Vii. Uluslararasi
VII. ULUSLARARASI TÜRK SANATI, TARİHİ ve FOLKLORU KONGRESİ/SANAT ETKİNLİKLERİ
Yüklə 3,89 Mb. Pdf görüntüsü
|
VII. ULUSLARARASI TÜRK SANATI, TARİHİ ve FOLKLORU KONGRESİ/SANAT ETKİNLİKLERİ 44
başlamıştır. Halılarımızda en çok kullanılan motif de koç boynuzudur. Halılara ve halıcılık mamülleri üzerine dokunan bu motif motif yiğitlik, hüner, bereket sembolü gibi asırların sınağından geçerek halk arasında bu gün de yaşamaya devam ediyor. Halılar üzerine dokunan koç boynuzu motifi şecaat ve ruzk-bereket sembolü gibi kullanılmıştır. Netice: Yapılan incelemede eski Türk dini olan Tengriciliğin Türk devletlerinin sosyal-siyasi hayatına etkisinden bahsedilmiştir. Ayrıca bu inançların sözlü halk edebiyatında, destanlarımızda uygulamasına değinilmiştir. Bildiride Tengricilikle ilgili bazı inançlar incelenmiş, bu inançların sadece eski Türk devletlerinin değil, ortaçağda oluşmuş birçok devletlerin de siyasi hayatında, devlet sembollerinde Tengriciliğin izlerinin olması vurgulanmıştır. Aynı zamanda bu sembollerin türk dünyasının el sanatlarına tesirinden bahs edilmiştir. Azerbaycanın dünyaca ünlü halı sanatına bu sembollerden bazılarının motifler şeklinde yansıması tadqiq edilmiştir. Günümüzde de bu inancın izleri Türk halklarının günlük hayatında ve geleneklerinde kendini gösteriyor. Öyle ki, birçok inancın İslam ile hiçbir ilgisi yok, vaktiyle ümumtürk dini sayılan Tengriciliğin tezahürüdür.
Abdulova Gülzade, Atalar Sözleri ve Xalq Meselleri Etnoqrafik Duyum-Yozum Kontekstinde, Bakı 2012.
Ağasıoğlu Firudin, Azer Xalqı (Seçmeler), Ağrıdağ, Bakı 2000. Ağasıoğlu Firudin, Daşbaba, Bakı 2013. Akarsu Bedia, Felsefe Terimleri Sözlüğü, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1975. Bayat Füzuli, Mitolojiye Giriş, Kara M Araştırma ve Yayıncılık, Çorum 2005. Çoruhlu Yaşar, Türk Mitolojisinin Ana Hatları, Kabalcı Yayınevi, İstanbul 2000.
Diyarbekirli Nejat, Hun Sanatı, Milli Egitim Basımevi, İstanbul 1972. Efendi Rasim, Azerbaycan Dekorativ-Tetbiqi Senetleri (Orta Esrler), İşıq, Bakı 1976. Efendi Rasim, Efendi T., “Tarix, Folklor ve Mifologiya Menbeyi”, Azerbaycan xalçaları, c.III / sy.6, (2013), ss.125-129. Erman Artun, Türklerde İslamiyet Öncesi İnanc Sistemleri, http.www.turuz.com. Esin Esin, Türk Kosmolojisine Giriş, www.toplumsalbilinc.org . İnan Abdulkadir, “Eski Türklerde ve Folklorda Ant”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, c. VI / sy. 4`den ayrıbasım, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1948, ss.279- 290.
İnan Abdulkadir, Eski Türk Dini Tarihi, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1976. İnan Abdulkadir, Tarihte ve Bugun Şamanizm (Materyaller ve Araştırmalar), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1986, 3. bs. İsmayılov Faiq, Laçın: Heqiqetler, Mülahizeler, Deyerler, Nurlar Neşriyatı, Bakı 2012. Kalafat Y., Doğu Anadoluda Eski Türk İnancının İzleri, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara 1990. Kalafat Yaşar, İslamiyet ve Türk Halk İnançları, Berikan Yayınevi, Ankara 2009, 2. bs. Kərimov Lətif, Azərbaycan xəlçəsi, Bakı-Leninqrad 1961. Qeybullayev Qiyasəddin, Azerbaycanlılarda Aile ve Nikah, c.II, Elm, Bakı 1994. Qurbanov Araz, Damğalar, Remzler... Menimsemeler, Strateji Araştırmalar Merkezi, Bakı 2013. Memmedov Cəlal, Türk Mifoloji Sözlüyü, Bakı, 2003. Roux Jean-Paul, Eski Türk mitolojisi, Çev. Sağlam M., Özkan Matbaacılık, Ankara 2011. Rzayev Nasir, Qayalar Danışır, Elm, Bakı 1985. Seyidov Mireli, Azerbaycan Mifik Tefekkürünün Qaynaqları, Yazıçı, Bakı 1983. Uraz Murat, Türk Mitolojisi, Düşünen Adam Yayınları, İstanbul 1994. Керимов Лятиф, Азербайджанский ковер, Т.2, Баку 1983 Ксенофонтов Гавриил, Хрестес, Шаманизм и Христианство: Факты и Выводы (Hrestes,
