Utepbergenov Farxad

 

35

yashaganlar. Suv wtmaydigan qilib twqilgan savatlarda gwsht va baliqni 

pishirganlar. Kaliforniya shindularida XIX asrning boshida sham urug’-qabila 

tuzumi saqlanib qolgan edi. Ekzogam fratriya-urug’laridan ona urug’i 

shukumdorligi-matriarxat bwlgan. 

AQShning Janubiy-G’arbidagi indeetslar. 1) Pueblo(17 ming); 2) navaxi va 

apachilar(70 ming kishi) yuto-atsteklar, atapasklar. 

Pueblo-ispanchada-qishloq «jamoa» manosini bergan. Pueblolar 

deshqonchilik bilan shug’ullanib, unda shatto suniy sug’orishdan sham 

foydalanganlar. Ularning jamoalari katta xom g’ishtdan qilingan uylarda 

yashaganlar. Ularga xos uy-joylardan yana biri qoya va ungurlardagi g’orlar 

bwlib, unda minglab asholi yashagan. 

 

Navaxi-ular 166 ming kishidan iborat bwlib, 1934 yili «wz-wzini 

boshqarish» shuquqini olgan. Navaxilar daromadining 50%i chorvachilikdan 

olingan. Chorvani 25 ming kv.km maydondagi rezervatsiyada boqqanlar.  

Shindularning din va diniy tasavvurlari. 

Asosiy diniy etiqodlari-animizm bwlgan. Shimoliy Amerikada esa totemizm 

keng tarqalgan. «Totem» atamasi odjibve qabilasi tilidan olingan. Saёsh Jon Long 

XVIII asr oshirida odjibvelar bazi shayvonlarni wz qardoshlari deb bilganlarini 

kuzatgan. 

Amerikaning zamonaviy asholisi. Roman tillari gurushi-374 mln kishi; 

braziliyaliklar-125,5 mln kishi; meksikaliklar-76,3 mln; italiyaliklar 8 mln;  

portugaliyaliklar-2,1 mln; ispanlar-1,2 mln; frantsuzlar-840 ming; armanlar-785 

ming; greklar-720 ming; arablar915 ming; yaponlar-1,5mln; xitoyliklar-1,2 mln 

kishidan iborat. 

 

German tillari-214mln; AQSh amerikaliklar-177 mln; afroamerikaliklar-

28,2 mln; nemislar-7,2 mln; evreylar-6,8 mln; slavyanlar-8,5 mln.(polyaklar-4,3 

mln) kishi tashkil etadi.  

Amerikaning sanoati rivojlangan. Shimoliy rayonlari-Yangi Angliya; Men, 

Nyu-Gempshir, Vermon, Massachusets, Konnektikut va Rod Aylendlar eng avval 

mustamlaka qilingan. 1620 yili «Mey Flauer» kemasida qitaga puritan (diniy 

oqim) larning dastlabki vakillari etib kelganlar. Ular Nyu Plimutga asos solib, 

undan dastlabki shosil olgan kunlarini «Minnatdorlik kuni»sifatida nishonlashgan. 

4 iyul AQShning bugungi kundagi eng mushim bayrami sifatida nishonlanadi. 

Kanadaliklar. 

Kanada mustaqil davlat sifatida 1867y 1 iyulida tashkil topgan. Uning 

tarkibida 19 viloyat mavjud. Asholisi 29,6 mln kishi. Frankokanadaliklar 

asholining 26,1% ni, anglokanadaliklar-38,6%ni tashkil etadi. Nemislar 530 ming, 

armanlar-21ming, greklar-155 ming, italiyaliklar-750 ming kishidan iborat. 

Meksika, Markaziy va Janubiy Amerika xalqlari. Asosiy tillari:  

1. Yuto atsteklar-1,442, atsteklar-1,020 ming kishi, shoshonlar-70 ming kishi;  

2. Otomi-mishtek-sapotek. Otomi-259 ming kishi, sapoteklar 310 ming kishi, 

boshqa mayda xalqlar bilan birga 1,178 ming kishi. 

