Vii. Uluslararasi

 

VII. ULUSLARARASI TÜRK SANATI, TARİHİ ve FOLKLORU KONGRESİ/SANAT ETKİNLİKLERİ 

406 

 

insanının  yaşan  tarzını  ve  dünya  görüşünü  büyük  ölçüde  yansıtan  bir  özelliğe 

sahiptir

4

. Genellikle kadın kıyafetleri ailesinin sosyal durumunu da gösterir.   

 

 

 

DİZLİK:  İncesu  yöresinde  dizlikler  önceki  yıllarda  kadınların  medeni 

halini  göstermesi  açısından  oldukça  önemli  bir  üründür.  Evli  bayanların  dizliksiz 

evin  dışına  çıkmaları  yörede  hoş  karşılanmamaktayken  bu  gelenek  günümüzden 

yaklaşık 15-20 yıl önce giderek önemini kaybetmiştir.  

Dizlikler;  alpaka  veya  patiska  kumaşlardan  dikilir.  Alpaka  kumaşlar;  

Güney  Amerika’da  develer  ailesinden  yünü  çok  güzel  bir  hayvanın  adıdır.  Onun 

yününden  ipek  ve  pamuk  karıştırılarak  dokunana  gayet  yumuşak,  parlak  bir 

kumaşa  da  alpaka  denilmiştir.  Türkiye’de  tekstil  sanayi  dünya  ölçüsünde  birinci 

kademeye  yükseldikten  sonra  çok  güzel  alpakalar  dokunmaya  başlanmıştır. 

Patiska kumaşlar ise, Avrupavari ince ve düzgün beyaz bezlerdir. Adisi, alası boy 

boy  olan  bu  beyaz  bezden  giyim  eşyası  olarak  iç  donu  ile  yazlık  gecelik  entarisi 

kesilir ve kefenliklerde de kullanılır

5

. Değişik renkte ve değişik işlevler için kullanılan 

dizliklerden  en  kıymetli  olanı  siyah  renkli  olanlarıdır.  Siyah  renk  kumaştan  dikilen 

dizlikler;  kanaviçe  tekniğinde  işlenir.  Kanaviçe,  kumaş  üzerine  tutturulan  kanaviçe 

bezi  üzerine veya  atkı,  çözgü  ipliği  sayılabilen  kumalara  yapılan,  ipliklerin  birbirini 

dik açı ile kesen verev atlamalı işleme tekniğidir

6

. Genellikle gül, gonca gül, yaprak, 

dal  gibi  işlemelerde  görülen  motifler  dizliklere  işlenir.  Kanaviçe  tekniğine  yörede 

“işlengi”  denir

7

.  Siyah  renkli  dizlikler  özel  günlerde  daha  çok  kullanıldığından 

işlemelerine,  motiflerine,  renklerine  daha  çok  özenilir.  Çoğunlukla  kırmızı,  sarı, 

yeşil, mavi gibi canlı renkler tercih edilir. Kuşaklıdır ve bu kuşaklarla bele bağlanır. 

Kuşaklar  dizlik  kumaşından  yapılabildiği  gibi  çarpanalardan  ya  da  elde  örülen 

iplerden  de  yapılabilmektedir.    Çarpana  ve  Kolan  Dokumalar;  Deri,  ince  ağaç 

levha,  karton,  fildişi  vb.  malzemeden  dörtgen  veya  çokgen  şeklinde  kesilmiş  ve 

köşelerine  birer  delik  delinmiş  dokuma  aracına  çarpana  denir.  Çarpanaların 

deliklerinden  birer  iplik  geçirilir,  bu  levhaların  90  derece  veya  180  derece 

döndürülmesiyle ve araya atkı atılmasıyla elde edilen şerit halindeki dokumalara da 

çarpana dokuma denir

8

. Çarpanaların ilk örnekleri, at, geyik, deve derisi, kemik ve 

fildişi  gibi  malzemeden  yapılmaktaydı.  Günümüzde  ise  kösele,  tahta,  mukavva, 

presbant ve sert plastik levhalar bu amaçla kullanılmaktadır

9

. Dokumada kullanılan 

çarpana levhaların sayısı arttıkça, çözgü ipliği de fazlalaşacağından dokumanın eni 

de genişler

10

.   

 

Dizlikler, bel ve diz arasını kaplar. Kare formlu olmasına rağmen köşeler 

yuvarlatılır  ve  ple  verilir.  Siyah  renk  dizlikler  düğünlerde  giyilir.  Bekar  bayanlar 

giyemez,  evli  bayanlarda  mutlaka  giymek  zorundadır.  Yörenin  kıyafet  kültürü 

genellikle  şalvar  ve  gömlekten  (entari)  oluşur.  Dizlikler  şalvarın  üzerine  giyilir  ve 

                                                

4

 Melda ÖZDEMİR; “Soğanlı Bebekleri”, P Dünya Sanat Dergisi, S.34, İstanbul, 2004, s.108-

115. 

5

 KOÇU, Reşat Ekrem; Türk Giyim Kuşam ve Süslenme Sözlüğü, Güncel Yayıncılık Ltd. Şti. 

İstanbul, Aralık 1996, s. 13. 

6

 ONUK, Taciser; AKPINARLI, Feriha; ORTAÇ, H.Serpil; ALP, K.Özlem; Tarsus El Sanatları 

(Dokumacılık, Örücülük, İşlemecilik), Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1998, S.40. 

7

 Fatma ÖNER’in 14.05.2010 tarihinde verdiği şifahi bilgilere göre. 

