Vii siNİf azərbaycan tariXİ
Yüklə 1,33 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Azərbaycan İntibah mədəniyyəti (XI-XII əsrlər) İntibah mədəniyyətinin yaranması IX əsrin ortalarından başlayaraq
- İntibah mədəniyyətinin görkəmli nümayəndələri
- Bəhmənyar Mərzban oğlu
- Xətib Təbrizi
- Ömər Gəncəyi
- Eynəlqüzzat Miyanəçi
- Əfzələddin Xaqani Şirvani
- Nizami Gəncəvi (1141—1209)
- «Xəmsə»
- Xudafərin körpüsü (1027)
Azərbaycan İntibah mədəniyyəti (XI-XII əsrlər)
IX əsrin ortalarından başlayaraq Azərbaycan mədəniyyətinin tərəqqisi baş verdi. Buna görə də IX-XII əsrlər Azərbaycan İntibah mədəniyyəti dövrü adlanır. IX əsrin ortalarından etibarən müsəlman intibahı başlandı. İslam mədəniyyəti İslam dinini qəbul etmiş xalqların yaratdıqları ortaq mədəniyyəti hesab olunur. Bəhs edilən dövrdə Azərbaycan müsəlman intibah – mədəni oyanışın mərkəzlərindən biri idi. Azərbaycan mütəfəkkirləri bu mədəniyyətin yaradılmasında fəal iştirak etmişdilər. XI əsrin ortalarından başlayaraq Azərbaycanda maddi və mənəvi mədəniyyətin oyanışına əlverişli şərait yaratmış amillər aşağıdakılar idi: 1. Ərəb xilafətinin tənəzzülü nəticəsində Azərbaycanda dövlət ənənələrinin dirçəlməsi. 2. Siyasi müstəqilliklə başlayan mədəni oyanışın baş verməsi. IX əsrin ortalarından başlayan Azərbaycan intibahı XII əsrə qədər yüksələn xətlə davam etdi. Bu dövrdə mədəniyyətin bir çox sahələrində bu gün də əhəmiyyətini itirməyən nümunələr yaradıldı. Siyasi dirçəliş elmin inkişafına mühüm təkan verdi. Bütün Şərqdə məşhur olan Gəncə, Bərdə, Şamaxı, Dərbənd, Təbriz, Ərdəbil və başqa şəhərlərdə mükəmməl təhsil verən çoxlu mədrəsələr var idi. Məscidlərin yanında fəaliyyət göstərən ibtidai
verilirdi. Elmin ayrı-ayrı sahələrinə maraq getdikcə artırdı. Mədrəsələrdə şəriət, məntiq, şərq dilləri ilə yanaşı, müxtəlif təbiət elmləri də öyrədilirdi. Azərbaycan mədəniyyəti ümumdünya mədəniyyətinin inkişafına müsbət təsir göstərirdi. Bu, Azərbaycanın dünya sivilizasiyasının ən qədim mərkəzlərindən biri olması və coğrafi mövqeyi ilə bağlı idi. Ölkəmizin alimləri təbabət, fəlsəfə, astronomiya, tarix və coğrafiya sahəsində dünya elminin önündə gedirdilər.
