirilgan. Shunday qilib, innovatsion tashkilotda xodimlarni boshqarish qator farqlanuvchi xususiyatlarga ega. Ularga rahbarlikning alohida tipini va kadrlarni tanlash tizimini, kasbiy va ijodiy qobiliyatlarga ega bo‘lgan yuksak malakali xodimlarga yo‘naltirilganlik, an‘anaviy tashkilotlarda kam uchraydigan o‘ziga xos toifali ishlovchilar, norasmiy guruhlar va xodimlarni motivatsiyalash alohida ahamiyat kasb etadigan innovatsion korporativ madaniyat, alohida olingan xodimning sifatlariga qo‘yiladigan yuksak talablarni kiritish mumkin. Innovatsiyalarni boshqarishning ko'plab ta'riflari mavjud: Innovatsiyalarni boshqarish — bu dunyo, mamlakat yoki ma'lum bir mintaqa 9 uchun mahsulot, biznes jarayoni, marketing, texnologiya, materiallar va komponentlar tushunchasi haqidagi yangi g'oyani maksimal foyda olish va optimallashtirish maqsadida tijorat loyihasiga aylantirish jarayoni. biznes tizimining umumiy strategiyasi doirasidagi xatarlar. 2) Innovatsiyalarni boshqarish — bu amalda qo'llanilishi mumkin bo'lgan va muayyan ehtiyojlarni qondirishga qodir bo'lgan yangi yoki takomillashtirilgan mahsulot yoki texnologiya ko'rinishida mujassamlangan ijodiy faoliyatning yakuniy natijasidir. Boshqacha qilib aytadigan bo'lsak, innovatsiya — bu iste'molchilarning ma'lum ehtiyojlarini qondirish uchun amaliy foydalanish maqsadida yangi g'oyalar va bilimlarni amalga oshirish natijasidir. 3) Innovatsiyalarni boshqarish — bu raqobatbardosh ijtimoiy ehtiyojlarni qondiradigan va bir qator samaralar beradigan (iqtisodiy, ilmiy-texnikaviy, ijtimoiy, texnologik) printsipial jihatdan yangi yoki o'zgartirilgan vositalarni (innovatsiyalarni) yaratish va ishlab chiqish tatbiq etish)ning yakuniy natijasidir . 4) Innovatsion menejment — yangi yoki takomillashtirilgan mahsulot (tovar, ish, xizmat) usuli (texnologiyasi), uni ishlab chiqarish yoki qo'llash, innovatsiyalar yoki ishlab chiqarishni tashkil etish va (yoki) iqtisodiyotini va (yoki) mahsulotni sotishni takomillashtirish, iqtisodiy foyda keltiradi., bunday imtiyozlar uchun shart-sharoitlar yaratish yoki mahsulot (tovarlar, ishlar, xizmatlar)ning iste'mol xususiyatlarini yaxshilash [4]. 5) Innovatsion menejment — bu yangi turdagi tovarlarni, ishlab chiqarishning yangi usullari va usullarini, yangi xom ashyo manbalarini, yangi bozorlarni o'zlashtirishni joriy etish va ulardan foydalanish maqsadida tadbirkorlik ruhi asosida ishlab chiqarish omillarini o'zgartirish (yangi kombinatsiyalar); ishlab chiqarishni tashkil etishning yangi shakllari (monopollashtirish maqsadida qayta tashkil etish) [1][5]. 