8

 Çetin AYTAÇ; El Dokumacılığı, Milli Eğitim Basım Evi, İstanbul 1997, s. 20. 

9

 Tuna Demir SÖNMEZ; El Dokumacılığı ve Çarpana dokuma, Ankara, 1995, 74. 

10

 Ahmet AYTAÇ; Geleneksel Türk El Dokumacılığı Sanatı, 2006, Konya, s.79. 

---

 

VII. ULUSLARARASI TÜRK SANATI, TARİHİ ve FOLKLORU KONGRESİ/SANAT ETKİNLİKLERİ 

407 

 

bele arkadan bağlanır. El örgüsü çorapları, ipini kirmanda eğirip ördükleri atkıları, iş 

yaparken kola geçirilen kolçakları ve başörtüleri ile kıyafetler tamamlanır. 

İncesu  ilçesinin  Kızılören  Kasaba’sındaki  dizlikler  iki  şekilde  yapılır  ve  iki  şekilde 

kullanılır. Belden  aşağı  olan  dizlikler ve  belden  yukarısı  yani  boyun  kısmı  da  olan 

dizlikler vardır. Dizlikler şalvarın içinde ve şalvarın üstünde olmak üzere iki şekilde 

kullanılır.  Kıymetli  eşyalar  şalvarın  içine  takılan  dizliklerde  saklanır

11

.  Trabzon 

yöresinde  kadınlar,  kuşağın  ve  fistanın  üzerine  yöresel  bir  önlük  olan  peştamal 

bağlar.  Bu  beyaz,  kırmızı  enlice  çizgili  ve  kolanlı  bir  giysidir

12

.  İncesu’daki 

dizliklerde Karadeniz yöresi peştamalleri gibi kullanılır. 

 

SONUÇ 

İncesu  ilçesinde  uzun  yıllar  dizlikler  çok  çeşitli  amaçlar  içim  kullanılmıştır. 

Erkekler  tarafından  giyilen  dizlikler  genelde  ahırda  hayvanları  beslerken,  ahırı 

temizlerken,  tarlada,  bağda  çalışırken,  gübre  atarken  vb.  kullanılmıştır.  Erkeklerin 

kullandığı  dizlikler  tek  renkte  ve  işleme  yapılmadan  hatta  eski  kıyafetlerden 

yapılmıştır.  Kadınların  kullandıkları  dizlikler;  günlük  hayatta  ve  özel  günlerde 

kullanmak  için  yapılmıştır.  Günlük  hayatta  ev  işleri  yaparken,  ahıra  hayvanları 

sağmaya  giderken  kullanılan  dizliklerde  işleme  yapılmamıştır.  Düğünlerde, 

bayramlarda,  gezmeye  giderken  kullanılan  dizliklerde,  kanaviçe  işlemelerinde 

kullanılan  motif,  desen,  teknik  ve  renkler  dizliklere  aktarılmıştır.  İncesu  yöresinin 

folklorik kıyafetlerinin ayrılmaz parçası olan dizlikler son yıllarda önemini yitirmiş ve 

neredeyse  kullanılmamaktadır.  Dizlikler  kullanılmamasına  rağmen  yöredeki 

kadınlar  tarafından  saklanmaktadır.  İncesu  yöresinin  kıyafet  kültürünün  önemli  bir 

ögesi  olan  dizliklerin  korunması  önemlidir.  Folklorik  bebeklere  İncesu  yöresinin 

şalvarları, entarileri, çorapları, atkı adı verilen şalları, kolçakları, dizlikleri giydirilerek 

yörenin kıyafet kültürü yaşatılabilir be bu bebklerle gelecek nesillere aktarılabilir.  

 

               KAYNAKÇA 

-Anonim;  Cumhuriyetin  50.  Yılında  Kayseri,  1973  İl  Yıllığı,  Ayyıldız  Matbaası, 

Ankara. 

-Chaple, Amy; Türk Halk Oyunları Giysileri, Kağıt Bebek Kitabı, Çitlenbik Yayınları, 

İstanbul, 2001. 

-KOÇU, Reşat Ekrem; Türk Giyim Kuşam ve Süslenme Sözlüğü, Güncel Yayıncılık 

Ltd. Şti. İstanbul, Aralık 1996. 

-ONUK, Taciser; AKPINARLI, Feriha; ORTAÇ, H.Serpil; ALP, K.Özlem; Tarsus El 

Sanatları  (Dokumacılık,  Örücülük,  İşlemecilik),  Kültür  Bakanlığı  Yayınları,  Ankara, 

1998. 

-ÖZDEMİR,  Melda;  “Soğanlı  Bebekleri”,  P  Dünya  Sanat  Dergisi,  S.34,  İstanbul, 

2004. 

-ÖZEL, Mehmet; Folklorik Türk Kıyafetleri, Tüpraş Yayınları, 1992. 

-SATOĞLU,  Abdullah;  Kayseri  Ansiklopedisi,  Kültür  Bakanlığı  Yayınları,  Ankara, 

2002. 

-SÖNMEZ, Tuna Demir; El Dokumacılığı ve Çarpana dokuma, Ankara, 1995. 

                                                

11

 Havva Dudu KAPLAN; 98 yaşında. 15.07.2010 tarihinde verdiği şifahi bilgilere göre.  

12

  Chaple,  Amy;  Türk  Halk  Oyunları  Giysileri,  Kağıt  Bebek  Kitabı,  Çitlenbik  Yayınları, 

İstanbul, 2001, s.11.  

 

---