VəLİyev dünyamali əMİr oğLU
Yüklə 3,58 Kb. Pdf görüntüsü
|
29 milli maliyyə bazarlarıdır. Onların əsas funksiyaları maliyyə fondlarını təklif edənlərdən ehtiyacı olanlara səmərəli şəkildə verilməsini təmin etməkdir. Hər hansı bir ölkənin valyuta, kredit və maliyyə bazarlarında aparılan əməliyyatların əsas hissəsi bir qayda olaraq milli əməliyyatlardır. Yalnız onların müəyyən bir hissəsi beynəlxalq mahiyyət daşıyır. Hal-hazırda dünyanın 13 maliyyə mərkəzlərində xarici bankların 1000-dən çox filial və şöbələri toplanmışdır. Beləliklə, dünya maliyyə axınlarını idarə edən bir alət rolunu oynayan və bütün sutka ərzində fəaliyyət göstərən beynəlxalq bazar mexanizmi formalaşmışdır. Son illərdə dünya valyuta, kredit və maliyyə bazarlarında sürətli qloballaşma prosesi gedir. Bir tərəfdən bazarlar genişlənir, digər tərəfdən isə bu bazarlarda beynəlxalq əməliyyatların xüsusi çəkisi artır. Bununla dünya dövlətlərinin və şirkətlərin daxili bazarlardan asılılığı azalır. Sərhəddənkənar bazarların (cross-border markets) genişlənməsini şərtləndirən əsas amil investorların qanun daxilində öz kapitallarını sərbəst olaraq milli sərhədlərdən kənara çıxara bilməsi, beynəlxalq maliyyə bazarlarının milli bazarlardan daha sərfəli olmasıdır. Bu sərfəlilik beynəlxalq bazarlarda aparılan əməliyyatların genişliyi (yəni bu bazarların «topdansatış» mahiyyətinə malik olması) və daxili bazarlarda faizlərin məhdudlaşdırılması, vergi və digər hökumət müdaxilələrinin olması ilə əlaqədardır. Rabitə texnologiyasının sürətli inkişafı beynəlxalq maliyyə əməliyyatlarına çəkilən xərcləri də ciddi azaltmışdır. Bütün bunlar isə daxili və xarici bazarlar arasındakı böyük fərqləri azaltmış və dünya maliyyə mərkəzlərinin yaranıb inkişaf etməsinə səbəb olmuşdur. Beləliklə, məsələn, ABŞ-ın qiymətli kağızları dünyanın hər yerində 24 saat ərzində alınıb satılmaq imkanına malikdirlər. Beynəlxalq maliyyə bazarlarının qloballaşması dünya maliyyə mərkəzləri və şirkətləri arasında qiymətli kağızlar sahəsində mövcud olan rəqabəti olduqca kəskinləşdirmişdir. Məsələn, əgər hər hansı bir dövlət milli bazarda qiymətli kağızlar üzrə məhdudlaşdırıcı tədbirləri azaldırsa, rəqabətə davam gətirmək üçün digər dövlətlər də məhdudlaşdırıcı tədbirlər görməyə məcburdurlar. Beləliklə, maliyyə sisteminin inkişafının hərəkətverici qüvvəsi rəqabətdir. Rəqabətin yaratdığı dinamik güc isə maliyyə yenilikləri - innovasiyadır (innivation). Beynəlxalq maliyyə bazarlarında qloballaşma prosesləri XX əsrin 80-ci illərində yüksək sürət almışdır. Beynəlxalq maliyyə bazarlarında qloballaşma prosesinin sürətlənməsi aşağıdakı amillərlə əlaqədardır: - əvvəlcə sənaye ölkələrində, sonralar isə inkişaf etməkdə olan ölkələrdə mal və kapital hərəkətlərini tənzimləyən qanunvericiliyin tədricən liberallaşdırılması; - rabitə və kompyuter texnologiyasının sürətli inkişafı və banklarda həmin texnologiyaların geniş tətbiqi; - beynəlxalq maliyyə bazarlarında digər maliyyə təşkilatlarının da banklarla rəqabət mübarizəsinə daxil olması. Bretton-Vuds valyuta sisteminin süqut etdiyi və dünya neft böhranının özünü göstərdiyi 70-ci illərdə beynəlxalq maliyyə bazarlarında bankların rolu sürətlə artmışdır. Bretton-Vuds sistemi ləğv olunduqdan sonra bir çox ölkələr sabit məzənnə siyasətindən sərbəst dəyişən məzənnə sisteminə keçdilər və valyuta rejimlərini dəyişdirərək kapital hərəkətlərini məhdudlaşdıran müddəaları yumşaltmağa başladılar. Neft qiymətlərinin qısa müddət ərzində dörd dəfə artması nəticəsində neft ixrac edən ölkələrin (OPEC) əlində külli miqdarda valyuta ehtiyatlarının toplanmasına yol açdı. Bu ölkələr isə həmin ehtiyatları inkişaf etmiş sənaye ölkələri banklarında müxtəlif şəkildə yerləşdirdilər. Bu banklar isə astronomik rəqəmlərlə ifadə olunan həmin ehtiyatların dünya maliyyə bazarlarında yenidən yerləşdirilməsi əməliyyatlarını həyata keçirməyə başladılar. Bütün bunlar beynəlxalq maliyyə bazarlarının sürətlə genişlənməsini şərtləndirdi. 