Маргулан Алькей Хаканович, Казахское Народное Прикладное Искусство (Kazak Halk Görsel Sanatı, Almatı). Алма-Аты 1986. VII. ULUSLARARASI TÜRK SANATI, TARİHİ ve FOLKLORU KONGRESİ/SANAT ETKİNLİKLERİ 45
QUBA-ŞİRVAN OKULUNUN SARAY HALILARI Gülşən QASIMZADƏ GİRİŞ Görkəmli sənətşünas K.Əliyevanın 1999-cu ildə çap etdirdiyi “Təbriz xalça məktəbi XVI–XVII əsrlər” kitabda Səfəvi dövründə yeni üslubun yaranmasının baş verdiyi sübuta yetirilir (1, Алиева К., s. 22-38). Yəni əsrlər boyu Azərbaycan xalçalarında tədbiq edilən həndəsi motivlərin bitki motivləri ilə əvəz edilməsi baş verir. Bu məktəbin ən ümdə cəhəti ondan ibarət idi ki, yeni yaranan üslubun özünün kanonları da mövcud idi ki, bu kanonlara görə abstrakt formalı bitki motivləri meydana gəlir. Onlara islimi, xətai, vaq, bulud, kətəbə, qubpa adlı elementlərlə bərabər kiçik xırda gül-çiçək naxışlardan tutmuş böyük ölçülü palmet xarakterli gül və çiçəklər də daxil idi. Artıq Səfəvi saraylarının daxili interyerlərinin ölçülərinə uyğun olaraq böyük ölçülü (40-56 kv.m.) xalılar meydana gəlir və bu xalıların arasahəsi erkək və dişi spirallarla doldurularaq onların üzəri xırda və böyük ölçülü nəbati naxışlarla bəzənir. Bu xalıların üzərində ən çox gözə çarpan böyük ölçülü medalyonlar, haşiyələrdə isə kətəbələr içərisində yerləşdirilən kalliqrafik yazılar tuturdu. Tədricən kompozisiyaların sayı artır ki, onlara da medalyonlu ləçək-türünc, əfşan, Şah Abbas miniatürlərdən götürülmüş süjetli daxil olur. Bu kompozisiyalara “Ovçuluq”, “Əjdahalı” xalçalar, “Meşəli” xalçalar, “Baxçalı” xalçalar və “Namazlıqlar” da əlavə olunur (1, Аliyeva K., s. 63-109). Həmin kitabın IV fəslində K.Əliyeva “Təbriz xalça məktəbinin Yaxın və Orta Şərq xalçalarına təsiri” haqqında geniş məlumat verərkən Orta Asiya, İran, Türkiyə, Hindistan və eyni zamanda Azərbaycanın şimal hissəsində xalçalara olan təsirindən danışır (1, Алиева К., s. 110-135). Biz də gənc tədqiqatçı kimi “Azərbaycan və Türkiyənin Saray xalçaları” adlı tədqiqat üzərində işlərkən həqiqətən çox maraqlı və yeni materiallar əldə etdik ki, bunların biri haqqında, yəni Quba-Şirvan xalçalarının “Təbriz xalça məktəbinin təsiri” mövzusunda bu konfransda öz məruzəmizi sizin diqqətinizə çatdırmaq istəyirik. Məlum olduğu kimi, Quba-Şirvan məktəbi Azərbaycanın Şimal hissəsində yerləşən ən məşhur xalça məktəblərindən biridir. Məktəb adını ilk dəfə K.Əliyeva özünün 20 illik araşdərmalarına əsaslanaraq “Xovsuz xalçalar” kitabında əsaslandırmışdır. Lakin hazırkı çıxışımızı L.Kərimovun I cildində Quba- Şirvan növü əsasında ərsəyə gətirmişik. Bunun səbəbi konfransda vaxt məhdudluğuna əsaslanır. Ona görə də biz çıxışımızda Quba-Şirvan növünə daxil olan Bakı qrupunun da “Saray xalçalar”ının təhlilini bura daxil etmişik. Şirvanşahlar da Səfəvilər kimi mesentalıqla məşqul olub. Şirvanşahların hakim olduğu dövrdə ölkədə elm, ədəbiyyat, saray incəsənəti, müxtəlif peşə növləri inkişaf edib, çiçəklənirdi. XII əsrdə görkəmli şair Xaqani Şirvani (Əfzaləddin İbrahim ibn Əli Xaqani Şirvani, 1126 il, Şamaxı – 1199-cu il, Təbriz), XIV-XV əsrlərin kəsişməsində görkəmli Azərbaycan şairi, Azərbaycan, ərəb, fars dillərində yazan Nəsimi Şirvanda yazıb yaradıb.
Yüklə 3,89 Mb. Dostları ilə paylaş:
|