6) Innovatsiyalarni boshqarish — bu tadbirkorlarning maxsus quroli, ular o'zgarishlardan biznes yoki xizmatning yangi turini amalga oshirish imkoniyati sifatida foydalanadigan vositadir. Innovatsiya — bu ilgari mavjud bo'lmagan yangi 10 narsani ishlab chiqish va amalga oshirish, uning yordamida eski, taniqli elementlar ushbu biznes iqtisodiyotiga yangi konturlarni beradi.Innovatsiyalarni boshqarish ob'ektlari innovatsiya va innovatsion jarayondir. Innovatsion jarayon — yangilikni yaratish, o'zlashtirish, tarqatish va undan foydalanish jarayoni. Shuningdek, mahsulotga (tovarga) nisbatan innovatsion jarayonni fundamental va amaliy tadqiqotlar, dizaynni ishlab chiqish, marketing, ishlab chiqarish va sotish bosqichlari orqali gʻoyani mahsulotga izchil aylantirish jarayoni sifatida ta’riflash mumkin.Kengaytirilgan innovatsiyalarni mahsulot, texnologik va tashkiliy va ma'muriyatga bo'lish mumkin. Ikkinchisi, ko'p hollarda, ham mahsulot, ham texnologik yangiliklarni joriy qilishda muqarrar. Innovatsiyalarning tasnifi quyidagi mezonlarga ko'ra ma'lum: tarqalishi, ishlab chiqarish tsiklidagi o'rni, uzluksizligi, bozorni qamrab olishi, yangilik darajasi va innovatsion salohiyat. Rivojlanish markazlari innovatsion jarayonni tashkil etishning yangi shakli bo'lib, kompaniya faoliyatining asosiy sohasiga aloqador bo'lmagan iqtisodiy mustaqil bo'linmalarni yaratishni nazarda tutadi. Markazlar uchun yangi mahsulotlarni joriy etishning birinchi bosqichida sotish hajmini kengaytirishni rag'batlantiradigan va bozor o'rinlarini egallashga yordam beradigan iqtisodiy faoliyat ko'rsatkichlari o'rnatiladi. Yangi innovatsiyalarni boshqarish tizimida ishlab chiqarish bo'linmalarida ilmiy-tadqiqot bo'limlari avvalgidan ko'ra muhimroq rol o'ynay boshladi. Ular nafaqat rivojlanadi, balki ularni tezda rivojlanish, ishlab chiqarish va marketing bosqichiga olib keladi. Zamonaviy sharoitlar ilmiy-tadqiqot bo'limlari va ishlab chiqarishni qo'llab-quvvatlash bo'limlari o'rtasida o'zaro kadrlar almashinuvining kuchayishi bilan tavsiflanadi. Ilmiy-tadqiqot bo'limi rolining ortishi ularni moliyalashtirishning 3 dan 10 gacha ko'payishi bilan tasdiqlanadi. tegishli ishlab chiqarish bo'limi mahsulotlarini sotish hajmining %.Venchur kapital bo'linmalari yirik kompaniyalarda o'zlarining "xavf kapitali" fondlarini yaratish asosida tashkil etiladi. 1980-yillarning oʻrtalarida AQSHdagi 509 ta venchur firmalardan 44 tasi bevosita yirik firmalarga tegishli edi. Venchur kapitali fondlari ko'pincha kichik boshlang'ich firmalarga investitsiya 11 II BOB INNOVATSION TASHKILOTDA BENCHMARKINGNI BOSHQARISH 2.1. Innovatsion Benchmarking haqida malumot.Benchmarking - mavjud indikatorlarning qiyosiy tahlili, biznesingiz uchun samarali ishlarning eng yaxshi namunalarini aniqlash va qo'llash. Ko'pincha shu kabi sohada ishlaydigan kompaniyalarning yutuqlarini o'rganing, biroq har qanday savdo vakolatxonalari uchun ba'zi umumiy sxemalar qo'llanilishi mumkin. Benchmarking - marketingli konsaltingning qizikarli texnologiyalaridan biri hisoblanadi. Bu-biznesni olib borish usullaridan eng yaxshisini topish va o'rganish jarayonidir. Benchmarking - mahsulot sifatini yaxshilash dasturini ishlab chiqishni nazarda tutuvchi raqobatbardoshlik konsepsiyasining evolyutsion rivojlanishi mahsulidir. U birinchi marta 1950-yillarning oxirida Yaponiyada paydo bo'ldi. G'arbda benchmarking o'zining zamonaviy ma'nosida 1979-yilda "Kseroks" korporatsiyasi tomonidan korporatsiya bozor ulushining inqirozi bilan bog'liq muommolarni bartaraf etish maksadida qo'llanilgan.Benchmarking kontseptsiyasi 50-yillar oxirida yuzaga keldi, Yaponiyalik ekspertlar AQSh va G'arbiy Evropada etakchi kompaniyalarga tashrif buyurib, tajribalarini o'rganish uchun tashrif buyurishdi. Yaponiyada "benchmarking" tushunchasi "dantotsu" so'zini anglatadi, ya'ni "harakat, tashvish, eng yaxshi (yetakchilik) g'amxo'rlik qilish" (lider). "Benchmarking" atamasi 1972 yilda Kembrij Strategik Rejalashtirish institutida (AQSh) paydo bo'ldi. (Xerox kompaniyasi ) "Baholash" atamasi ingliz tilidagi «benchmark» so'zidan kelib chiqqan bo'lib, u rus tiliga tarjima qilishda «standart», «landshaft», «yo'nalish» deb tarjima qilinadi. Chet el terminologiyasida "benchmarking" - bu mutaxassis tomonidan olingan standart va mos yozuvlar sifatida ishlatiladi, shuningdek, standartga asoslanib, biror narsani baholash mumkin.Geografiyada bu atama, oldindan aniqlangan balandlikni bildiradi, bu esa undan tushadigan boshqa balandliklarni aniqlash uchun qo'llanma 12 sifatida qo'llaniladi. Statistika sohasidagi mutaxassislar bazani benchmarking deb bilishadi, ya'ni. qanday yangi yoki haqiqiy ko'rsatkich bilan solishtirilmoqda.Axborot texnologiyalari sohasida benchmarking kompyuterning sifat ko'rsatkichlarini standart konfiguratsiyaga ega bo'lgan boshqa kompyuter bilan taqqoslab baholaydi.Mahalliy va xorijiy mualliflarning marketing va boshqaruv sohasidagi ilmiy adabiyotlari va nashrlarida ushbu konsepsiyaning turli ta'riflari keltirilga.Benchmarking - mahsulotni, xizmatlarni, eng jiddiy raqiblarning ishlab chiqarish tajribasini yoki ularning sohalarida etakchi bo'lgan kompaniyalarni o'rganish va baholashning uzluksiz jarayonidir.Global Benchmarking Tarmoq menejeri (Global qiyosiy tarmoq) doktor Robert K. lager Boshqa kompaniyalarning tajribasini o'rganishdan olingan foydalarni qarzga olishning o'ziga xos usullarini tahlil qilish va o'z kompaniyangizda uni tashqaridan olib kirilgan eng yaxshi texnikadir. Ijrochi direktor Allied Sigpa Lawrence Bossidy Benchmarking marketing tadqiqotlari yo'nalishi sifatida qaralishi mumkin. Benchmarking tadqiqotlarida faqat ochiq axborot manbalari qo'llaniladi: G'arb va Rossiya kompaniyalari, sanoat matbuoti, internet, biznes tashriflari, ixtisoslashtirilgan ko'rgazmalar shular jumlasidandir.. Filipp Kotler qiyoslashni "kompaniyaning mahsulotlarini va jarayonlarini raqobatchilardan yoki boshqa sanoat tarmoqlarida etakchi kompaniyalar bilan solishtirish jarayoni ish sifatini yaxshilash yo'llarini topish uchun" deb ta'riflaydi.N.A.Vojvodina benchmarkingni boshqalarning ishlarini yaxshiroq o'rganish yoki aniqlashni, keyinchalik o'rganish, takomillashtirish va tashqi ish uslublarini qo'llashni muntazam ravishda amalga oshiradigan faoliyat sifatida belgilaydi va bu hech qachon kattaligiga, biznes sohasiga yoki geografik joylashuvga bog'liq emas. 2) Benchmarking - muntazam tizimli izlanishlar, eng yaxshi amaliyotlarni joriy etish, bu esa ishlashni yaxshilash imkonini beradi. 