32
Şeref Kocakaya
biçimidir. Bu açıdan İran’ın bütün şehirlerinde Türklerin yaşamasına karşın İran’ın bütün
köylerinde Türklerin yaşadığı söylenemez. Kimi araştırmalara göre İran’da Türklerin
yaşadığı köy sayısı 10.119 dolaylarındadır.
14
İran’da Türk köylerinin de dağılımı bölgesel
olmayıp İran’ın kuzeybatı, kuzeydoğu, merkezi ve güneyini de içine almaktadır. Söz konusu
köylerde yaşayanlara da konuştuğu dil ve etnonim içadı sorulunca
“Türk” sözcüğünün
dışında her hangi bir kelimeyi kullanmamaktadır. Ancak tıpkı şehirli Türk nüfusunda olduğu
gibi sorulduğu takdirde yaşadığı köyün adını vermektedir. Bunun yanı sıra yanıtı daha
da somutlaştırmak için
“Ⱪara Bulaⱪ (Kendi) Türkü” gibi cevaplar verilmektedir. Hemen
belirtelim ki söz konusu tanımlamalar Türk’ün bir çeşidi anlamında kullanılmamaktadır.
İran Türkleri içinde şehirli ve köylü nüfusun yanında klasik Türk siyasi-sosyal
yapısının uzantısı olan göçebelerde yaşamaktadırlar. Söz konusu göçebelerde karşılaştığımız
en temel olgu onlardaki boy mensubiyetlerini bilmeleridir. Biz bunu burada
“boy farkındalığ”
veya
“boy ayırtediciliği” terimleriyle karşılamayı yeğlemekteyiz.
Boy fakındalığı hususuna
bazen köylü ve şehirli nüfusta da rastlanmaktadır.
Boy ayırtediciliği genellikle sonradan
yerleşik hayata geçenlerde veya soylu ailelerde de gözüken bir sosyo-kültürel husustur.
Örneğin Urmiye (Urmu) Şehri’nde yaşayan
Afşarlar ve Tahran’da yaşayan
Ⱪacarlar soylu-
yönetici bir aileden geldikleri için hangi boya mensup olduklarını çok iyi bilmekte ve bunun
altını özellikle çizmektedirler.
Türk göçebeleri tıpkı şehirli ve köylü Türk nüfusunda olduğu gibi İran’ın başa başı,
özellikle de kuzeybatı, kuzeydoğu, merkezi ve güneyinde dağılım göstermektedirler. Bunları
-yakın zamanlarda yerleşenler ve soylu/yönetici kesim dâhil- yaşadıkları illere göre şöyle
bölümlendirebiliriz.
Harita 11: İran’da İller
1. Doğu Azerbaycan
2. Kuzey Ḫorasan
3. Kirmanşah
4. Batı Azerbaycan
14
Bu sayıysa Türkmen, Ḫalaç ve ḪazaḪların yaşadığı köyler de dâhil edilmiştir. bkz. Mahmud, Penâhiyân Tebrîzî, Ferheng-i
Coġrafiyâ’î-i Millî-yi Türkân-i İrân-zemîn, c. 4, Bağdad, 1351, s. 374.
33
Türk Birliği Yolunda Avşar Türkmenleri Sempozyumu
5. Ḫuzistan
6. Kohgiluye-Boyer Ahmed
7. Erdebil
8. Zengan (Zencan)
9. Gülistan
10. İsfahan
11. Simnan
12. Gilan
13. İlam
14. Sistan-Beluçistan
25. Loristan
15. Buşéhr
16. Fars
17. Mazenderan
18. Téhran (Tahran)
19. Ⱪezvîn (Kazvin)
20. Merkezi
22. Çaharmahal-Baḫtiyarî
23. Ⱪum
24. Hürmüzgan
25. Güney Ḫorasan
26. Kürdistan
27. Hemedan
28. RazevîḪorasanı
29. Kirman
30. Yez
31. Elburz
ERDEBİL İLİ
Sıra Boy Ayırtedici Grubun Adı
Coğrafi Bölgesi
1
Şahséven
Meşkin, Erdebil’in kuzeyi ve
Muġan bölgesi
2
2
Cavanşir
Muġan bölgesi
DOĞU AZERBAYCAN İLİ
Sıra Boy Ayırtedici
Grubun Adı
Coğrafi Bölgesi
1
Ⱪaraçorlu
3
Söz konusu ilin şehirleri ile Ⱪaradaġ ve Arazbarı (Eresbaran)
bölgesi
4
2
Çelebiyanlı
5
Aynı bölge
3
Hacalılı
6
Aynı bölge
4
Mehemmedḫanlı
7
Aynı bölge
5
Hüséyin Kelu
8
Aynı bölge
6
Terkeme
9
Aynı bölge
7
Çaḫırlı
1
0
Aynı bölge
8
Kürt Ehmedli
1
1
Aynı bölge
9
Ⱪotazlı
1
2
Aynı bölge
11
Cavanşir
Ⱪaradaġ’da
12
Balḳanlı
Meraġa ve Sehend Daġı Çevresi
13
Bayburtlu
Ⱪaradaġ ve Eher’de
