Vii. Uluslararasi
VII. ULUSLARARASI TÜRK SANATI, TARİHİ ve FOLKLORU KONGRESİ/SANAT ETKİNLİKLERİ
Yüklə 3,89 Mb. Pdf görüntüsü
|
VII. ULUSLARARASI TÜRK SANATI, TARİHİ ve FOLKLORU KONGRESİ/SANAT ETKİNLİKLERİ 40
Türk halklarının inanç sisteminde gök cisimlerine inanç da çok önemli bir yer tutmuştur. Bu gök cisimlerinden Güneş, Ay ve yıldızlar Türk halklarının eski inanç sisteminin neredeyse temelini teşkil eder. Güneş tasvirleri eski Hocalı-Gedebey kültürü mensuplarının tunç eşya üzerinde dairesel sarmal, tekerlek modeline benzer ve svastika işareti şeklinde betimlenmiştir. Zamanla belli değişikliklere uğrayarak Güneş sembolü olan daire içerisinde artı svastika biçimli sembol haline gelse de, onun ilk versiyonu da Güneş`i ifade eden daire içinde artı işareti biçiminde verilmiştir ve bu da sırf Türk halklarının dünyaya ışık ve insanlara sıcaklık veren Güneş`e inançlarından doğmuştu. Türk halklarının Güneş`e olan inançlarını doğrulayan çeşitli olgular mevcuttur. A.X.Margulan Kazakistan`da bulunmuş Tunç dönemi eşyalar üzerinde insanların hayatını koruyan ateş ve göğün - Gök Tanrı`nın sembolleri sayılan astral dairenin motiflerine rastlandığını yazıyor 13 . Türk Şaman dualarında yiğitlerin Güneş'le Ay'ın lütufundan oluştukları söylenir ve ulu ata Oğuz Kağan`ın da oğullarından birinin adı Gün Kağan olmuştur 14 . Örneğin, Bengü taş yazılarında, Çin salnamelerinde ve çeşitli yazılı kaynaklarda Hunlar`ın Yer-sub`a, Gök Tanrı`ya, Güneş`e atları kurban etmeleri hakkında bilgi verilir 15 . Bilindiği gibi Azerbaycan'da da eskiden beri Güneş kutsal sayılmış ve ona Gün denilmiştir. İlginçtir ki, Hunlar da Güneş`i Kün adlandırmışlar. 16 Halk deyimlerimizden olan beddua ve alkışlarımızın içinde de bu inançla ilgili birçok örnekler mevcuttur. Örneğin, Seni Gün yüzü görmeyesen, Yüzüne Gün doğmasın gibi kargışlarda karşı tarafa hoş gün görmemesi arzulanır. Günün ak olsun!, Ak günlü, beyaz başörtülü
Bu inanca halkımız arasında insanlara isim verilmesi sırasında da rastlıyoruz. Mesela günümüzde kız ve erkek çocuklarına Günay, Aygün, Güneş, Elgün vb. gibi isimlerin konulması buna bariz örnektir. Azerbaycan`da bulunan kromlekler de Güneş`e tapınmanın bir zamanlar var olduğunun kanıtıdır. Basit çember biçimli kromleklere Kobustan`da ve Hankendi ilçesinde, konsantrik kromleklere ise Apşeron`da ve Şüvelan köyünün ötesinde Aşağı Ak Taş denilen yerde tesadüf edilmiştir 17 . Taşların bu şekilde dizilişi Güneş`e ve diğer gök cisimlerine inançla ilgilidir. Ayrıca bazı kayaüstü resimlerde (Azerbaycan ve Dağıstan'da) Güneş resimleri okra pigmentleri ile boyanmıştır. Güneş resminin okra pigmentleri ile boyanmasının iki nedeni vardır. Birincisi, uzmanların anlattığına göre, eski insanların kullandığı ilk doğal renklerden biri, belki de birincisi okra pigmentleri olmuştur 18 . İkincisi, okra pigmentlerinin rengi Güneş`in, ateşin rengine çok yakındır. Güneş`in okra pigmentleri ile resmedilmesi onun ebediyetine işarettir 19 . Bu tür resimlere Yenisey ve onun etrafındaki bölgelerde de (Orta Yenisey`de abide üzerinde, Sayan`da Han Ağzı`nda ve Oglah`da) rastlanmıştır 20 . Türk mitolojisinde de al renkle (kırmızı) bağlantılı çeşitli ruhlar mevcut olmuştur.