13 Benchmarking jarayoni - bir obyektning boshqaruv ko'rsatkichlarini bir-biriga nisbatan taqqoslash, boshqa korxona faoliyatida ijobiy tajriba va uslublarni o'rganish, takomillashtirish va qo'llash bo'yicha eng yaxshi boshqaruv tajribasini aniqlash. Benchmarking - bu bozor va sanoatning eng yaxshi kompaniyalari bilan raqobatbardoshlikni ta'minlash va qo'llab-quvvatlashga qaratilgan o'zgarishlarni amalga oshirish bilan solishtirish jarayonidir.Benchmarkingning eng mashhur tafsirlari,Bog'iyev G.L. Tarmoq, tarmoqlararo, milliy va xalqaro miqyosda hamkorlar va raqobatchilarning ilg'or tajribalariga asoslangan tadbirkor strategiya uchun uzoq muddatli fikrlash jarayoni.Kampi R. Eng yuqori yutuqlarga olib keladigan sanoat tajribasini toping. Mikhailova E.A. Raqobatchining mahsulotini yoki uning biron bir qismini tahlil qiladigan kompaniyaning mahsuloti bilan solishtirish, uning raqobatbardoshligini oshirish. Rietveldt D., Kachalin V., Fukolova U. Bir kompaniyaning iqtisodiy ko'rsatkichlarini qiyoslash va boshqa, yanada muvaffaqiyatli ishlash . Shuni ta'kidlash kerakki, ekspertlarning aksariyati kvotalash - tashkilotning zaif tomonlarini aniqlash uchun muvaffaqiyatli mavjud bo'lgan kompaniyalar va tadbirkorlar boshqaruv usullarini qo'llash ekanligini ta'kidlashadi. Aslida, benchmarking eng yaxshi kompaniyalar, sanoat rahbarlari, sheriklar va raqobatchilar tajribasiga ijodiy munosabatdir. Sizning izlayotgan yechimlaringizning 90 foizi allaqachon mavjud deb hisoblashadi - kimdir sizga bunday muammolarni hal qilishdan oldin kerak edi, demak siz butun yo'lni bosib o'tishingiz shart emas, shunga o'xshash sharoitlarda muvaffaqiyatga erishgan boshqa kompaniyalarning eng yaxshi tajribasidan foydalanish yaxshiroqdir. Benchmarkingning o'ziga xosligi shundaki, uning faoliyati boshqa sohalarda to'plangan kompaniyalarning tajribasi ham o'rganilmoqda. Mazkur konsaltingli xizmat qo'yidagilarga tenglashtiriladi: • Maslaxatchilarni taklif qilgan korxonaning kuchli va zaif tomonlarini aniqlash; "Benchmarking" iborasini o'zbek tilidi bir so'z bilan ifoda etib bo'lmaydi. U ingliz 14 tilidagi «benchmark» so'zidan kelib chiqqan bo'lib, qayd etilgan ob'yektdagi maxsus belgini anglatadi. Masalan, dengiz satxining balanligini ko'tsatuvchi ustundagi belgi. Umumiy ma'noda, «benchmark» -boshqa o'xshash, turdosh predmetlar bilan solishtirilganda, sifat va son jihatdan tavsiflovchi standart yoki etalon sifatida qo'llaniluvchi predmetdir. Shu asosda benchmarkingni - ob'yektning miqyosi, biznes sohasi va geografik joylashuvidan qat'iy nazar uning optimal yechimlarini izlash, baholash va o'rganishga qaratilgan sistemali faoliyat deb ta'riflash mumkin. Benchmarking - bu boshqalarning bizdan ko'ra ish uslubining yaxshi tomonlarini aniqlash hamda o'rganish va qullashning yangicha samarali uslublarini topish san'atidir.Bunda korxona faoliyatini o'rganish va taxlil qilishda boshqa raqobatdosh yetakchi korxonalarning