117
Çəkiliş prosesindən sonra montajı müxtəlif üsullarla asanlaşdırmaq olar.
Mon tajı nəzərə almaqla aparılan çəkiliş zamanı əməl olunan qaydalar:
1. Planların son həddinədək qısaldılması (yəni lentin üzərində montaj üçün
“ara” qalmasından ötrü hərəkətin başlanğıc və sonunu həmişə artıqlaması
ilə çəkilməsi).
2. Ehtiyat montaj materiallarının çəkilməsi (montaj üçün həmişə ara plan lar,
yəni ətraf şəraiti, hadisə yerinin ümumi görüntüsünü, olay şahidlərinin
reak siyasını və s. əks etdirən planlar).
3. Neytral ümumi planların (olay yerinin ümumi ekspozisiyası “ünvan plan”
və s.) çəkilməsi deməkdir.
Ardıcıl montaj
Ardıcıl montajın məqsədi zaman və məkan baxımından təhriflərə yol ver
mədən ekranda söztəsvir vasitələri aparılan təhkiyəni axıcı, rəvan şəkildə inki
şaf etdirməkdir. Çəkilişdən sonrakı işin xarakteri nəzərə alınmaqla “montaj
axa rında” aparılıbsa, videoekranın ardıcıl montajı asanlaşır. Ancaq studi ya dan
kənar çəkilişdə montajın xarakteri nəzərə alınmasa belə, səmərəli ardıcıllığa
nail olmağa kömək edən müxtəlif montaj üsulları mövcuddur.
Planın kompozisiyasını qurmusunuzsa, onu pozmayın!
Ünvan planları montaj prosesində tamaşaçıları hadisənin yeri və hadisə
işti rakçılarının nisbi yerləşdirilməsi ilə tanış edən ekspozisiya və ya kökləmə
planıdır. Ünvanlı planların köməyi ilə hadisənin yerini seyrçilərə göstərəndən
sonra məntiqi olaraq ardıcıl montajın bir sıra digər üsulları ortaya çıxır.
Montajın keçidləri. Öz funksiyasına görə adətən ümumi və orta ünvan
planları var. İri planın malik olduğu kompozisiya enerjisi və ya dinamikasına
təktək hallarda həmin planlarda rast gəlmək olur. Bu səbəbdən ünvan planında
hadisənin yeri bildiriləndən sonra standart montaj üsulu hadisənin hər hansı
detalının iri plana keçidi nəzərdə tutur.
Adətən, reportyor və müsahibə verənin ikili planından başlanan müsahibə
çəkilərkən, daha sonra çox vaxt müsahibəverənin iri planda təsviri verilir.
Məhsul və ya texnikanı nümayiş etdirən çəkiliş zamanı ünvan planında onlarla
yanaşı, hər hansı adamı göstərmək və sonra məhsulun və ya texnikanın ümumi
planda sezilməyən mühüm detalının iri planda görüntüsünə keçmək olar. Və
əksinə, iri plana keçərək tamaşaçıları önəmli detalla tanış etdikdən sonra, çox
vaxt xüsusən hərəkət başlayanda yenidən ümumi plana keçmək lazımdır. Buna
qayıdış keçidi deyilir.
İri plana keçərkən obyektlər kadrdakı nisbi vəziyyətlərini saxlamalıdır. Ar
dıcıl montajda kəskin montaj ke çidləri və montaj sıçrayışları yolverilməzdir,
çünki görüntülərin ardıcıl nü mayişinin axarını, “calaqsızlığını” pozur. Kəskin
118
keçid və ya montaj “tul lanışları” o vaxt baş verir ki, montaj planının orta his
səsi kəsilir və planın əvvəli ilə axırı birbirinə yapışdırılır. Planın əvvəlində və
sonunda kadrdakı çəkiliş obyektinin ölçüsü və vəziyyəti eyni olmayanda, seyr
çiyə elə gələcək ki, obyekt ekranın bir hissəsindən digər hissəsinə “tul la nıb”.
Məsələn, təsəvvür edin ki, atın bağlanmasını orta planda montaj edirsiniz.
İlk planda kovboy at bağlanan yerin çəpərinə söykənərək ekranın sol küncündə
dayanıb. Bir neçə saniyədən sonra kovboy çəpəri aşaraq, ekranın sağ tərəfində
ata minir. Kovboyun çəpəri aşdığı orta hissəni götürüb, əvvəlki planla sonuncu
planı yapışdırsaq, elə alınacaq ki, guya çəpərə söykənmiş kovboy qəfildən
tullanaraq yəhərin üstünə çıxır. Bu, ifrat “tullanışa” misaldır.
Montaj sıçrayışları kəskin keçidləri xatırladır. Rakursuna və çəkiliş buca
ğına görə oxşar olan, ancaq 100% üstüstə düşməyən eyni obyektin iki planını
birbirinə yapışdıranda sıçrayış alınır. Bir plandan digərinə keçərkən çəkiliş ob
yektinin vəziyyəti birdən dəyişir və görüntü, sanki, sıçrayır. Dərhal gözə çarp
dığı üçün tullanma və sıçrayışlardan qaçmaq lazımdır. Hərəkətin kadr mə ka
nında inkişaf axarını pozduqlarından, onlar montaj yanlışlığı kimi qavranılır.
Çəkilən obyekt qəfildən, həm də heç bir səbəb olmadan ekranın digər küncündə
pey da olursa, ardıcıl montaj effekti itir.
Hərəkət istiqamətini pozmayın
Fasiləsiz hərəkət istiqamətinə əməl edilməsi, yəqin ki, ardıcıl montajın ən
önəmli üsullarından biridir. Şəklin obyekti kadrda yerini dəyişirsə, bir plandan
digər plana keçərkən, onun hərəkət istiqaməti dəyişdirilməlidir. Təkcə idman
olay larını göstərəndə deyil, başqa hallarda da, həmin prinsip gözlənilməlidir.
Hər montaj vaxtı hərəkət istiqamətinin pozulması, ekranın üfüqi xətti bo
yunca ildırımsürətli hərəkət əks istiqamətə dəyişəndə xüsusən nəzərə çarpır.
Montaj zamanı iki qeyriardıcıl plandan faydalanmağımız vacibdirsə, onla
rın arasına neytral keçid planı salıb yapışdırmaq lazımdır. Bu neytral planda
obyekt frontal yöndən göstərilməli, ya üzübəri kameraya yaxınlaşmalı, ya da
kameradan uzaqlaşmalıdır.
Şəkil 70. Kompozisiyanın pozulması
Solda – ikili plan,
sağda – fərdi ortairi
plana keçid
119
§37. Dinamik montaj
Dinamik montaj iki əsas parametrinə görə, ardıcıl montajdan fərqlənir. O,
düzümünə görə daha mürəkkəbdir və dinamik montajdan daha çox, sadəcə,
məlumat vermək üçün yox, həm də çəkiliş materialının təsirini güc lən dir
məkdən ötrü istifadə edilir. Beləliklə, dinamik montaj ardıcıl montajdan daha
səmərəlidir. Yeri gəlmişkən, bundan heç də o nəticə çıxmır ki, ardıcıl montaj
həmişə sönük və ya bəsitdir, yaxud dinamik montaj informasiya daşımır. Bu iki
montaj üslubu arasındakı fərq mütləq xarakterdən çox, nisbi səciyyə daşıyır.
a)
b)
Şəkil 71. Fasiləsiz hərəkət istiqaməti:
a) ardıcıl hərəkət
istiqaməti; b) montajda hərəkət istiqamətinin pozulması