13 Маргулан Алькей Хаканович, Казахское Народное Прикладное Искусство (Kazak Halk Görsel Sanatı, Alma-Ata 1986), Алма-Аты 1986, s. 31. 14 Memmedov, a.g.e., s.141. 15 Kalafat Yaşar, Doğu Anadoluda eski Türk İnancının İzleri, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara 1990, s.29. 16 Kalafat, a.g.e., s.29. 17 Rzayev Nasir, Qayalar Danışır, Elm, Bakı 1985, s. 53. 18 Seyidov Mireli, Azerbaycan Mifik Tefekkürünün Qaynaqları, Yazıçı, Bakı 1983, s. 150. 19 Seyidov, a.g.e., s. 150. 20 Seyidov, a.g.e., s. 150. VII. ULUSLARARASI TÜRK SANATI, TARİHİ ve FOLKLORU KONGRESİ/SANAT ETKİNLİKLERİ 41
Örneğin, Al ruhu ayrıca ocak, ateş tanrısı olarak da yorumlanır. Keza Al kelimesinin Saha (Yakut) Türkçesi`nde ateş ruhu anlamı da var, fakat bu anlam Al`ın ilkin mitolojik anlamı değil 21 . Zamanımızda bazı hastalıkların iyileşmesi için sadece kırmızı renk çare sayılır. Örneğin, kızamık hastalığı sırasında kırmızı renge bakmakla, kırmızı elbise geyinmekle hastalığın iyileştirilebileceğine inanılıyor. Ayrıca göz kapağında titreme olduğunda, inanca göre üzerine kırmızı sap konulması inancı da mevcuttur. Gelinin beline kırmızı bir kuşak bağlanması, başına kırmızı taç yaprağı saçılması da Güneş`in tezahürü sayılan kırmızı-al renge olan inançtan kaynaklanır. Artı (haç) işareti ve Güneş`i ifade eden daire sembollerinin birleşerek oluşturduğu svastika resmi eski Azerbaycan kabilelerinde, keza Kafkasya`da Tunç döneminde, hem de İskitler`de yaygın bir işarettir. Bu işareti damgalarla paralel incelediğimizde daha ilginç gerçekler ortaya çıkıyor. Orhun kitabelerinde X ve + sesletimlerinin (ses bildiren harfler) seçeneği gibi daire içerisinde artı işaretine de rastlanmaktadır. Öyle ki, Orhun alfabesinde bu ses kendisi T sesini ifade ediyor. Derbent yakınlarındaki Belencer şehri harabeliklerinde yapılan arkeolojik kazılarda Tengricilik tapınağının kalıntıları ve eski Tengri Han sembolleri tespit edilmiştir 22 ki,
onların arasında bu işarete de rastlıyoruz. Yukarıda da belirttiğimiz gibi Hunlar Güneş`e ve göklere inanarmışlar. Salnamelerde Hunlar'ın kendi çadırlarını eşkenar tanrısal haç ve artı işaretinin (+) yanı sıra, Güneş`i simgeleyen altın top, altın elma vb. adlandırılan altuni daire tasviri ile bezedikleri, erkenden ellerini Güneş`e doğru açarak dua ettikleri kaydedilir 23 . Vaktiyle Şah İsmail`in yarattığı Safeviler Devleti`nin bayrağını da Güneş tasviri süslemiştir. Kaydedelim ki, hazırda Türk devletlerinin bazılarının devlet bayraklarını da Güneş tasviri süslüyor. Kırgızistan, Kazakistan Cumhuriyetlerinin bayraklarında ışık saçan Güneş tasvir edilmiştir. Bir çok halımız üzerinde güneşi simgeleyen daire, svastika, Tengri tamgası gibi isimlendirdiiyimiz daire ve artı motivlerini göre biliriz. Demek ki, türk halklarının güneş inancı hem devlet işlerinde, hem de hal kültürün de kendine özgü yer edinmiştir. MATM Etnoqrafi fondunada 2066, 6726, 9055 inventar numaralı halılar üzerinde artı, svastika ve daire içinde artı motiflerini görmek mümkün.
Resim 5. 6726 Resim 6. inv.9555. Resim. 7.inv. 2066 svastika 21 Memmedov, a.g.e., s. 25. 22 Qurbanov, a.g.e., s. 83. 23 Qurbanov, a.g.e., s. 84. Yüklə 3,89 Mb. Dostları ilə paylaş:
|