samarali usullaridan xufiya yo'l bilan o'g'irlash orqali foydalanish tushinilmaydi. Xorijda 1970-yillarning boshlarida ba'zi korxonalar nafakat raqobatchi-korxonalarning faoliyatini o'rganish, balki boshqa tarmoqlardagi ilg'or korxonalarning faoliyatidagi yutuqlaridan foydalanish g'oyasini ilgari sura boshladi. Firmalarda korxonalarni boshqarishdagi farqlarni o'rganishga qiziqish ortdi. Ular ishlab chiqqan usul va konsepsiyalar sarf-harajatlarni qisqartirishga, daromadni oshirishga, korxona faoliyati strategiyasini tanlashga imkon berardi.Ko'pgina tashkilotlar uchun benchmarking biror-bir yangilik emas, u raqobatli tahlil doirasida o'ta aniqlikka asoslangan, shakllantirilgan va tartibga solingan yondoshuvdir. Benchmarkingdan foydalanish ko'p yo'nalishlidir. Shunday qilib, benchmarking mantiqan haridorga yakin soxada, byurtmani bajarish uchun muammoli vaziyatlarni tez va kam harajatlar bilan yechishga imkon beradi. Benchmarking doirasida tadbirkorlik funksiyasi tovar yoki xizmatlarni yaratuvchi va ularni bozorga suruvchi jarayon sifatida taxlil qilinadi.Bunda dikkat markazida kuyidagi savollar turadi: Kaysi firma raqobat chukkisida turibdi? Nima uchun o'z korxonamiz eng zo'r emas? Yetakchi bulish uchun korxonada nimani uzgartirish va nimani saklab qolish kerak? Eng yaxshi bulish uchun qanday strategiyani qullash kerak? 15 Shunday kilib, benchmarking taxlilining moxiyati shuni kursatadiki, uni marketing tadqiqotlari yunalishlaridan biri deb qarash kerak. Benchmarkingni amaliy jixatdan qo'llash turtta harakatlar ketma-ketligini talab etadi. Benchmarkingni amalga oshirishda taxlilning uchta asosiy turi qo'llaniladi: • Ustunlikning ichki taxlili - tashkilot ichida solishtirish, masalan bo'limlar, qismlar yoki tovar guruxlari bo'yicha; • Ustunlikning tashqi tahlili - turli soxalarda faoliyatning o'xshash turlarini solishtirish, masalan turli bozorlarda ishlovchi raqobatchilar yoki hamkasblar; • Ustunlikning funksional tahlili - turli tarmoqlar tashkilotlariga xos jarayonlar yoki funksiyalarni solishtirish. Asosiy g'oya shundaki, uchragan yaxshi natijaviy xolatlarni, uslublarni topishdir. Ustunlik taxlili quyidagi qoidalarga majburiy ravishda amal qilishni talab kiladi: • Tashkilot raxbarlarining ustunlik tahlili g'oyasiga qiziquvchanligi; • Loyixa maqsadlari va zarurati xaqida ishchilarni xabardorligi ; • Ishchi dasturning oddiy, qadamma-qadam va tushunarli tartibda tuzilishi; • Loyixa jarayonining batafsil hujjatlashtirib borilishi. Raqobat kurashida g'alaba qozonish uchun o'z tarmog'idagi sharoitlar va o'yin qoidalarini bilish bilan birga, aniq bir tarmoq yoki yetakchi korxona bo'lishidan qat'iy nazar yutuqning umumiy omillarini tushinish muhimdir. Bu shunday omillarki, asosiy faoliyatning natijaviy xolatini mo'ljalga ola bilish, harajatlarni e'tibordan chetda qoldirmaslik, tovar yetkazib beruvchilar bilan aloqalar, sifat va mahsuldorlikni oshirish, zamonaviy texnologiyalarni qo'llash kabilardir. Benchmarking jarayonini oltita bosqichga