80-ci illərdə kompyuter və rabitə texnologiyasında özünü göstərən sürətli inkişaf bank əməliyyatlarına çəkilən xərclərin (maya dəyərinin) azalması ilə nəticələndi. Bu isə bank əməliyyatlarının genişlənməsinə, sayının artmasına səbəb oldu. Bu bazarlarda banklarla yanaşı sığorta şirkətləri, pensiya fondları, investisiya institutlarına geniş fəaliyyət sahəsi açıldı. Beynəlxalq maliyyə inteqrasiyası (maliyyə inqilabının ikinci tərəfi) daxili və beynəlxalq maliyyə bazarları arasında mövcud olan maneələrin aradan qaldırılması və çoxtərəfli əlaqələrin inkişaf etdirilməsi ilə əlaqədardır. Maliyyə kapitalı sərbəst olaraq heç bir məhdudiyyət olmadan daxili bazardan dünya bazarına doğru və əks istiqamətdə hərəkət edə bilir. Maliyyə inqilabının üçüncü tərəfi maliyyə yenilikləri, yəni yeni maliyyə alət və texnologiyalarının yaradılmasıdır. Bütün bunlar maliyyə sahəsində qloballaşmanı olduqca sürətləndirmişdir. 30 Valyuta bazarı öz həcminə görə dünya maliyyə bazarının ən böyük tərkib hissəsidir. O, dünya maliyyə bazarının tərkib hissələrinin qarşılıqlı əlaqələrində mühüm rol oynayır. Məlum olduğu kimi, siyasi müstəqilliyin ayrılmaz atributlarından biri bütün ölkələrin özünəməxsus pul vahidinə malik olmasıdır. Milli pul vahidləri hər ölkənin xüsusiyyətinə uyğun olaraq müxtəlif adlar daşıyırlar. Beynəlxalq iqtisadi əməliyyatların daxili iqtisadi əməliyyatlarından mühüm fərqləndirici cəhətlərindən biri odur ki, bu əməliyyatlarda ən azı iki ölkənin milli pul vahidləri iştirak edir. Dünya maliyyə bazarları. (İştirakçılar və strukturu) Milli iştikarçılar Bazarların strukturu Beynəlxalq iştirakçılar Şirkətlər Valyuta bazarları, o cümlədən avrovalyuta bazarı Beynəlxalq şirkətlər, TMŞ Banklar və ixtisaslaşmış kredit maliyyə institutları, o cümlədən sığorta şirkətləri Borc kapitalı bazarı A) pul bazarı B) kapital bazarı V) avrobazar Beynəlxalq banklar, TMŞ-lər, İxtisaslaşmış kredit-maliyyə institutları, o cümlədən sığorta şirkətləri Fond və əmtəə birjaları. Dövlətlər. Fond bazarları, sığorta bazarları, qızıl bazarları Beynəlxalq fond və əmtəə birjaları, Beynəlxalq valyuta- kredit və maliyyə təşkilatları Hər bir ölkənin milli pul vahidi adətən, yalnız həmin ölkənin milli sərhədləri daxilində hərəkət edə bilir. Bu baxımdan ölkələrin xarici ölkələrlə ticarət və maliyyə əlaqələri yarada bilmələri üçün onların milli pul vahidləri bir-birinə dəyişdirilməlidir. Onların bir-birinə dəyişdirilməsi isə valyuta bazarı vasitəsilə həyata keçirilir. Valyuta bazarı beynəlxalq maliyyə sisteminin mərkəzi həlqəsidir. Əməliyyatların həcminə görə o maliyyə bazarının bütün digər seqmentlərini qabaqlayır. Dünya valyuta bazarında gündəlik sövdələşmələrin həcmi orta hesabla 90-cı illərin ortalarında 1, 2 -1, 4 trln. dollara çatırdı. Müqayisə üçün göstərmək lazımdır ki, dünya istiqraz bazarlarında gündəlik əməliyyatlar 500-700 milyard dollar, səhm bazarında isə 100-150 milyard dollar həcmindədir. Statistik məlumatlara görə, dünya valyuta bazarlarında valyuta mübadiləsinin gündəlik həcmi orta hesabla 1995-ci ildə 2561, 5, 2000-ci ildə 4072, 2 və 2006-cı ildə 9173, 3 SDR [bax: əlavə №16] təşkil etmişdir. Yalnız son on il ərzində valyuta mübadiləsi 36 dəfə artmışdır. Müqayisə üçün göstərmək lazımdır ki, Dünya Valyuta bazarları əməliyyatlarının ümumi həcmi 2000-ci illərin əvvəllərində dünya ticarətindən 30 dəfə, məcmuu milli məhsuldan isə 15 dəfə çox olmuşdur. Həmin dövrdə valyuta əməliyyatlarının 656 mlrd. dollarını, yəni yarısından çoxu valyuta svapları, 387 mlrd. dolları isə spot əməliyyatlar təşkil etmişdir. C ə dv ə l № 1. 5 Dünya valyuta bazarlarında gündəlik əməliyyatlar (cəmi və növlərinə görə) mlrd. dollar (aprel aylarının orta səviyyəsi)* 1989 1992 1995 1998 2001 Valyuta əməliyyatının növü 317 394 494 568 387 Spot əməliyyatları 27 58 97 128 131 Müddətli əməliyyatlar 190 324 546 734 656 Valyuta svopları 56 44 53 60 26 Qeydiyyat nöqsanları 590 820 1. 190 1. 490 1. 200 Əməliyyatların cəmi 570 760 990 1. 400 1. 200 2001-ci il aprel məzənnəsinə görə əməliyyatların cəmi * [304, səh. 82] Yüklə 3,58 Kb. Dostları ilə paylaş:
|