XI—XII əsrlərdə ədəbiyyatda daha güclü oyanış baş verdi. Bu dövrdə şifahi xalq ədəbiyyatının ən böyük nümunəsi «Kitabi-Dədə Qorqud» dastanı artıq bütün ölkə ərazisində geniş yayılmışdı. IX—XI əsrlərdə yazıya alınan dastanın boyları oğuzların yaşadıqları bütün ərazilərdə yayılmışdı. İntibah dövründə Azərbaycan türk dili bütün ölkə ərazisində vahid ünsiyyət vasitəsinə çevrildi. Hökmdarların saraylarında, iri şəhərlərin ədəbi mühitində formalaşan yazılı ədəbiyyat, bir qayda olaraq, ərəb və fars dillərində yaranırdı. Azərbaycanda İntibah dövrünün görkəmli elm və ədəbiyyat xadimlərindən aşağıdakıları qeyd etmək olar: •
tələbəsi olmuşdu. Əsərləri bir-çox qərb və şərq dillərinə tərcümə edilmişdir. Dünya fəlsəfi fikrin inkişafında da mühüm rol oynamışdır. •
fəlsəfə, dil, ədəbiyyat, məntiq elmlərinə dair qiymətli əsərlər yaratmış, bütün İslam dünyasında ədəbiyyatşünaslıq və dilçilik sahəsində ensiklopedik biliyə malik ən görkəmli alimlərdən biri səviyyəsinə yüksəlmişdir. •
Nizamiyyə mədrəsəsində təhsil almışdı
Rəssam G.Mustafayeva
Nizami Gəncəvi
Xaqani Şirvani. Şabran. Müəllif Camal Rüstəmov
•
fəlsəfi əsərlər yaratmışdır. •
Fazil Şirvani – dövrünün görkəmli astronomu idi, bütün ömrünü səma cisimlərinin öyrənilməsinə sərf etmiş, astronmiyaya dair bir sıra qiymətli cədvəllər hazırlamışdı •
Qətran Təbrizi - İntibah ədəbiyyatının ilk görkəmli nümayəndələrindən biri idi. Onun əsərləri XI əsr tariximizi öyrənmək üçün dəyərli mənbə hesab olunur. •
Məhsəti Gəncəvi - Azərbaycan İntibah ədəbiyyatının ilk görkəmli nümayəndələrindən biri idi. Onun rübailərinin çoxu sadə peşə adamlarına həsr edilib. •
Əfzələddin Xaqani Şirvani - İntibah ədəbiyyatının ən görkəmli şairlərindəndir. O, Azərbaycan ədəbiyyatı tarixində ilk poemanın müəllifidir. Xaqaninin yaradıcılığı bütün Yaxın və Orta Şərq ədəbiyyatına güclü təsir göstərmişdir. •
yaradıcılığı ilə özünün ən yüksək zirvəsinə çatmışdı. Onun yaradıcılığı Şərq və dünya poeziyasının inkişafına güclü təkan verdi. Şairin ölməz «Xəmsə»si xalqımıza dünya şöhrəti gətirdi. Nizaminin yaradıcılığı Qərbi Avropa intibahını yüzillərlə qabaqlamışdır.
XI-XII əsrlərdə memarlıq sahəsində də intibah baş verdi. Azərbaycan memarlığına İslam dini yeni üslub gətirdi – iri şəhərlərdə gözəl imarətlər, məscidlər, minarələr, türbələr, qalalar, bürclər ucaldıldı. XI əsrdə inşa olunan Azərbaycanın intibah mədəniyyətinə aid tarixi abidələri aşağıdakılardır: •
Xudafərin körpüsü (1027) •
Gəncə qala qapıları (1063) XII əsrdə inşa olunan Azərbaycanın intibah mədəniyyətinin memarlıq abidələri isə bunlardır: •
•
•
•
Buğurd qalası (Şamaxı yaxınlığında, Ağsu çayı sahilində) Qeyd edilən memarlıq abidələri müdafiə tikililəri (qalaları) idi. İntibah dövrü Azərbaycan memarlığının ən görkəmli nümayəndələri XII əsrdə yaşamış Əcəmi Əbubəkr oğlu və Məsud Davud oğlu idi. Əcəmi Əbubəkr yaşağığı Eldənizlər dövlətinin paytaxtı olan Naxçıvan şəhərində aşağıdakı nadir memarlıq abidələrini tikmişdir: •
Cümə Məscidi. •
Qoşaminarə. •
Yusif İbn Küseyr türbəsi. •
Möminə xatun türbəsi. •
Eldənizlər sarayı. Əcəmi Əbubəkr özündən əvvəlki memarlıq ənənələrini zənginləşdirmiş, riyazi hesablamalara əsaslanan mürəkkəb memarlıq kompleksləri yaratmış, “mühəndislər şeyxi” ləqəbini qazanmış, özündən sonra Naxçıvan
XII əsrin memarlıq incilərindən biri Bakıdakı Qız qalası idi. Qalanın memarı Məsud Davud oğlu olmuşdur. Müdafiə məqsədilə tikilən qalanın özünəməxsus xüsusiyyətləri var. Digər qalalar — Abşerondakı Mərdəkan, Şirvandakı Gülüstan və Buğurd qalaları da İntibah dövrünün memarlıq xüsusiyyətlərini daşıyır. Bakıda Nizami Gəncəvinin abidəsi. Müəllif Fuad Əbdürrəhmanov
abidəsi. Naxçıvan. Heykəltəraş Kamal Ələkbərov
Yüklə 1,33 Mb. Dostları ilə paylaş:
|