ajratib qarash mumkin: Ustunlikni taxlil qilish ob'yektini aniklash. Bunda ishlab chikarish taxlili yordamida o'rganish mumkin bo'lgan yordam ko'rsatilayotgan korxonalarning 16 ob'yektlarini aniqlash tushuniladi. Bunda tashkilotni butunlay yoki tarmoqlar bo'yicha tanqidiy taxlil qilish imkoniyatlari to'g'ilib, ustunlik taxlilining ichki yoki tashqi jixatdan, haridorning qabul qilish poziyasi nuqtai nazarlaridan o'rganish aniqlab olinadi. Undan tashkari, bu qurol tovarlarni tahlil qilishda, sotish xajmining nazorat kursatkichlari, mijozlar talablariga yo'naltirish kabilarda qo'llanilishi mumkin. Umuman olganda, yordam ko'rsatilayotgan korxona talablari va iste'molchilarning ehtiyojlarini hisobga olmaganda, bu usulni qo'llashda hech qanday cheklovlar bo'lmaydi. 2. Ustunlikni taxlil qilishda hamkorlarni tanlash. Tanlanadigan hamkor -tashkilotlar nafakat o'z-o'zicha yetakchilar qatorida bo'lishi, balki shaxsiy kompaniya bilan yuqori darajada solishtiruvga loyiq bo'lishi kerak. Bu jarayon quyidagi qadamlarni o'z ichga oladi: • Axborotning aniq manbalardan tezlikda va doimiy olish imkoniyati, shuningdek ishonchli ma'lumotlarni yig'ish; • Yig'ilgan malumotlarni atroflicha tasniflash, tartibga keltirish; • Eng yaxshi namunalarni tanlash. 3. Ma'lumotlarni yig'ish nafaqat sifat yoki miqdor ko'rsatgichlari balki, mehnat mazmunini, yukori hosildorlikni anglatuvchi jarayon yoki omillarni urganish va tasniflashni ham nazarda tutadi. Bu bosqich quyidagi vazifalarni o'z ichiga oladi: • Aniqlashtirish va tushuntirish xususiyatiga ega bo'lgan so'rov qog'ozlarini tahlil etish konsepsiyasini ishlab chiqish; • Yordam ko'rsatilayotgan tashkilot xaqidagi ma'lumotlarni yig'ish (kuchli va zaif tomonlar); • Ustunlikni tahlil qilishda hamkorlar haqidagi dalillarni yig'ish; • Qo'shimcha manbalardan foydalanish; • Axborotlarni hujjatlashtirib borish; 17 2.2. Innovatsion Benchmarkingni boshqarish Innovatsion benchmarking boshqarish, innovatsiya faoliyatini amalga oshirishda eng yaxshi amaliyotlarni aniqlab oladigan va ularni o'zlashtirishga harakat qiladigan bir qator usullardan biridir. Bu usul, kompaniyalar uchun innovatsiya jarayonini tahlil qilish, yuqori natijalarni olish va mustahkamlashda yordam beradi Qo'lga kiritilgan ma'lumotlarni raxbariyat(byurtmachi) tomonidan tan olinishi va qo'llab qo'vvatlanishi uchun tadqiq etish.Axborot taxlili ustunlikni taxlil qilish jarayonida ishtirok etuvchilarda ijodiy va analitik qobiliyatning mavjudligini nazarda tutadi. Tahlil qilish o'xshashlik va farqni tan olishgina emas, balki solishtirishni murakkablashtirib yuborishi mumkin bo'lgan ta'sirlarni ko'rsatish, o'zaro aloqalarni tushunish hamdir. Bu yerda quyidagi ishlar bajariladi: Olingan ma'lumotlarni tartibga solish va solishtirish; Axborot materiallarining sifatini nazorat qilish; Ma'lumot olishda chalg'ituvchi ta'sirli omillarni kuzatish; Samarali usullar bilan solishtirish asosida ishdagi kamchiliklarni ko'rsatish; Kamchiliklarning mavjudligini tushuntiruvchi sabablarni