3.  Taraski.-60 ming kishi, ularning tillari shech qaysi til oilasiga kirmaydi. 

---

 

36

4.  Maye-soke (penuti)-2,668 ming. Mayyalar 395 ming, kiche-250 ming, soke-50 

ming kishi va shokazo. 

5.  Miskito-atapasklar.40 ming va 1 mln kishidan iborat bwlib, asosan Nikaraguada 

yashaydi. 

6.  Chibcha.-255 ming kishi. Nikaragua, Kosta-Rika va Ekvadorda yashaydi. 

7.  Aravak. (Arauklar) 375 ming kishi. Amazonkaning yuqori oqimida, 

Venesuelada, Kolumbiya, Peru va Braziliyada yashaydilar. 

8.  Karaib (kariblar)-160 ming kishi. Kwproq qismi Braziliyada va qisman qwshni 

mamlakatlarda yashaydi. 

9.  Tupi-guarani.-130 ming kishi. Braziliya, Argentina, Paragvay. Boliviya va 

Ekvadorda yashaydi. Guarani tili qabilalararo til shisoblanadi. 

10. Jes (je). Kwpchiligi mustamlakachilar tomonidan qirib yuborilgan, qolganlari 

Amazonkaning irmoqlarida yashaydi. 

11. Kechua. Eng kwp sonli til oilasi 12,2 mln kishidan iborat. Peru, Ekvador va 

Boliviyada yashaydi.  

12. Aymara 2,070 ming kishi. 

13. Araukanlar. (wz atamalari «mapuche»-«er odamlari») 775 ming kishi. 

14. Pueblo-Mark. Argentinada yashagan butunlay qirib yuborilgan. 

15. Chon.(ona, selkup) 1 ming kishi. Olovli Er orolida yashaydilar. 

16. Yamana va alakaluf.(370 kishi). 

Xwjalik madaniy tiplar: 

1. Sug’orish deshqonchiligiga asoslangan xwjalik turi bilan shug’ullanishgan. 

Meksika va Markaziy Amerikadagi Yukatan yarim orolida 1 asrlarda 

mayyalarning dastlabki shashar-davlatlari vujudga keladi. Birinchi tosh lavsha 328 

yil bilan boshlanadi. 

VI asr boshlarida Chichen-İtsaga asos solingan. XII-XV asrlarda Mayyami 

shashri shukumronligi wrnatiladi. Unga qarshi qwzg’olon (1441 yil) boshlanib 

unda Ushpalning g’alabasi tarqoqlikka va ispanlar istilosiga sabab bwladi. 

Mayyalar motiga deshqonchiligi bilan shug’ullanganlar. Asosiy ekinlar: dukkakli 

makka, tomat, qovoq va paxta bwlgan. Uch yil shosil olgandan swng erga 6-10 yil 

dam berilgan. Mayyalar kakao daraxti etishtirib undan ichimlik va eyish uchun 

plitkalar tayёrlashgan. 

Mayyalarda uy shayvonlari bwlmagan. Taomlarida oz miqdorda parranda 

gwshti, ov mashsulotlari ishlatilgan. Metallni bilmaganlar, oltin va mis qwshni 

xalqlardan almashib olingan. Twquv dastgoshi mavjud bwlib, paxta, agavadan 

gazlama twqilgan. Shunarmandchilikning tosh wymakorligi, zargarlik soshalari va 

charshsiz kulolchiliklar bwlgan. 

 

Dinlari: Xudolar Panteoni tepasida İtsamna turgan. Ёzuvning ixtirosini 

undan deb bilishgan. 

İlm-fan. 

Mayyalarda 20 shisobli sanoq bwlgan. Astronomiyada bir muncha 

yutuqlarga erishilgan. Quёsh yili bir minut aniqlikda shisoblangan. Taqvim 365 

kunga bwlinb, 20 kunlik oy va 13 kunlik shafta bwlgan.  

---