aniqlash; Shaxsiy resurslar hisobidan tovar ishlab chiqarish va iste'molchiga yetkazish oralig'ida ba'zi qism yoki jarayonlarni tanlashga imkon beruvchi taxlilni o'tkazish. ("Tayyorlash yoki harid" taxlili). Olingan malumotlarni hayotga tadbik etish. Tadbiq etiladigan uslub nafaqat ishlab chiqarishni yaxshilashi, balki tashkilotning kelajakdagi taraqqiyoti, kutilmagan muammolardan bexatar o'tishini ta'minlashi kerak. Bu uslublar yuqori cho'qqidagi korxonalardan ko'chirilgan uslub bo'lmasdan korxonaning innovatsion taraqqiyotini ta'minlaydi.Mavjud imkoniyatlarni aniq tadbirlar yordamida amalga oshirish kerak. Bunda olingan ma'lumotlar oddiy rejalashtirish bilan amalga oshadimi, yo'qmi? yoki alohida yondoshuv kerakligini aniqlash zarur. Bunday maksadlarga yunaltirilgan yangiliklar: ustunlik taxlili okibatlarini ko'rib chiqish; manfaatdor shaxslarga 18 natijalar xaqidagi hisobotni berish; yaxshilanish imkoniyatini kursatish; korxonaning doimiy ish rejasi bilan muvofiqlik; rejaga zaruriy o'zgarishlarni kiritish bo'yicha qayta ishlov berish; rejani xayotga tadbik kilish; ustunlik taxlilini uzluksiz jarayon sifatida qabul qilish; kelajakda innovatsion rivojlanish uchun natijalardan foydalanishni anglatadi. Tahlil natijalarini joriy qilish jarayonini nazorat qilish ikki bosqichda sodir bo'ladi: birinchidan, korxona faoliyati natijalari urnatilgan baholash ko'rsatgichlarining rivojlanishida kuzatib borilishi kerak; ikkinchidan, oraliq maqsadlarning bajarilishi hamda resurs va muddatlar bo'yicha rejalarning amalga oshirilishi tekshirilishi kerak. Uslub va jarayonlar doimiy o'zgarishlarni talab etadi. Eng yaxshi yutuq hisoblangan uslub, tez orada standart ko'rsatgichdan pastga tushib ketishi mumkin. Shuning uchun ko'rsatgichlar eng yaxshi aylanishi kerak. Ustunlik taxlili joriy kilingach, harajatlar ancha pasayadi, chunki:Solishtiriladigan yetakchi tashkilotlar bilan doimiy tajriba almashish yo'lga qo'yiladi. Bunda bozorda yangi samarali faoliyat qo'rsatayotgan tashkilotlar paydo bo'lishini e'tibordan chetda qoldirmaslik kerak.Muxim axborot manbalarining aniqligi, ma'lumotlar bazasining shakllanganligi va ularning to'ldirib borish. Axborotlardan optimal foydalanish, ma'lumotlarni tizimli ravishda hujjatlashtirish va aniqlashtirishni talab etadi. Shunday qilib, benchmarkingni strategik yo'naltirilgan marketing tadqiqotlarining muxim qismlaridan biri deb karash mumkin. Benchmarkingli yondashuv marketingda yechimlarni kabul kilish jarayonining uzgarishiga olib keladi. Odatda firmaning an'anaviy marketing yechimlari, marketing strategiyasi, marketing tadqiqotlari va marketing kompleksi munosabatlarida menejerlar va marketologlarning ichki sezgisi asosida qabul qilingan. Bugungi zamonaviy sharoitda firmaning raqobatbardoshligi va barqarorligini ta'minlashda bunday yondoshuv yetarli emas 19 XULOSA Innovatsion benchmarking boshqarish, innovatsiya faoliyatini amalga oshirishda eng yaxshi amaliyotlarni aniqlab oladigan va ularni o'zlashtirishga harakat qiladigan bir qator usullardan biridir. Bu usul, kompaniyalar uchun innovatsiya jarayonini tahlil qilish, yuqori natijalarni olish va mustahkamlashda yordam beradi.Innovatsion benchmarking boshqa kompaniyalar, sohasida rivojlangan mamlakatlardagi yoki sohasidagi eng yaxshi amaliyotlarga e'tibor beradi. Bu bilan birga, kompaniya o'z innovatsiya faoliyatini yanada rivojlantirish uchun kerakli o'zgarishlarni identifikatsiya qila oladi.Bu usulning asosiy bosqichi analiz va taqrizdan iborat bo'ladi. Analiz jarayonida, innovatsiyaga oid ma'lumotlar to'plami to'plangan va kompaniya faoliyati bilan solishtiriladi. Taqriz jarayonida esa, eng yaxshi amaliyotlar aniqlanadi va ularni nima qilganligiga e'tibor beriladi. Bunday benchmarking ishlab chiqarish jarayoni shu paytda kompaniyadan kompaniyaga farqli olib borila olmaydi. Boshqa kompaniyalar bilan hamkorlik qilib, ularning innovatsiya faoliyati haqida ma'lumotlar almashish va ularning amaliyotlarini o'rganish imkonini beradi. Bunday hamkorliklar orqali kompaniya o'z innovatsiya faoliyatini yanada rivojlantirishi mumkin.Innovatsion benchmarking, kompaniyalar uchun qulay bo'lishi mumkin, chunki bu usul bilan ular xalqaro bozorni tahlil qilish va eng yaxshi amaliyotlarni o'rganish imkoniga ega bo'ladi. Bu esa kompaniyalar uchun yangiliklarni osonroq identifikatsiya qilish, rivojlantirish va tartibga solishda yordam beradi.Innovatsion benchmarking boshqarish tufayli kompaniyalar innovatsiya jarayonidagi muammolarni aniqlab olishi va ularni bartaraf etish uchun kerakli takliflarni berishi mumkin. Bu usul orqali kompaniyalar yanada samaraliroq, ishlab chiqaruvchiroq va xalqaro bozorda iste'mol qilinadigan mahsulotlar ishlab chiqarish imkoniga ega bo'ladi.Innovatsion benchmarking boshqarish innovatsiya faoliyatini o'rganish va uning natijalarini baholash uchun amalga oshiriladigan usuldir. Bu usul bir kompaniyani yoki tashkilotni innovatsion ularga qarab tasniflashni o'z ichiga oladi. Innovatsion benchmarking boshqarishning 20 FOYDALANGAN ADABIYOTLAR Ермасов Н.Б., Ермасов С.Б. ―Инновацион менежмент‖: Учебник. – М.: Высшее образование, 2007. .Innovation Management Third Edition Joe Tidd Science and Technology Policy Research (SPRU), University of SussexJohn Bessant School of Management, Cranfield UniversityKeith Pavitt 2014-P.110. .Аксенова М.А. ―Инновационный менеджмент‖.Воронеж-2015. Мальцева, С. В.Инновационный менеджмент : учебник для академического бакалавриата / под ред. С. В. Мальцевой. - М. : Издательство Юрайт, 2014. .David J. Teece ―Firm organization, industrial structure, and technological innovation‖ 2010 . 82.Strategies for advancing organizational innovation Charles R. B. Stowe Lander University Doug Grider Lander University. Journal of Management and Marketing Research Volume 15 - April, 2014 Yo‘ldoshev N.Q. va boshqalar. ―Innovatsion menejment‖. Darslik. T:.TDIU, 2012. .Akbarxodjaev Z.Z. ―Innovatsion menejment‖. O‘quv-uslubiy majmua.- T:.TDIU, 2012. Yüklə 33,4 Kb. Dostları ilə paylaş:
|